Του Αινεία Βαφειαδάκη,
Όλοι παρακολουθούμε τις εξελίξεις, οι οποίες υποδαυλίζουν τις εντάσεις στη Γαλλία, τις αντιδημοκρατικές μανούβρες του Προέδρου Macron, τις αναλύσεις για τη δημογραφική τροχιά της Γαλλίας, και της Ευρώπης γενικότερα, τις αναλύσεις για τη βιωσιμότητα του συνταξιοδοτικού συστήματος και πολλά ακόμα. Παρακάτω, θα προσπαθήσουμε να αναπτύξουμε μια επιχειρηματολογία, ακολουθώντας, παράλληλα, τα δεδομένα, ώστε να δείξουμε πως η μονοδιάστατη ανάλυση σε ένα κοινωνικοοικονομικό γίγνεσθαι με πλήθος μεταβλητών οδηγεί σε μεροληπτικές αναλύσεις και, κατά προέκταση, μεταρρυθμίσεις. Ρυθμίσεις – που κατά γενική ομολογία – βάλλουν τους κοινωνικά αδύναμους, καθώς το πρόβλημα των συντάξεων είναι –κυρίως– πολιτικό, και όχι οικονομικό.
Η «θεωρητική» μας ανάλυση, θα στηριχτεί σε τρεις συν ένας πυλώνες, όπως μαρτυράει και ο τίτλος: τις ανισότητες, τη φορολογία και την παραγωγικότητα-τεχνολογία στη Γαλλία.
Ανισότητες
Οι ανισότητες στον πλούτο και το εισόδημα μαρτυρούν την αποτυχία του οικονομικού συστήματος να διανέμει το παραγόμενο προϊόν. Πέρα από την ηθική διάσταση του θέματος, η ανισότητα επηρεάζει την οικονομική μεγέθυνση, την ανθρώπινη ανάπτυξη και την εμπιστοσύνη στους θεσμούς και τη Δημοκρατία (Ferreira, Gisselquist και Tarp, 2022). Κατά προέκταση, η όξυνση των ανισοτήτων εντός της τη χώρας είναι αντίρροπη της πολιτικής σταθερότητας, προκαλώντας έντονες κοινωνικές εντάσεις και βίαιες συγκρούσεις, φαινόμενο που πραγματώνεται και αυτή τη στιγμή στη Γαλλία.
Μια ακόμα επίπτωση της ανισότητας, η οποία εφάπτεται του προβλήματος και αποτυπώνει τις πολυδιάστατες πτυχές του, είναι οι έρευνες που συσχετίζουν το προσδόκιμο ζωής με τον πλούτο. Συγκεκριμένα, η πρώτη έρευνα που δημοσιεύτηκε στο The Journals of Gerontology (Μάιο, 2020), καταλήγει πως οι άνθρωποι της φτωχότερης ομάδας που παρατηρούσαν είχαν επτά με εννέα λιγότερα χρόνια χωρίς αναπηρία από εκείνους της πιο εύπορης ομάδας. Μια ακόμα έρευνα στο θέμα, δημοσιευμένη στο Journal of the American Medical Association (2016), καταλήγει στα ευρήματα του παρακάτω διαγράμματος, τα οποία παρουσιάζουν την προσδοκώμενη ηλικία θανάτου με βάση το εισόδημα του νοικοκυριού.
Καταλήγουμε, λοιπόν, πως ο δείκτης που χρησιμοποιείται ως επιχείρημα υπέρ της αύξησης του ορίου συνταξιοδότησης δεν είναι αποκομμένος από την ανισότητα, και οι πολιτικές που βασίζονται σε αυτό εντείνουν την, ήδη, αυξανόμενη και με πολλαπλασιαστικές συνέπειες ανισότητα.
Φορολογία
Διαπερνώντας το προσδόκιμο ζωής, ένα ακόμα επιχείρημα της γαλλικής Κυβέρνησης είναι το δυνητικά δημοσιονομικό πρόβλημα από τη γήρανση του πληθυσμού. Σε πλήρη αντίθεση, το Γαλλικό Γνωμοδοτικό Συμβούλιο για τις Συντάξεις (Conseil d’orientation des retraites), τον Σεπτέμβριο του 2022, διαπίστωσε ότι το συνταξιοδοτικό σύστημα παρήγαγε πράγματι πλεονάσματα, το έτος 2021 (€ 900 εκατ.) και το 2022 (€ 3,2 δις), προβλέποντας πως μέχρι το 2032 σταδιακά θα παρουσιάζει έλλειμα και έπειτα η κατάσταση θα αρχίζει και πάλι να ισορροπεί.
