Του Μάριου Κριτίδη,
Η αποικιοκρατία στην Αφρικανική ήπειρο αποτέλεσε μία σκληρή, αλλά και θεμελιώδη περίοδο για τα κράτη της σύγχρονης Αφρικής. Η περίοδος της αποαποικιοποίησης έφερε την ανεξαρτητοποίηση δεκάδων κρατών στην Αφρική, ενώ από τα 51 αρχικά κράτη-μέλη των Ηνωμένων Εθνών το 1945, φτάνουμε στα 159, το 1990, με 80 πρώην αποικιακά κράτη να είναι, πλέον, ανεξάρτητα. Τα πρώην αποικιακά κράτη στην πορεία της ιστορία τους, άλλα αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν μέχρι σήμερα υπαρξιακά προβλήματα και απανωτές κρίσεις στο εσωτερικό τους (λ.χ Σομαλία, Σιέρρα Λεόνε), άλλα μπόρεσαν να εξασφαλίσουν μετά ταραχών ένα ικανοποιητικό βαθμό σταθερότητας και βιοτικού επιπέδου στον σύγχρονο κόσμο (Χιλή, Νότια Αφρική), ενώ σε άλλες περιπτώσεις έχουν -όχι μόνο- επιτύχει ένα επίπεδο ζωής αντίστοιχο με αυτό των δυτικών κρατών (Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία), αλλά κάποια έχουν αναπτύξει οικονομικές δυναμικές, ώστε να συναγωνιστούν κατά μέτωπο τα κυρίαρχα κράτη της διεθνούς τάξης (πχ Ινδία, Νιγηρία, Βραζιλία) με αναλυτές να τις θεωρούν μεγάλες δυνάμεις του μέλλοντος.
Αν και οι χώρες της Ωκεανίας και της Λατινικής Αμερικής, θεωρούνται παραδείγματα-κρατών που είχαν θετική ή έστω ικανοποιητική έκβαση στη μεταποικιακή πορεία τους, το ίδιο, όμως, δεν μπορεί να ειπωθεί και για τα Αφρικανικά κράτη. Εξαιτίας της μακράς και στυγνής οικονομικής τους εκμετάλλευσης, την αυθαίρετη χάραξη των σύγχρονων συνόρων, χωρίς να λαμβάνονται υπόψιν οι φυλετικές και θρησκευτικές κατανομές, η οικονομική ανάπτυξη αυτών των χωρών δεν υπήρξε σημαντική. Εξαιτίας της περιορισμένης οικονομικής δύναμής τους, πολλές Αφρικανικές χώρες έχουν αναπτύξει σήμερα σχέσεις εξάρτησης με τους ανθρωπιστικούς οργανισμούς και άλλες αναπτυγμένες χώρες, με στόχο τη βελτίωση της ανθρωπιστικής κατάστασης στο εσωτερικό τους και τη σταδιακή ανόρθωση της οικονομικής τους δραστηριότητας.
Η Γαλλία, ως πρώην αποικιοκράτης μεγάλου τμήματος της Αφρικής, αποτέλεσε διαχρονικός έτερος των ανεξάρτητων, πλέον, πρώην αποικιών της, ενώ η στρατιωτική της παρουσία στην Αφρική μέχρι σήμερα είναι αισθητή σε σύγκριση με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες (ειδικότερα στην λεγόμενη ζώνη Σαχέλ). Η γαλλική εξωτερική πολιτική, όσον αφορά τις σχέσεις της με τις υπόλοιπες αφρικανικές χώρες στη μεταποικιακή περίοδο απέκτησε τον δικό της όρο με όνομα “Francafrique”. Η επιρροή των Ηλισίων στα Αφρικανικά δρώμενα, στα πρώτα βήματα των νεοσύστατων κρατών, υπήρξε σημαντική και ενίοτε άκρως επεμβατική, με χαρακτηριστικότερα παραδείγματα την ανεχτική στάση της Γαλλίας απέναντι στα πραξικοπήματα του Τόγκο (1963) και της Δημοκρατίας της Κεντρικής Αφρικής (1966 το λεγόμενο «Πραξικόπημα των Χριστουγέννων»).
Αναμενόμενο είναι πως η πολιτική της Francafrique θεωρείτο από πολλούς, ως μία σύγχρονης μορφής Γαλλική αποικιοκρατία και παρεμβατισμού σε, πλέον, ανεξάρτητα Αφρικανικά κράτη, καθώς η επιρροή και η δράση της στα εσωτερικά των νέων κρατών παρέμεινε σημαντική για πολλές δεκαετίες, με αποτέλεσμα φυσικά οι Γαλλικές ηγεσίες να καταστούν άκρως ”αντιδημοφιλής” για τους τους πολίτες των νέων Αφρικανικών κρατών.
Η κατάσταση αυτή, όμως, φαίνεται να αλλάζει τα τελευταία χρόνια, η Γαλλία σίγουρα δεν έχει την ίδια οικονομική και στρατιωτική ισχύ στην Αφρική, όπως είχε στο παρελθόν, ενώ ο Πρόεδρος, Emmanuel Macron, εγκαινιάζει ανοιχτά μία νέα εποχή για την παρουσία της Γαλλίας στην Αφρικανική ήπειρο, μία σχέση συνεργασίας μεταξύ ίσων ανεξάρτητων κρατών, σε αντίθεση με την άνιση σχέση μεταξύ πρώην Αποικιοκράτη και πρώην αποικίας που είχε ανάγκη της Γαλλικής παρέμβασης. Κάποιοι τίτλοι στα ειδησεογραφικά πρακτορεία μιλούν για «Τέλος της Francafrique» το οποίο το τέλος βάζει ο Πρόεδρος Macron. Στην πραγματικότητα η απομάκρυνση της Γαλλικής κυβέρνησης από τη Francafrique αποτελεί μακρά οργανική διαδικασία ετών, την οποία ο Macron προσπαθεί κατ’ ουσίαν να ανανεώσει τα θεμέλιά της, με βάση τα νέα δεδομένα και τις νέες συσχετίσεις δυνάμεων στην Αφρικανική ήπειρο.
