Του Ιωάννα Κουτσοτόλη,
Η έννοια και η δομή του χρόνου είναι ένα αμφισβητούμενο θέμα που ταλανίζει, από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα, ένα ευρύ φάσμα επιστημόνων, κυρίως, φυσικούς και φιλόσοφους. Ιδιαίτερα, όσον αφορά το πώς αντιλαμβάνεται ο ανθρώπινος εγκέφαλος την αίσθηση του χρόνου, τα πράγματα περιπλέκονται σε μεγαλύτερο βαθμό. Δεδομένου ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν έχει αποκαλύψει, ακόμη, όλα τα μυστικά του, λειτουργίες που σχετίζονται με τόσο ευαίσθητες έννοιες, όπως αυτή του χρόνου, τείνουν να δημιουργούν μεγάλα ερωτήματα στον τομέα της Νευρολογίας και Ψυχολογίας.
Η αίσθηση του χρόνου είναι ασταθής και υποκειμενική, ενώ, παράλληλα, έχει την ικανότητα να διαστέλλεται ή να συστέλλεται. Καθημερινά γεγονότα, συναισθήματα, η μουσική, καθώς και η επικέντρωση της προσοχής μας σε ένα ζήτημα έχουν τη δυνατότητα να επιταχύνουν ή να επιβραδύνουν τον χρόνο για εμάς. Όλοι έχουμε αναρωτηθεί γιατί ο χρόνος κυλάει σαν νερό, όταν περνάμε καλά και διασκεδάζουμε. Ίσως, η απάντηση κρύβεται στον τρόπο με τον οποίο επεξεργάζεται και αναλύει ο εγκέφαλος τα εξωτερικά ερεθίσματα που σχηματίζουν την αίσθηση του χρόνου.
Η αντίληψη του χρόνου αφορά τον τρόπο με τον οποίο επεξεργάζεται το κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ) ερεθίσματα και, συγκεκριμένα, τη διαδοχή γεγονότων. Ο υποκειμενικός χρόνος προέρχεται από τη συνεχή ροή μιας εμπειρίας, καθώς και περιβαλλοντικών αλλαγών. Η χρονική αντίληψη αποτελεί έναν περίπλοκο νευρωνικό μηχανισμό, που δεν είναι πλήρως κατανοητός από τους επιστήμονες και μπορεί να επηρεαστεί από πολλούς παράγοντες. Βασικές περιοχές του εγκεφάλου, που φαίνεται ότι παίζουν κεντρικό ρόλο στην όλη υπόθεση, είναι ο ιππόκαμπος, το ραβδωτό σώμα και ο δεξιός βρεγματικός λοβός. Επίσης, σε αντίθεση με άλλες αισθήσεις, όπως η ακοή και η όραση, η χρονική αντίληψη δεν ακολουθεί μια συγκεκριμένη πορεία στον εγκέφαλο. Το ΚΝΣ αναλύει την αίσθηση του χρόνου με βάση πληροφορίες που συλλέγει από όλα τα υπόλοιπα αισθητήρια όργανα.
Έρευνες έχουν δείξει ότι το εσωτερικό, βιολογικό ρολόι του εγκεφάλου κατέχει ξεχωριστά νευρικά συστήματα για την επεξεργασία διαφορετικών τύπων χρόνου. Για παράδειγμα, άλλος μηχανισμός είναι υπεύθυνος για τον έλεγχο της χρονικής διάρκειας μιας κίνησης και άλλος σχετίζεται με τη συνειδητή επίγνωση του χρόνου. Πιο συγκεκριμένα, μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται ραβδωτό σώμα, θεωρείται ότι βρίσκεται στην καρδιά του κεντρικού εσωτερικού ρολογιού και συνεργάζεται με τον περιβάλλοντα φλοιό του εγκεφάλου για την ενσωμάτωση χρονικών πληροφοριών. Το ραβδωτό σώμα είναι ενεργό, όταν το άτομο εστιάζει στο πόση ώρα έχει περάσει. Αντίθετα, δεδομένα υποστηρίζουν ότι μια άλλη περιοχή του εγκεφάλου, ο ιππόκαμπος, μπορεί να δρα ταυτόχρονα ή και ανταγωνιστικά με τη δράση του ραβδωτού σώματος. Ως γνωστόν, ο ιππόκαμπος είναι ιδιαίτερα σημαντικός για την ανάμνηση προηγούμενων εμπειριών, γεγονός που συνδέει και τη μνήμη με τη χρονική αντίληψη.
Σύμφωνα με μελέτες σε ζώα, από την καταγραφή της εγκεφαλικής δραστηριότητας διαπιστώθηκε ότι οι νευρώνες στον ιππόκαμπο σηματοδοτούν συγκεκριμένες στιγμές στον χρόνο. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ζώα με βλάβη στον ιππόκαμπο θυμούνται με ακρίβεια το πέρασμα σύντομων χρονικών διαστημάτων, αλλά έχουν προβλήματα στο να θυμούνται μεγάλες χρονικές περιόδους. Συνεπώς, ο ρόλος αυτής της περιοχής στην χρονική αντίληψη είναι πολύ συγκεκριμένος και αφορά τη διάκριση σύντομων διαστημάτων (της τάξης των λεπτών).
