Του Θανάση Κυρίτση,
Η πιο γνωστή εκκλησία της Ρωσίας, ένα αρχιτεκτονικό αριστούργημα με τους χαρακτηριστικούς κρομμυοειδείς πολύχρωμους τρούλους, αποτέλεσε σύμβολο δύναμης του Βασιλείου της Ρωσίας μετά τη νίκη του στον εκατονταετή πόλεμο ενάντια στο Βασίλειο του Καζάν. Ο Καθεδρικός ναός της Αγίας Σκέπης της Υπεραγίας Θεοτόκου επί της τάφρου, αργότερα ονομαζόμενος Καθεδρικός ναός του Αγίου Βασιλείου, βρίσκεται στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας, ακριβώς απέναντι από το Κρεμλίνο και κατάφερε να επιβιώσει από την Οκτωβριανή Επανάσταση και τους σοβιετικούς χρόνους. Ταυτόχρονα, η ιστορία του περιβάλλεται από ένα πέπλο μύθου και μυστηρίου, όπως θα αναφέρουμε στη συνέχεια.
Ο Καθεδρικός ναός του Αγίου Βασιλείου, χτίστηκε κατόπιν εντολής του Τσάρου Ιβάν Δ΄ του Τρομερού μεταξύ 1555-1561 μ.Χ. προς τιμήν της ρωσικής κατάληψης του Κανάτου (Βασιλείου) του Καζάν (μεσαιωνικό βούλγαρο-ταταρικό κράτος στη σημερινή Ρωσία) το 1552, ημέρα εορτασμού της Αγίας Σκέπης της Υπεραγίας Θεοτόκου από την Ορθόδοξη Εκκλησία.
Ο ναός, χτισμένος από κόκκινα τούβλα, υπήρξε το ψηλότερο κτήριο στη Μόσχα μέχρι το τέλος του 16ου αιώνα με ύψος 65 μέτρα. Το οικοδόμημα περιλαμβάνει οκτώ παρεκκλήσια, που βρίσκονται περιμετρικά του κεντρικού ναού της Αγίας Σκέπης. Τα παρεκκλήσια αυτά, που κοσμούνται από πολύχρωμους τρούλους, είναι αφιερωμένα σε διαφορετικούς αγίους, ανάλογα με τον άγιο που γιόρταζε την ημέρα που έγινε καθεμία από τις οκτώ επιθέσεις κατά του Καζάν. Ο ναός παρουσιάζει σχεδιαστική ισορροπία, αφού λόγω απουσίας πρόσοψης φαίνεται αρμονικά από οποιαδήποτε οπτική γωνία. Πανοραμικά, οι τρούλοι των οκτώ εκκλησιών σχηματίζουν ένα οκτάγωνο αστέρι και οι τέσσερις κύριοι έναν νοητό σταυρό. Λόγω της ποικιλίας των χρωμάτων του, ιστορικοί της τέχνης θεωρούν ότι πρόκειται για οπτική αναπαράσταση της Ουράνιας Ιερουσαλήμ, ότι συμβόλιζε ταυτόχρονα τη Μόσχα και τον ανθισμένο κήπο του Παραδείσου.
Ένα πρόσθετο παρεκκλήσι στη μνήμη του Αγίου Βασιλείου χτίστηκε το 1588 στη βορειοανατολική πλευρά του κτηρίου, πάνω στο θησαυροφυλάκιο που στεγάζει τα λείψανά του. Η κατασκευή του πραγματοποιήθηκε στην περίοδο της εξουσίας του γιου του Πρώτου Τσάρου, Ιβάν, που ήταν ο Φίοντορ Α΄, ο οποίος ήθελε να τιμήσει τον Άγιο Βασίλειο τον δια Χριστόν Σαλό, δηλαδή «τρελό» για χάρη του Χριστού, ο οποίος είχε προβλέψει χάρη στις προφητικές δυνάμεις που διέθετε, αφενός τη μεγάλη πυρκαγιά της Μόσχας το 1547 και αποτρέψει την ολοκληρωτική καταστροφή της και αφετέρου τη βασιλεία του Φίοντορ.