Στο πλαίσιο της οξυμένης ανισότητας και των παραπάνω δημοσιοοικονομικών ανησυχιών, ο Πρόεδρος Macron μειώνει σταδιακά τους φόρους στις επιχειρήσεις. Οι Κυβερνήσεις της Ευρώπης, υπό τον φόβο της διάβρωσης της φορολογικής βάσης και της μετατόπισης των κερδών, κρατάνε σταθερούς τους φορολογικούς συντελεστές στις επιχειρήσεις ή ακόμα τους μειώνουν. Το φαινόμενο αυτό οφείλεται στον «αθέμιτο φορολογικό ανταγωνισμό» μεταξύ των κρατών και στον «επιθετικό φορολογικό σχεδιασμό» των εταιριών – κυρίως των πολυεθνικών (Συμβούλιο της Ε.Ε., 2015). Χαρακτηριστικό είναι πως το εκτιμώμενο παγκόσμιο μέγεθος της μετατόπισης κερδών προσεγγίζει το $ 1 τρις και οι σχετικές απώλειες φορολογικών εσόδων κυμαίνονται μεταξύ $ 200 και $ 300 δις (Garcia-Bernardo και Janský, EU Tax Observatory, 2021).
Σε ένα πρόσφατο άρθρο (Garbinti, Goupille-Lebret, Munoz, Stantcheva, Zucman, March 2023), με στοιχεία από τον γαλλικό φόρο στον πλούτο, παρουσιάζονται οι επιπτώσεις της χαλάρωσης του φορολογικού συστήματος, από το 2011 και έπειτα, με τον όγκο πληροφορίας τον οποίο είναι υποχρεωμένοι να αναφέρουν οι φορολογούμενοι να μειώνεται αισθητά (όπως φαίνεται και στο παρακάτω διάγραμμα). Τα αποτελέσματα που παρουσιάζονται στην έρευνα καταλήγουν στα εξής: «Οι φορολογούμενοι σε περιβάλλον χαμηλής πληροφόρησης υποδηλώνουν διαρκώς τον πλούτο τους, γεγονός που με τη σειρά του μπορεί να οδηγήσει σε επιδείνωση της πληροφόρησης και, ως εκ τούτου, της επιβολής της φορολογικής νομοθεσίας από τις φορολογικές αρχές». Καταλήγοντας, πως ακόμα και μια αλλαγή «θα χρειαστεί μεγάλο χρονικό διάστημα για να ανακτηθούν οι χαμένες δυνατότητες επιβολής».
Παραγωγικότητα – Τεχνολογία
Η Γαλλία είναι 2η σε κρατική χρηματοδότηση επιχειρήσεων για έρευνα και ανάπτυξη (Ε&Α) ως ποσοστό του Α.Ε.Π. (είτε μέσω χρηματοδότησης της Ε&Α είτε φοροελαφρύνσεων) από τις χώρες του Ο.Ο.Σ.Α (R&D Tax Incentives: France, OECD, 2021), με σχεδόν το διπλάσιο μέγεθος από τις υπόλοιπες αναπτυγμένες οικονομίες. Η στήριξη αυτή, όμως, δεν φαίνεται να μετατρέπεται, όπως μαρτυρούν οι δείκτες (Παραγωγικότητα Εργασίας και MFP από τον Ο.Ο.Σ.Α.) σε κάποια τόνωση της παραγωγικότητας, η οποία θα μπορούσε υπό άλλες συνθήκες να τεθεί σαν αντίβαρο στη δημοσιονομική επιβάρυνση από το δημογραφικό ζήτημα.
