Του Κωνσταντίνου Γκότση,
Οι εκτιμήσεις της αγοράς σχετικά με το χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης του κύκλου της νομισματικής «σύσφιξης» φαίνεται εδώ και καιρό αρκετά αισιόδοξες. Μάλιστα, μεγάλη μερίδα της αγοράς αναμένει πως ήδη από το 2023 θα πραγματοποιηθούν οι πρώτες μειώσεις των επιτοκίων, για να υπάρξει ξανά τόνωση στην οικονομική δραστηριότητα.
Ωστόσο, οι δηλώσεις αξιωματούχων των Κεντρικών Τραπεζών συνεχίζουν να είναι «επιθετικές», όσο ο (δομικός) πληθωρισμός παρουσιάζεται αρκετά άκαμπτος, παρά την πρόσφατη ηπιότερη στάση τους, η οποία οφείλεται στον εντεινόμενο κίνδυνο χρηματοπιστωτικής αστάθειας (σε ιδιωτικό και δημόσιο τομέα παγκοσμίως). Η μερική τους «χαλάρωση», βέβαια, προέχεται από το γεγονός πως από μόνα τους τα τραπεζικά ιδρύματα θα περιορίσουν τις πιστώσεις, χωρίς, όμως, να είναι τίποτα σίγουρο ακόμη σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα.
Όταν το γενικό επίπεδο τιμών ξεπέρασε τα όρια ανοχής των Κεντρικών Τραπεζών απέναντι στη –τότε– επερχόμενη πληθωριστική κρίση, πολλοί ισχυρίζονταν, πως η πολιτική τους γινόταν απότομα περιοριστική και πως τα κόστη (οικονομική συρρίκνωση, αστάθεια και ύφεση), που θα προκαλέσει αυτή η «σύσφιξη», θα είναι υψηλότερα από τα οφέλη (αποκλιμάκωση πληθωρισμού και σταθεροποίηση τιμών). Αυτή η προσέγγιση στηριζόταν στο γεγονός πως η κλιμακούμενη άνοδος στις τιμές προερχόταν σχεδόν αποκλειστικά από την ελλειμματική προσφορά, η οποία προκλήθηκε από την ενεργειακή κρίση και τα προβλήματα στις εφοδιαστικές αλυσίδες. Η άποψη αυτή είναι, εν μέρει, σωστή, αλλά δεν είναι επαρκής.
Κακά τα ψέματα, με την αντισυμβατική νομισματική και δημοσιονομική επέκταση εισήλθε στις αγορές περιττό χρήμα, που διοχετεύτηκε σε αναποτελεσματικούς οικονομικούς συντελεστές, με συνέπεια η αγοραστική δύναμη του χρήματος να αμβλύνεται συνεχώς. Το προηγούμενο διάστημα, με αφορμή κάποια δυσμενή γεγονότα, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής έθεσαν σε προτεραιότητα τη στήριξη της απασχόλησης και της ζήτησης σε αχρείαστο βαθμό, ώστε να μειώσουν όσο γίνεται το πολιτικό τους κόστος, αδιαφορώντας για το πληθωριστικό ξέσπασμα.
Η τακτική αυτή ορισμένων Κυβερνήσεων συνεχίζει να υφίσταται μέχρι και σήμερα, αντισταθμίζοντας ως έναν βαθμό τις όποιες προσπάθειες των Κεντρικών Τραπεζών για υποχώρηση του πληθωρισμού και υποβαθμίζοντας, παράλληλα, την ουσιαστική αυτονομία τους στην άσκηση νομισματικής πολιτικής και την αποτελεσματική της μετάδοση. Ωστόσο, ήδη κάποιες Κυβερνήσεις –τουλάχιστον στην Ευρωπαϊκή Ένωση– ετοιμάζονται να μπουν σε πρόγραμμα δημοσιονομικού περιορισμού, λόγω της υπερδιόγκωσης του χρέους.
