Της Ειρήνης Τσαρούχα,
Τα κατοικίδια ζώα είναι σίγουρα ένα αποτελεσματικό μέσο συντροφιάς για πολλούς ανθρώπους και, σε πολλές περιπτώσεις, ένα αποτελεσματικό μέσο εξυπηρέτησης των ιδιοκτητών τους. Η κατοχή τους, όμως, πλην της υποχρέωσης φροντίδας τους και περιποίησής τους –η μη τήρηση των οποίων επιφέρουν νομικές κυρώσεις στους ιδιοκτήτες τους– επιφέρει και την υποχρέωση αποζημίωσης από αυτούς της ζημίας που προκλήθηκε από το ζώο.
Τα ζώα συντροφιάς αντιμετωπίζονται από το νομικό μας σύστημα ως αντικείμενα δικαίου, δηλαδή δεν έχουν δικαιώματα και υποχρεώσεις, αλλά, αντίθετα, μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο κυριότητας και κατοχής. Έτσι, και για τις πράξεις τους και τις φθορές τους ευθύνονται οι ίδιοι οι κάτοχοί τους, με βάση το 924 ΑΚ. Δικαιολογητική βάση της θέσπισης της διάταξης αυτής, είναι το γεγονός ότι τα ζώα στερούνται λογικής ικανότητας να διακρίνουν ανάμεσα στο παράνομο και στο νόμιμο και, άρα, μπορούν –εν δυνάμει– να επιφέρουν ζημίες, οι οποίες απαιτείται να αποκατασταθούν, προκειμένου να επέλθει ισορροπία στη νομική τάξη. Δεδομένο είναι ότι δε θα μπορούσαν να ευθύνονται τα ίδια ακριβώς, επειδή δεν είναι υποκείμενα δικαίου, ωστόσο, θα ήταν αρκετά ανεπιεικές για τον ζημιωθέντα, να μην προβλέπεται δυνατότητα αποκατάστασης της περιουσίας του.
Η διάταξη της παραγράφου 1 του άρθρου 924 ΑΚ ορίζει τα εξής: «Ο κάτοχος ζώου ευθύνεται για τη ζημία που προξενήθηκε απ’ αυτό σε τρίτον». Με αυτό τον τρόπο, ο νομοθέτης καθιερώνει την αντικειμενική ευθύνη του κατόχου ζώου. Ευθύνεται μόνο και μόνο, επειδή έχει την ιδιότητα του κατόχου, δηλαδή, χωρίς να χρειάζεται να αποδειχθεί υπαιτιότητά του, ανεξαρτήτως δόλου ή αμέλειάς του. Με αυτό τον τρόπο, καθιερώνεται ένα πεδίο περιορισμού της αρχής της υποκειμενικής ευθύνης που επικρατεί στο δίκαιο της αποζημίωσης, καθώς με μόνη τη διακινδύνευση πρόκλησης ζημίας καθιερώνεται ευθύνη. Η λογική πίσω από τη ρύθμιση αυτή, με βάση τη νομολογία, είναι ότι ο κάτοχος του ζώου, που επωφελείται από αυτό, πρέπει να φέρει τον κίνδυνο για τη ζημία που προκλήθηκε.
Ως ζώο, στην παράγραφο 1 του άρθρου 924 ΑΚ, νοείται, εξ αντιδιαστολής με την παράγραφο του άρθρου 2 του ίδιου άρθρου, οποιοδήποτε ζώο, είτε άγριο είτε τιθασευμένο. Εξαίρεση από την αντικειμενική ευθύνη της παραγράφου 1 είναι η παράγραφος 2 του ίδιου άρθρου, με βάση την οποία, εάν το ζώο «χρησιμοποιείται για το επάγγελμα, τη φύλαξη της κατοικίας ή τη διατροφή του κατόχου του», η ευθύνη επανέρχεται πάλι στον κανόνα της υποκειμενικής ευθύνης και ο κάτοχος ευθύνεται μόνο με υπαιτιότητά του. Η ευθύνη, στην περίπτωση αυτή, είναι νόθος αντικειμενική (υποκειμενική με αντεστραμμένο το βάρος απόδειξης), δηλαδή δημιουργείται τεκμήριο υπαιτιότητας με δυνατότητα ανταπόδειξης. Έτσι, οι γάτες και οι σκύλοι, που συμβιώνουν μαζί με τον ιδιοκτήτη τους σε μία αστική πολυκατοικία ή σε ένα επαρχιακό σπίτι, εμπίπτουν στη ρύθμιση του άρθρου αυτού και, συνεπώς, μπορούν –εν δυνάμει– οι ενέργειές τους να οδηγήσουν σε ευθύνη του ιδιοκτήτη τους. Για παράδειγμα, η καταστροφή με δαγκώματα των παπουτσιών και των απλωμένων ρούχων του μισθωτή του διπλανού σπιτιού από το κατοικίδιο ζώο κατοχής του γείτονα δημιουργεί απευθείας με το ζημιογόνο γεγονός την ευθύνη του, εκτός εάν αυτός αποδείξει ότι τήρησε όλα τα μέτρα επιμέλειας φύλαξης και εποπτείας του ζώου.
Ένα κρίσιμο, επίσης, ερώτημα είναι ποιος θεωρείται κάτοχος, με βάση το άρθρο 924 ΑΚ. Κάτοχος, με βάση τη νομολογία, θεωρείται αυτός που ασκεί τη φυσική εξουσίαση πάνω στο ζώο, αποκομίζοντας ωφέλειες από αυτό, ενώ, παράλληλα, έχει αναλάβει και την υποχρέωση παροχής τροφής, στέγης και φροντίδας σε αυτό για ένα σταθερό χρονικό διάστημα. Έτσι, ως κατοχή λογίζεται το πραγματικό γεγονός και όχι η στενή νομική έννοια του όρου. Ο κάτοχος ευθύνεται ακόμα και εάν το ζώο διέφυγε από τη φυσική εξουσία του και προκάλεσε υλική ή σωματική βλάβη.
Τέλος, αναγκαία προϋπόθεση εφαρμογής της διάταξης αυτής είναι η ύπαρξη αιτιώδους συνδέσμου της ενέργειας του ζώου και της προκληθείσας από αυτό ζημίας, με βάση τα διδάγματα της κοινής πείρας. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι η διάταξη εφαρμόζεται μόνο εφόσον το ζώο δε χρησιμοποιείται ως «όργανο» για την τέλεση, π.χ. μιας αδικοπραξίας, οπότε θα εφαρμοστεί η θεμελιώδης διάταξη του 914 ΑΚ, αλλά να πηγάζει από τη σύμφυτη αδυναμία λογικής διάκρισης του ζώου και της επικινδυνότητας που αυτό φέρει. Η αποζημίωση θα είναι πλήρης, χωρίς βέβαια να αποκλείεται η δυνατότητα άσκησης ένστασης συντρέχοντος πταίσματος (ΑΚ 300).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ενοχικό δίκαιο γενικό μέρος, Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, εκδόσεις Σάκκουλα, 2021 Αθήνα–Θεσσαλονίκη
- Η ευθύνη του κατόχου ζώου, lawspot.gr, διαθέσιμο εδώ