Σύμφωνα με ένα μεγάλο κομμάτι της βιβλιογραφίας, τα παραπάνω αποτελέσματα επιβεβαιώνονται, οι δαπάνες για Ε&Α δεν αποδίδουν τα αναμενόμενα (Miyagawa, Ishikawa, 2019 και Akcigit, Hanley, Serrano-Velarde, 2021), κυρίως αν δεν συνδυαστούν με μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας και την κατάλληλη βιομηχανική οργάνωση. Οι δαπάνες για Ε&Α πρώτα αυξάνουν τα κέρδη ή προστατεύουν τη θέση των εταιριών στην αγορά (DinopoulosSyropoulos, 2007), δευτερογενώς – και υπό όρους – συνεισφέρουν στην παραγωγικότητα. Αν η παρούσα κατάσταση στην παραγωγικότητα και την Ε&Α είναι ένα παροδικό φαινόμενο (“SolowParadox”) η απόρροια της εκθετικής απαίτησης εισροών για κάθε επόμενη καινοτομία (“Moore’’sLaw) θα κριθεί στο μέλλον. Μια επιπλέον συνεπαγωγή αναλύεται από τους Bloom και VanReenen (2019), αμφισβητώντας την αποτελεσματικότητα της κρατικής επιδότησης στην ιδιωτική Ε&Α, συνδέοντάς τη με την ανελαστικότητα στον αριθμό των ερευνητών, καθώς ο αριθμός τους είναι δεδομένος. Η πρότασή τους μας γυρνάει πάλι στην αντιμετώπιση της ανισότητας και στη στήριξη των οικογενειών με χαμηλότερα εισοδήματα, ώστε τα παιδιά τους να μπορέσουν να σπουδάσουν, αυξάνοντας δυνητικά τον αριθμό των ερευνητών, αντιμετωπίζοντας έτσι και τις συνέπειες τους “Moore’sLaw”.
Ρέκβιεμ
Το οξυμένο κλίμα ανισότητας, η χαλαρότητα του φορολογικού συστήματος, η μετατόπιση των κερδών σε φορολογικούς παραδείσους, η μειωμένη παραγωγικότητα στην έρευνα παράλληλα με τη συνεχή και μονόπλευρη αύξηση της χρηματοδότησης από το κράτος – κυρίως για καινοτομίες στον ιδιωτικό τομέα, είναι μερικά από τα προβλήματα που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν τα κράτη πριν καταφύγουν στη λύση της αύξησης των ορίων συνταξιοδότησης. Καταλήγουμε ότι η Γαλλία και άλλες αναπτυγμένες χώρες, όπως η Ελλάδα, με έντονο πρόβλημα στο δημογραφικό, αντιμετωπίζουν άλλα – κυριότερα – προβλήματα, τα οποία με τη λύση τους θα μπορέσουν να δώσουν μια διαχρονική λύση στον μειούμενο πληθυσμό. Τη σκυτάλη, όμως, παίρνει η πολιτική φαυλότητα, η αποφυγή σύγκρουσης με αντιπαραγωγικά, αλλά ισχυρά, μέρη της οικονομίας.
Εδώ κρίνεται απαραίτητο να αναθεωρήσουμε τα κριτήριά μας για το παρόν οικονομικό σύστημα. Η μέχρι τώρα επιτυχία της αύξησης του προσδόκιμου ζωής χρεώθηκε στο υπάρχον σύστημα και στο πως αξιοποιεί την τεχνολογία. Υπάρχει μεγαλύτερη παραδοχή αποτυχίας – πέρα από τις αρνητικές κλιματικές επιπτώσεις – από τις συνεχείς αυξήσεις του ορίου συνταξιοδότησης; Ποιος ο λόγος να θεωρούμε ως επιτυχία μια αύξηση του προσδόκιμου ζωής, αν αυτή μετουσιώνεται ως αύξηση του προσδόκιμου εργασίας;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Journals of Gerontology: Series A, Volume 75, Issue 5, May 2020, Pages 906–913, Paola Zaninotto, PhD, George David Batty, PhD, Sari Stenholm, PhD, Ichiro Kawachi, PhD, Martin Hyde, PhD, Marcel Goldberg, PhD, Hugo Westerlund, PhD, Jussi Vahtera, MD, Jenny Head, Socioeconomic Inequalities in Disability-free Life Expectancy in Older People from England and the United States: A Cross-national Population-Based Study, 2020
- International Studies Review, Ines A Ferreira, Rachel M Gisselquist, Finn Tarp, On the Impact of Inequality on Growth, Human Development, and Governance, 2022