Ο ναός του Αγίου Βασιλείου έχει υποστεί σημαντικές αλλαγές κατά τη διάρκεια των αιώνων. Η αρχική μορφή της εκκλησίας, που τότε ονομαζόταν Καθεδρικός ναός της Αγίας Τριάδας, κάηκε το 1583 και ξαναχτίστηκε στην επόμενη δεκαετία. Χωρίς να γνωρίζουμε την ακριβή μορφή της πριν τη φωτιά, είναι γεγονός ότι αφού κάηκε, οι τρούλοι αντικαταστάθηκαν με τους σημερινούς σε σχήμα κρεμμυδιού, δημοφιλείς στη ρωσική ναοδομία, ενώ το 1670 βάφτηκαν πολύχρωμοι. Μέχρι τότε ο ναός ήταν λευκός και οι τρούλοι βαμμένοι χρυσοί. Πιθανολογείται ότι χρησιμοποιήθηκαν αυτοί οι τρούλοι, είτε σε οθωμανικό στυλ, δηλώνοντας την επικράτηση επί του βασιλείου του Καζάν, κράτους του Τατάρ της Τουρκίας, είτε ως προσομοίωση του τρούλου της εκκλησίας του Πανάγιου Τάφου της Ιερουσαλήμ. Ο ιστορικός Μπράμφιλντ σημειώνει πως εκείνη την περίοδο οι Ρώσοι αντιλαμβάνονταν το έδαφός τους ως τη νέα ιερή γη, δεδομένου ότι η Ιερουσαλήμ και η Κωνσταντινούπολη βρίσκονταν υπό την κυριαρχία των Οθωμανών.
Αναπάντητο μένει μέχρι και σήμερα το ερώτημα ποιοι ήταν οι αρχιτέκτονες που σχεδίασαν τον ναό Pokrovsky, όπως αλλιώς λέγεται. Μία θεωρία υποστηρίζει ότι τον σχεδίασαν οι αρχιτέκτονες Barma και PostnikYakovlev, ενώ άλλοι ιστορικοί θεωρούν ότι ουσιαστικά πρόκειται για ένα άτομο, με το Barma να αποτελεί ψευδώνυμο του Yakovlev. Μάλιστα, ο μύθος θέλει τον αρχιτέκτονα να τυφλώνεται με διαταγή του Τσάρου, προκειμένου να βεβαιωθεί ότι δεν θα ξαναχτίσει κάτι τόσο όμορφο. Μία διαφορετική άποψη, η οποία βέβαια δεν τυγχάνει μεγάλης αποδοχής μεταξύ των ειδικών, διατείνεται πως ο αρχιτέκτονας ήταν δυτικοευρωπαίος και μάλιστα Ιταλός, καθώς ο ναός συνδυάζει ρωσικά στοιχεία με στοιχεία της Δυτικής Ευρώπης. Την περίοδο 1475-1510 Ιταλοί αρχιτέκτονες κατασκεύασαν πολλά κτήρια στη Μόσχα, χρησιμοποιώντας αναγεννησιακές τεχνικές, όπως τα ανθεκτικά τούβλα και τα ψηλά κτήρια.
Στο πέρασμα του χρόνου ο εντυπωσιακός ναός ήρθε αντιμέτωπος με πολλούς κινδύνους, συγκρούσεις και πολιτικές αλλαγές. Το 1737 ξεπέρασε μια καταστροφική πυρκαγιά, ενώ το 1812 η πόλη πυρπολήθηκε από τον Ναπολέοντα. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Ναπολέοντας θέλησε να καταστρέψει τον ναό όταν συνειδητοποίησε πως δεν μπορεί να τον μεταφέρει στο Παρίσι. Αργότερα, στην εποχή της Σοβιετικής Ένωσης, ο ναός αποτέλεσε εμπόδιο στο όραμα του Στάλιν να μετατρέψει την Κόκκινη Πλατεία σε μεγάλο χώρο παρέλασης του στρατού του και σκόπευε να τον κατεδαφίσει. Όμως, κρίσιμη ήταν η αντίδραση του αρχιτέκτονα Baranovsky, ο οποίος κατάφερε να τον μεταπείσει, απειλώντας να αυτοκτονήσει πέφτοντας από τα σκαλοπάτια του ναού.
Ακριβώς δίπλα στον μεγαλοπρεπή ναό, σε έναν κήπο, βρίσκεται σήμερα το άγαλμα των Μίνιν και Ποζάρσκυ, οι οποίοι, υπό την απειλή της προέλασης των Πολωνών στη Μόσχα στα τέλη του 16ου και στις αρχές του 17ου αιώνα, συγκέντρωσαν εθελοντικό στρατό για την άμυνα της πόλης. Το άγαλμα στήθηκε αρχικά στο κέντρο της Κόκκινης Πλατείας το 1818 ως σύμβολο ενότητας και δύναμης μετά την νίκη ενάντια στον Ναπολέοντα αλλά το 1938 ο Στάλιν το μετακίνησε στη σημερινή του τοποθεσία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Καθεδρικός ναός Αγίου Βασιλείου, η Μόσχα των Χρωμάτων, (2020), troodostravel.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Ναός του Αγίου Βασιλείου: Η μυστηριώδης προέλευση του πολύχρωμου ορόσημου της Μόσχας, iefimerida.gr, Διαθέσιμο εδώ
- St Basil΄s cathedral, bridgetomoscow.com, Διαθέσιμο εδώ
- Saint Basil the Blessed, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
