Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Οι πολιτικές ιδεολογίες είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες κατασκευές του ανθρώπινου είδους. Γι’ αυτό και, πάντοτε, όσοι μελετούν την Ιστορία, την Πολιτική Επιστήμη και τις Διεθνείς Σχέσεις, αλλά και άνθρωποι που απλώς επιθυμούν να διαβάσουν για τέτοια θέματα, ενδιαφέρονται να συζητούν για την ιστορία των ιδεολογικών κινημάτων και τις συνθήκες που τα επηρέασαν. Ένα τέτοιο βιβλίο, που αναπτύσσει την ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος, από την ίδρυσή του, το 1918, και μέχρι το 1956, σας παρουσιάζουμε σήμερα.
Όσοι αισθάνονται ότι είναι ήδη γνώριμοι με το Στη σκιά του Στάλιν, του Νίκου Μαραντζίδη, δεν κάνουν λάθος. Είναι πολύ πιθανό να το έχετε διαβάσει στην πρωτότυπη αγγλική έκδοση, με τίτλο Under Stalin’s Shadow. Το ελληνικό κείμενο, όπως μεταφράστηκε από τον Χρήστο Γεμελιάρη, κυκλοφόρησε τον περασμένο Φεβρουάριο από τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Γεννημένος το 1966, ο Νίκος Μαραντζίδης είναι Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας της Θεσσαλονίκης, ενώ διδάσκει και ως επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα, στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας και στο Πανεπιστήμιο της Κεράλα στην Ινδία.
Το νέο βιβλίο του Νίκου Μαραντζίδη αποτελεί ένα φιλόδοξο εγχείρημα για την αφήγηση της ιστορίας του ΚΚΕ, όπως αυτό επηρεάστηκε από τις παγκόσμιες εξελίξεις της εποχής του. Πρόκειται για ένα βιβλίο που έχει επικριθεί για μια εξ ορισμού αρνητική στάση προς τον κομμουνισμό, αλλά αυτό θα το αφήσουμε στην κρίση του κάθε αναγνώστη. Βασικό επιχείρημα του βιβλίου αποτελεί το ότι, ανέκαθεν στην ελληνική Αριστερά, υπήρχε από μία μερίδα η τάση να γίνει ένα άνοιγμα προς τις πιο σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι η δικαίωση για όσους πρέσβευαν μια προσέγγιση προς τα αστικά κόμματα επήλθε με τα εκλογικά αποτελέσματα του ΣΥΡΙΖΑ, το 2012, καθώς, κατά τη γνώμη του, αυτό έδειξε ότι το αίτημα για προσέγγιση των σοσιαλδημοκρατικών δυνάμεων, τελικά, απέκτησε πολύ μεγάλη υποστήριξη, όταν δεν υπήρχε πλέον η επιρροή της ΕΣΣΔ στα Κομμουνιστικά Κόμματα σε παγκόσμιο επίπεδο. Πρόκειται για μία άποψη που σχολιάστηκε αρνητικά από αρκετούς υπέρμαχους του ΚΚΕ, οι οποίοι θεωρούν ότι αυτή είναι μια απόπειρα να αποδυναμωθεί η αγωνιστικότητα και η πραγματική ταυτότητα του Κόμματος.
Ο συγγραφέας επισημαίνει ότι, ήδη από την ίδρυσή του, το 1918, το ΚΚΕ δεν επέλεξε να χαράξει μια δική του πορεία, όπως Κομμουνιστικά Κόμματα άλλων χωρών. Αντίθετα, παράλληλα με το Πορτογαλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, το ΚΚΕ, ήδη από την αρχή της ζωής του, διατηρούσε ιδιαίτερα στενές σχέσεις με την ΕΣΣΔ. Ως αποκορύφωμα αυτής της παράλληλης συνύπαρξης, ο Μαραντζίδης αναφέρει ότι, το 1939, η Κομιντέρν, που στο μεταξύ αποτελούσε, κατά τη γνώμη του, φερέφωνο της πολιτικής της ΕΣΣΔ, σφράγισε και επίσημα την προσχώρηση της τελευταίας στο Γερμανο–Σοβιετικό Σύμφωνο Μη Επίθεσης (Σύμφωνο Ρίμπεντροπ–Μολότοφ), καθώς ο Στάλιν θεώρησε ότι καλύτερη για τα συμφέροντα του κράτους του ήταν η ουδετερότητα, εγκαταλείποντας, έτσι, τον αντιφασιστικό αγώνα. Ο συγγραφέας εξηγεί ότι, την ίδια περίοδο, ο Τύπος του ΚΚΕ στην Ελλάδα έκανε λόγο για τον πόλεμο ως αγώνα μιας ιμπεριαλιστικής δύναμης κατά μιας άλλης, στον οποίο ο απλός λαός δεν είχε κανέναν λόγο να δώσει τη ζωή του.
Στο πλαίσιο αυτό, ο Μαραντζίδης σχολιάζει υπό αυτό το πρίσμα και άλλα γεγονότα της εποχής που έχουν μείνει γνωστά, όπως την επιστολή του Ζαχαριάδη στον Τύπο, η οποία, όμως, ανασκευάστηκε πολύ γρήγορα, σε μια περίοδο κατά την οποία η πολιτική της ΕΣΣΔ κατηύθυνε τα πάντα και κάθε αντίρρηση κατά της βασικής γραμμής μπορούσε να σημαίνει φοβερές συνέπειες από το σταλινικό καθεστώς, εναντίον τόσο των «παραβατών» όσο και των οικογενειών τους. Μέσα από αφηγήσεις τέτοιων γεγονότων και παράθεση διάφορων αδημοσίευτων –μέχρι πρότινος– πηγών από την Ελλάδα, τη Ρωσία, την Ανατολική και Δυτική Ευρώπη, ο συγγραφέας καταλήγει σε συμπεράσματα για την ιστορία του ΚΚΕ, και το πώς αυτή συμπορεύτηκε με την ΕΣΣΔ και τις αποφάσεις του σταλινικού καθεστώτος. Όποιες πολιτικές αντιλήψεις και να έχει κανείς, η ανάγνωση μιας μελέτης σαν αυτή δεν είναι ποτέ μια κακή ιδέα, για κάποιον που ασχολείται με την Ιστορία και τις πολιτικές επιστήμες. Ακόμη κι αν αποφασίσει κανείς να διαφωνήσει με τον συγγραφέα, η πορεία μέχρι αυτή τη συνειδητοποίηση είναι βέβαιο ότι θα του προσφέρει πολλές γνώσεις.
