Tου Βασίλη Μυρλίδη,
Η ενέργεια αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς τομείς στη ζωή μας: οποιαδήποτε κίνησή μας απαιτεί ενέργεια. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, από την άλλη, ευσταθεί βασιζόμενος ολοκληρωτικά στην αξιοποίηση τεράστιων ποσοτήτων ενέργειας. Η ενεργειακή ένδεια αποτελεί μια κατάσταση, κατά την οποία τα νοικοκυριά είτε δεν έχουν πρόσβαση σε επαρκή και οικονομικά προσιτή ενέργεια (ηλεκτρική ενέργεια, καύσιμα κίνησης, θέρμανση/ψύξη) είτε δυσκολεύονται να πληρώσουν για αυτή, με αποτέλεσμα να αποκλείονται από τα οφέλη της. Η ενεργειακή φτώχεια καθιστά τους ανθρώπους και τα νοικοκυριά να διακατέχονται από αδυναμία κάλυψης βασικών ενεργειακών αναγκών τους, όπως το μαγείρεμα, η αποθήκευση/ ψύξη τροφίμων, η επάρκεια σε θέρμανση και φωτισμό, μέχρι και στην τροφοδοσία ηλεκτρικών συσκευών.
Όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, η ενεργειακή ένδεια ενέχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, την εκπαίδευση, την οικονομική και ψυχολογική ευημερία των ανθρώπων. Παρόλο που όλο και περισσότερα νοικοκυριά έχουν πρόσβαση σε αγαθά πρώτης ανάγκης, δυστυχώς η ενεργειακή φτώχεια είναι υπαρκτό φαινόμενο και επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους ανά την υφήλιο. Ακόμα, η ενεργειακή ένδεια συνδέεται στενά με ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή, η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, η κοινωνική ανισότητα και η οικονομική δυσχέρεια. Σκοπός, λοιπόν, της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί η αντιμετώπιση και η εξάλειψη αυτού του φαινομένου. Έτσι, έχουν δημιουργηθεί μίγματα πολιτικής, που στόχο έχουν την καταπολέμηση του φαινομένου.
Στην περίπτωση της ενεργειακής ένδειας, τα αποτελέσματά της είναι ορατά και μπορούν εύκολα να καταδειχθούν. Παρόλα αυτά, η διερεύνηση των αιτιών της είναι μια δύσκολή υπόθεση, καθώς αυτές μπορεί να διαφέρουν παρασάγγας από περιοχή σε περιοχή. Γενικότερα, οι κύριοι παράγοντες, που επηρεάζουν και προκαλούν την ενεργειακή φτώχεια και πρέπει να μελετώνται σε κάθε περίπτωση, ώστε να εξαχθεί ένα συμπέρασμα σχετικά με την κατάσταση μίας περιοχής, είναι οι εξής τρείς:
(1) Χαμηλό εισόδημα – κοινωνικός αποκλεισμός
Συνήθως, τα νοικοκυριά με περιορισμένες ή ασταθείς ευκαιρίες απασχόλησης –ιδίως σε καιρούς οικονομικής δυσχέρειας και ύφεσης, που τα εισοδήματα συρρικνώνονται και οι τιμές ενέργειας αυξάνονται– δυσκολεύονται να πληρώσουν τους λογαριασμούς ενέργειας. Έτσι, σε πολλές περιπτώσεις, το κόστος ενέργειας μπορεί να απαιτεί να δαπανηθεί μεγάλο ποσοστό του εισοδήματος των νοικοκυριών, αφήνοντας ελάχιστα περιθώρια για άλλες βασικές δαπάνες. Ακόμα, η ικανότητα των νοικοκυριών να συντηρούνται επαρκώς επηρεάζεται, σε πολύ μεγάλο βαθμό, από την ικανότητα που διαθέτουν για εργασία. Ως αποτέλεσμα, οι ευπαθείς ομάδες (μονογονεϊκές οικογένειες, ανάπηροι, γερασμένοι) να είναι και οι πιο ευάλωτες στην ενεργειακή φτώχεια (ιδίως σε περιπτώσεις που υπάρχει εργασιακή ανασφάλεια, χαμηλή κοινωνική προστασία και πρόνοια).
(2) Ενεργειακή αποδοτικότητα κτιρίων
Τα σπίτια που είναι ανεπαρκώς μονωμένα, και δεν διαθέτουν ενεργειακά αποδοτικές συσκευές, συνήθως πληρώνουν υψηλότερους λογαριασμούς ενέργειας, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου παρατηρούνται ακραίες καιρικές συνθήκες. Μία κατοικία, που δεν είναι ενεργειακά θωρακισμένη, απαιτεί μεγαλύτερες ποσότητες ενέργειας για να θερμανθεί ή να ψυχρανθεί (η οποία συνεπάγεται και μεγαλύτερο κόστος για αυτά). Επιπλέον, πολλά νοικοκυριά διαθέτουν περιορισμένες δυνατότητες αντιμετώπισης αυτών των προβλημάτων, ειδικά όταν η κατοικία που διαμένουν δεν είναι δικιά τους (ενοικίαση) ή τα κεφάλαια που απαιτούνται για την ενεργειακή αναβάθμιση του σπιτιού είναι απαγορευτικά υψηλά.
