Της Θεώνης Παπακωνσταντίνου,
Κατά κανόνα και σύμφωνα με τη λογική, κάθε άτομο ευθύνεται για τις πράξεις (ενέργειες-παραλείψεις) που τελούνται από το ίδιο. Παρά ταύτα, στο δίκαιο προβλέπονται περιπτώσεις, κατά τις οποίες υφίσταται ευθύνη για αλλότριες πράξεις, ήτοι για πράξεις τελούμενες από τρίτα πρόσωπα.
Η εξαίρεση στον γενικό κανόνα μπορεί να οφείλεται, είτε στο γεγονός ότι υπεύθυνος για την τέλεση της πράξης μπορεί να είναι το πρόσωπο που λαμβάνει κάποιου είδους ωφέλεια από αυτή και όχι το πρόσωπο που την τελεί, είτε ενδέχεται ο φέρων την ευθύνη της πράξης να είναι το πρόσωπο που έχει την εποπτεία του τελεστή της.
Στο παρόν άρθρο, θα ασχοληθούμε συγκεκριμένα με την ευθύνη από αλλότριες πράξεις, όπως αυτή περιγράφεται στα άρθρα 334 και 922 του Αστικού Κώδικα. Ειδικότερα, το άρθρο 334 του Αστικού Κώδικα ορίζει ότι «ο οφειλέτης ευθύνεται για το πταίσμα των προσώπων που χρησιμοποιεί για να εκπληρώσει την παροχή, όπως για δικό του πταίσμα. Η ευθύνη αυτή μπορεί εκ των προτέρων να περιοριστεί ή να αποκλειστεί, εκτός αν συντρέχει κάποια από τις περιπτώσεις του άρθρου 332», ενώ αντίστοιχα το άρθρο 922 του Αστικού Κώδικα αναφέρει πως: «Ο κύριος ή ο προστήσας κάποιον άλλον σε μια υπηρεσία ευθύνεται για τη ζημία που ο υπηρέτης ή ο προστηθείς προξένησε σε τρίτον παράνομα κατά την υπηρεσία του». Παρά το γεγονός, ότι εκ πρώτης όψεως τα εν λόγω άρθρα φαίνεται να έχουν κοινό περιεχόμενο, με μια δεύτερη ανάγνωση είναι δυνατό να εντοπιστούν ορισμένες διαφορές τους, ικανές να διακριθούν όσον αφορά, κυρίως, στο πεδίο εφαρμογής τους.
Ήδη, σύμφωνα με τους κανόνες της συστηματικής ερμηνείας, γίνεται αντιληπτό ότι το άρθρο 334 εντάσσεται στο σύστημα κανόνων που διέπουν τις συμβάσεις. Αντίθετα, το άρθρο 922 εντοπίζεται στο πλαίσιο των διατάξεων της αδικοπρακτικής ευθύνης. Η θέση τους στον Αστικό Κώδικα, συνεπάγεται ότι στην περίπτωση του ΑΚ 334 απαραίτητη προϋπόθεση εφαρμογής, είναι η ύπαρξη προϋφιστάμενης ενοχικής σχέσης, ενώ στο ΑΚ 922 δεν είναι απαραίτητη μια αντίστοιχη συνθήκη, καθώς αυτός, έναντι του οποίου υπέχει ευθύνη ο κύριος της υπόθεσης, είναι ένα τρίτο πρόσωπο που έχει ζημιωθεί.
Ακόμα, διαφορά εντοπίζεται, όσον αφορά και στον χαρακτηρισμό των εμπλεκόμενων προσώπων, ήτοι στο άρθρο 334, καθώς από τη μία πλευρά, γίνεται λόγος για κύριο της υπόθεσης οφειλέτη, ο οποίος επωμίζεται την ευθύνη τελικώς του βοηθού εκπλήρωσης, του προσώπου που ενεργεί, αθετώντας την υποχρέωση, έναντι του δανειστή του οφειλέτη, ενώ από την άλλη πλευρά, στο άρθρο 922, ο όρος που χρησιμοποιείται είναι «προστήσας», αυτός δηλαδή που φέρει την ευθύνη για τη ζημία που υπέστη τρίτο πρόσωπο από τη συμπεριφορά του «προστηθέντος», του ενεργούντος προσώπου.