«Η εποχή της Francafrique έχει τελειώσει» δήλωσε χαρακτηριστικά ο Πρόεδρος Macron στο Libreville της Γκαμπόν, στα πλαίσια περιοδείας του Γάλλου Προέδρου στην Αφρική, μία περιοδεία σταθμός για τη Γαλλική πολιτική στην Αφρική, η οποία, πλέον, θα στηρίζεται, ενδεχομένως, λιγότερο στον τομέα της ασφάλειας, και περισσότερο στον τομέα της οικονομικής ανάπτυξης, της ενέργειας και της πράσινης ανάπτυξης. Στο στρατιωτικό τομέα, οι Γαλλικές δυνάμεις έχουν αποχωρήσει από κάποτε υψηλής σημασίας στρατηγικά πόστα, πιο χαρακτηριστικά από τη Μπουρκίνα Φάσο και το Μάλι, ενώ οι δηλώσεις από το Παρίσι υποδηλώνουν μία στροφή από την εγκατάσταση Γαλλικών δυνάμεων στην εκπαίδευση των τοπικών στρατών με βάση τα Γαλλικά πρότυπα, ο οποίος στρατός θα λειτουργεί, στην ανάγκη, σε συνεργασία με μία ευέλικτη – και όχι κυρίαρχη, όπως κάποτε – Γαλλική υποστήριξη.
Στον τομέα της οικονομίας, λόγω της «εισβολής» κατά κύριο λόγο Κινεζικών κεφαλαίων, ο ρόλος της Γαλλίας υπονομεύθηκε σημαντικά με το μερίδιο αγοράς Γαλλικών κεφαλαίων στην Αφρική να βρίσκεται σε καθίζηση από το 2000 μέχρι το 2017, με τα ποσοστά της να υποδιπλασιάζονται. Η νέα στρατηγική Macron σκοπεύει θα επικεντρωθεί στην ανάκτηση του χαμένου εδάφους, επιστρέφοντας τα Γαλλικά κεφάλαια σε χώρες όπως τη Ρουάντα, την Κένυα, τη Νότια Αφρική και τη Νιγηρία. Οι κύριοι τομείς εισροής Γαλλικών επενδύσεων είναι ο αγροτικός τομέας, η αγορά ενέργειας και των υποδομών (μεταφορές, τηλεπικοινωνίες κ.α).
Τη σημασία της έχει και η στάση της Γαλλικής κυβέρνησης στην ανάδειξη της σκοτεινής ιστορίας της αποικιοκρατίας στην Αφρική. Επί Macron, έχουν συσταθεί πολλαπλές επιτροπές για την έρευνα των Γαλλικών κρατικών εγγράφων των αποικιών με σκοπό τη διαφώτιση για τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που έλαβαν χώρα σε αυτήν τη σκοτεινή και άγνωστη μέχρι σήμερα πτυχή της σύγχρονης ιστορίας. Στόχος, είναι τόσο η αποκάλυψη της ιστορικής αλήθειας όσο και η απονομή της δικαιοσύνης, έστω και δεκαετίες μετά. Πιο συγκεκριμένα, η περίπτωση της Ρουάντα αποτελεί σημείο σταθμός για την προσπάθεια αυτήν, με την αναγνώριση των Γαλλικών ευθυνών επί Mitterrand για τη Γενοκτονία των Τούτσι της Ρουάντας του 1994.
Η αλλαγή στάσης στην Αφρικανική πολιτική είναι αμφίβολο το κατά πόσο θα γίνει αποδεκτή και αν θα καταπραΰνει τα αρνητικά αισθήματα των Αφρικανικών (κυρίως των Γαλλόφωνων) κρατών που τρέφει για το Παρίσι. Η οικονομική επιρροή της Γαλλίας έχει σε μεγάλο βαθμό αντικατασταθεί από την Κίνα, με τη Γαλλία καθυστερημένα να «τρέχει να σώσει» την κατάσταση, ενώ την ίδια στιγμή από όπου αποσύρθηκαν τα Γαλλικά στρατεύματα το κενό βρήκαν να αναπληρώσουν η παραστρατιωτική ομάδα Wagner και η αυξημένη ρωσική στρατιωτική παρουσία στην ήπειρο, με κυριότερο παράδειγμα το Σουδάν. Όλα αυτά τα δεδομένα, καθιστούν αμφίβολο αν η λεγόμενη «νέα Γαλλική στρατηγική στην Αφρική» αποτελεί ανασύνταξη και αλλαγή πορείας ή τακτική υποχώρηση από ένα μη βιώσιμο μοντέλο. Όπως σχολιάζει, ο Paul Taylor σε op-ed στο Politico, επικρίνοντας το «λανσάρισμα» της νέας πολιτικής Francafrique του Macron: «Αυτό πιθανώς να μην είναι το τελευταίο “reset” το γαλλοαφρικανικών σχέσεων».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Paul Taylor, Macron’s Africa reset struggles to persuade, Politico EU, Διαθέσιμο εδώ
- Camillo Casola, Africa: Françafrique davvero al capolinea?, ISPI.it, Διαθέσιμο εδώ
- Macron says era of French interference in Africa is ‘over’, Al Jazeera, Διαθέσιμο εδώ