Για την αντίληψη της διαφοράς μεταξύ 20 λεπτών και μιας ώρας λαμβάνουν δράση άλλες περιοχές του ΚΝΣ. Επιπλέον, το ραβδωτό σώμα που παρακολουθεί τον χρόνο σε κλίμακα δευτερολέπτων, συχνά ανταγωνίζεται τον ιππόκαμπο. Εφησυχασμός του ιππόκαμπου έχει σαν αποτέλεσμα το ραβδωτό σώμα να λειτουργεί ακόμη πιο αποτελεσματικά. Όμως, πώς επηρεάζει η ολική καταστροφή του ενός τη δράση του άλλου; Αυτή η σχέση είναι αμφίδρομη ή ακολουθεί μονή κατεύθυνση; Πολλά ερωτήματα μένουν αναπάντητα, με αποτέλεσμα περαιτέρω έρευνα να είναι αναγκαία.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι αρκετές μελέτες υποστηρίζουν ότι η χρονική αντίληψη συνδέεται τόσο με τη διαδικασία της μάθησης όσο και με τις προσδοκίες του εγκεφάλου για το τι θα συμβεί στο μέλλον. Συνδετικός κρίκος ενδέχεται να είναι ο νευροδιαβιβαστής ντοπαμίνη. Η ντοπαμίνη κατέχει κεντρικό ρόλο στο πώς αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο, αν και οι απόψεις, σχετικά με τα αποτελέσματα της δράσης της που επηρεάζουν τη χρονική αντίληψη, διίστανται. Κάποιοι επιστήμονες θεωρούν ότι αύξηση της ντοπαμίνης προκαλεί ενίσχυση του εσωτερικού ρολογιού, άρα υπερεκτίμηση όσον αφορά το πέρασμα του χρόνου. Αλλάζοντας το πλαίσιο παρουσίας ενός ερεθίσματος, μεταβάλλεται ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται ένα άτομο τη χρονική διάρκεια.
Επιπρόσθετα, δεν αποτελεί σύμπτωση το γεγονός ότι η ντοπαμίνη είναι σημαντική τόσο για τη χρονική αντίληψη όσο και για τη διαδικασία της μάθησης. Νευρολογικές ασθένειες, όπως η νόσος Parkinson, αφενός, προκαλούν αλλαγές στη ντοπαμίνη και, αφετέρου, επηρεάζουν τις δύο προαναφερθείσες διαδικασίες. Η μάθηση και η αίσθηση του χρόνου, ενώ παραδοσιακά δεν έχουν κάποια σύνδεση, χρησιμοποιούν ίδιο σύστημα νευροδιαβιβαστών. Επίσης, έρευνες υποστηρίζουν ότι άτομα με ελλειμματική προσοχή, σχιζοφρένεια και κατάθλιψη εμφανίζουν μειωμένη αντίληψη του χρόνου. Τέλος, πιστεύεται ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, περιοχή στον δεξιό βρεγματικό λοβό είναι υπεύθυνη για την υποκειμενική εμπειρία του χρόνου.
Αναμφισβήτητα, το φαινόμενο του χρόνου και ο τρόπος με τον οποίο γίνεται αντιληπτός από τον ανθρώπινο εγκέφαλο είναι ένα ερευνητικό πεδίο που θα αναπτύξει σε μεγάλο βαθμό τις γνώσεις μας για το συγκεκριμένο όργανο. Η συναισθηματική κατάσταση, το άγχος, το επίπεδο συγκέντρωσης, η μνήμη και οι ασθένειες, είναι όλα μεταβλητές στην εξίσωση που συνδέει τη χρονική αντίληψη με τον τρόπο που αναλύουμε τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Είναι αρκετά πιθανό, μελλοντικά, οι επιστήμονες να ανακαλύψουν μια πιο ξεκάθαρη σχέση μεταξύ αίσθησης του χρόνου και εγκεφάλου. Το γεγονός αυτό θα δώσει απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα σχετικά με δύο από τις πιο μυστηριώδεις έννοιες της ανθρώπινης ιστορίας, ενώ, παράλληλα, θα ανοίξει νέους δρόμους για την εξέλιξη καινούριων ερευνητικών πεδίων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Reasons Revealed for the Brain’s Elastic Sense of Time, quantamagazine.org. Διαθέσιμο εδώ
- Your Brain Has 2 Clocks, scientificamerican.com. Διαθέσιμο εδώ
- How your brain experiences time, norwegianscitechnews.com. Διαθέσιμο εδώ
- Time Perception Mechanisms at Central Nervous System, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