(3) Τιμές ενέργειας και η εξέλιξη τους
Όπως είναι αναμενόμενο, οι τιμές ενέργειας αποτελούν έναν από τους πιο σημαντικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην ενεργειακή φτώχεια. Ακόμα, σε ορισμένες αγροτικές ή απομακρυσμένες περιοχές, τα νοικοκυριά ενδέχεται να μην έχουν πρόσβαση σε σύγχρονες ενεργειακές πηγές (ή αυτές να είναι ιδιαίτερα κοστοβόρες). Γενικότερα, οι τιμές ενέργειας επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από γεωπολιτικούς και οικονομικούς παράγοντες. Μια απότομη αύξηση των τιμών –όπως συνέβη μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία– επηρεάζει άρδην τα νοικοκυριά, περιορίζοντας τη δυνατότητά τους για δαπάνες, αλλά και –ίσως– επιβαρύνοντας τα με δυσβάσταχτα χρέη
Σύμφωνα με έρευνα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (ACER), η Ελλάδα ήταν η τρίτη χώρα στον δείκτη για τις δαπάνες των νοικοκυριών για ηλεκτρικό ρεύμα. Αυτό σημαίνει ότι τα νοικοκυριά στην Ελλάδα (μετά τη Νορβηγία και την Πορτογαλία) πληρώνουν περισσότερο για ενέργεια από όλες τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Επιπλέον, σύμφωνα με στοιχεία της έρευνας, το 39,2% των νοικοκυριών που ζούνε κάτω από το όριο της φτώχειας, αδυνατούν να πληρώσουν για βασικές ενεργειακές τους ανάγκες, όπως θέρμανση, ζεστό νερό και ψύξη (πάλι η Ελλάδα βρίσκεται στην 3η θέση, πίσω από την Κύπρο και τη Βουλγαρία). Οι τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος πάλι είναι από τις πιο υψηλές στην Ευρώπη, με την Κυβέρνηση να ξοδεύει λίγο πάνω από το 3,5% του Α.Ε.Π της για να επιδοτήσει τα νοικοκυριά. Η Ελλάδα ξοδεύει για επιδότηση το μεγαλύτερο ποσοστό ως προς το Α.Ε.Π, σε σχέση με όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Σίγουρα, αυτή η επιδότηση, ειδικά με τις απαιτήσεις για δημοσιονομική «σύσφιξη» και πλεονάσματα, δεν είναι βιώσιμη να συνεχιστεί και πρέπει άμεσα να βρεθούν ουσιαστικές λύσεις μείωσης του κόστους.
Τέλος, πρέπει να αναφερθεί πως μια στρατηγική αντιμετώπισης της ενεργειακής ένδειας, που έχει νόημα και είναι πραγματοποιήσιμη, σχεδιάζεται σε τοπικό επίπεδο και ακολουθεί κυκλική προσέγγιση, μέσα από τρείς κύριες φάσεις προγραμματισμού: Αρχικά, τη 1) Διάγνωση, η οποία περιλαμβάνει τον προσδιορισμό –όσο πιο πιστά γίνεται– του ενεργειακά φτωχού πληθυσμού, χρησιμοποιώντας συγκεκριμένη μεθοδολογία και ποιοτικά και ποσοτικά δεδομένα. Έπειτα, τον 2) Σχεδιασμό: Όταν προσδιοριστεί η υφιστάμενη κατάσταση και οι ερωτήσεις: «ποιος», «γιατί» και «που» μπορούν να απαντηθούν και έχουν αποσαφηνιστεί, τότε η αντιμετώπιση περνάει στη 2η φάση, αυτή του σχεδιασμού. Ο σχεδιασμός, είναι απαραίτητος να καταρτιστεί, λαμβάνοντας υπόψιν τα υφιστάμενα σχέδια δράσης για το κλίμα. Τέλος, έρχεται η 3) Υλοποίηση: Η φάση της υλοποίησης απαιτεί εφαρμογή του καλού σχεδιασμού μέσα σε σωστά καθορισμένα χρονικά πλαίσια, με άρτια αξιοποίηση των διαθέσιμων κεφαλαίων. Σίγουρα, η εποπτεία για τη σωστή λειτουργιά και εκτέλεση του σχεδιασμού αποτελεί βασικό παράγοντα επιτυχίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Introduction to the Energy Poverty Advisory Hub (EPAH) Handbooks: A Guide to Understanding and Addressing Energy Poverty, European Commision
- Η ακτινογραφία της ενεργειακής μας ένδειας, efsyn.gr, διαθέσιμο εδώ