Προχωρώντας στην εξέταση των προϋποθέσεων εφαρμογής των —ως άνω— διατάξεων, παρατηρείται ότι μέρος αυτών, είναι κοινό και στις δύο περιπτώσεις. Πιο συγκεκριμένα, το πρόσωπο που μεσολαβεί χρειάζεται να εντάσσεται στον εύρος των δραστηριοτήτων του κύριου της υπόθεσης. Με άλλα λόγια, στο ΑΚ 334, το ενδιάμεσο πρόσωπο το συναντάμε στο επαγγελματικό ή επιχειρηματικό περιβάλλον του οφειλέτη και, εξ αυτής της σχέσης που έχουν αναπτύξει, μπορεί ο δεύτερος να τον χρησιμοποιήσει, αναφορικά με την εκπλήρωση της ενοχής. Στο ΑΚ 922 απαιτείται σε γενικές γραμμές η ίδια προϋπόθεση, όμως αυτή έχει ευρύτερο περιεχόμενο, διότι αρκεί η ανάθεση εκτέλεσης οποιασδήποτε υπηρεσίας από τον κύριο της υπόθεσης προς τον μεσολαβούντα.
Και στα δύο είδη ευθύνης από τρίτο πρόσωπο, προϋποτίθεται απαραιτήτως η πρόσληψη/ ανάθεση εκτέλεσης εργασιών στο ενδιάμεσο πρόσωπο να είναι αποτέλεσμα της αυτόνομης βούλησης του κυρίου της υπόθεσης/προστήσαντος. Επιπλέον, τόσο στο ΑΚ 334 όσο και στο ΑΚ 922 είναι προαπαιτούμενη η πλήρωση των προϋποθέσεων γέννησης ευθύνης στο πρόσωπο του βοηθού εκπλήρωσης/προστηθέντος, αναφορικά με την προϋφιστάμενη ενοχική σχέση και την αδικοπραξία, αντίστοιχα.
Ειδικότερα, χρειάζεται να υφίσταται νόμιμος λόγος ευθύνης, ο οποίος μεταφράζεται, είτε ως αθέτηση ενοχικής υποχρέωσης (ΑΚ 334) είτε ως αδικοπραξία εις βάρος τρίτου προσώπου (ΑΚ 922). Και στις δύο περιπτώσεις, προϋποτίθεται υπαιτιότητα στο πρόσωπο ενδιάμεσου προσώπου, αλλά όχι στον κύριο της υπόθεσης.
Δεδομένου ότι πρόκειται για συνθήκη μετάθεσης ευθύνης, έχουν προβλεφθεί ορισμένα κριτήρια, προκειμένου να τεθεί περιορισμός, όσον αφορά στην ευθύνη του μη ενεργούντος προσώπου. Πιο συγκεκριμένα, αναφορικά με το ΑΚ 922, προβλέπεται η ανάγκη ύπαρξης μιας σχέσης εξάρτησης ανάμεσα στον προστηθέντα και τον προστήσαντα, που σημαίνει ότι ο πρώτος χρειάζεται να λειτουργεί, βάσει των οδηγιών του τελευταίου. Ακόμα, κοινό κριτήριο είναι η ύπαρξη αιτιώδους σχέσης ανάμεσα στην πράξη του προστηθέντος/βοηθού εκπλήρωσης και στην υπηρεσία που του έχει αναθέσει να φέρει εις πέρας ο κύριος της υπόθεσης. Με άλλα λόγια, χρειάζεται η εν λόγω πράξη να γίνεται κατά την εκπλήρωση της παροχής ή την εκτέλεση άλλης υπηρεσίας.
Κατά συνέπεια, στην περίπτωση του ΑΚ 334, ο οφειλέτης φέρει την αποκλειστική ευθύνη σχετικά με την πράξη του βοηθού εκπλήρωσης. Εν αντιθέσει, κατά το ΑΚ 922, εφόσον ο προστηθείς ευθύνεται για αδικοπραξία, τότε «μοιράζεται» την ευθύνη με τον προστήσαντα, με αποτέλεσμα ο ζημιωθείς να έχει τη δυνατότητα να στραφεί έναντι και των δύο, εφαρμόζοντας τις διατάξεις για την ενοχή εις ολόκληρον (ΑΚ 481, ΑΚ 926).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
-
Σταθόπουλος Π. Μιχαήλ, Επιτομή Γενικού Ενοχικού Δικαίου, Εκδόσεις: Σάκκουλας Α.Ε., Αθήνα, Δεκέμβριος 2016