Στο μεταξύ, ο πληθωρισμός συνεχίζει να βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα, παρά την επιβράδυνση, προκαλώντας στρεβλώσεις στις αγορές. Γιατί, όμως, ο υψηλός πληθωρισμός δημιουργεί τόσο μεγάλο πρόβλημα στη λειτουργία της οικονομίας; Σταδιακά, υποτίθεται ότι η αύξηση των τιμών θα παρακινεί σε άνοδο την παραγωγική διαδικασία, κατ’ επέκταση οι αυξήσεις στα κέρδη των επιχειρήσεων, σε συνδυασμό με την ανάγκη κάλυψης νέων θέσεων εργασίας, θα ενισχύσει τη διαπραγματευτική ισχύ των εργαζομένων, οδηγώντας σε σημαντικές αυξήσεις στους μισθούς και σε πλήρη απασχόληση (πάντα με χρονική υστέρηση), φέρνοντας την ανάπτυξη.
Όντως, λόγω του πληθωρισμού, πολλές οικονομίες έχουν σημειώσει ισχυρές μακροοικονομικές επιδόσεις μέσα στο 2022. Για παράδειγμα η ελληνική οικονομία, παρά τις παθογένειες και τα εμπόδια που συνεχίζει να «κουβαλάει», κατέγραψε από τις μεγαλύτερες μακροοικονομικές επιδόσεις στην Ευρωζώνη (στα ονομαστικά μεγέθη). Σύμφωνα με την τριμηνιαία έκθεση του Γραφείου Προϋπολογισμού, για το έτος 2022, ο ετήσιος ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης ανήλθε στο 5,9%, ενώ στην Ευρωζώνη ήταν στο 3,5%. Επίσης, βελτίωση σημειώθηκε και στην απασχόληση, με την ανεργία να διαμορφώνεται στο 10,8% τον Ιανουάριο του 2023 από 13,7% τον ίδιο μήνα πέρυσι.
Ουσιαστικά, μόνο στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών παρουσιάστηκε αρνητικό αποτέλεσμα για την ελληνική οικονομία, καθώς, παρά την ισχυρή άνοδο στις εξαγωγές της χώρας μας, διαμορφώθηκε έλλειμμα της τάξεως των € 20,1 δις. Αντιθέτως, τα προηγούμενα έτη το έλλειμα ήταν αισθητά μικρότερο και, συγκεκριμένα, είχε ανέλθει σε € 12,3 δις το 2021 και σε € 2,7 δις το 2019. Αυτή η εξέλιξη οφείλεται κατά κύριο λόγο σε τρεις παράγοντες, πέραν του προφανή πληθωρισμού των εισαγόμενων προϊόντων. Ο πρώτος είναι η αύξηση της εξωστρέφειας των ελληνικών επιχειρήσεων και η ανάπτυξή τους, ενισχύοντας τον όγκο εισαγωγών πρώτων υλών (η ελληνική οικονομία υστερεί σημαντικά στον πρωτογενή της τομέα). Ο δεύτερος είναι οι αυξήσεις στις τιμές ενέργειας (ρεύμα, πετρέλαιο, φυσικό αέριο, παράγωγα καύσιμα κ.λπ.). Η Ελλάδα αποτελεί μεγάλο ενεργειακό εισαγωγέα, με αποτέλεσμα να υποστεί το βαρύ κόστος του ενεργειακού πληθωρισμού, καθώς, επίσης, το κόστος οξύνθηκε περαιτέρω από εισαγόμενα ενεργειακά εμπορεύματα, τα οποία τιμολογούνται σε όρους αμερικανικού δολαρίου (που ανατιμήθηκε σημαντικά έναντι του ευρώ μέσα στο 2022). Ο τρίτος και βασικότερος παράγοντας είναι η έλλειψη ανταγωνιστικότητας της ελληνικής αγοράς, που παρά την αναβάθμιση που έχει καταγραφεί, παραμένει σοβαρό ζήτημα.
Επιπρόσθετα, βελτιώθηκε και η δημοσιονομική εικόνα της Ελλάδας, καθώς ο δείκτης χρέος προς Α.Ε.Π. υποχώρησε σημαντικά και, επίσης, αναμένεται για το 2022 τελικά πρωτογενές πλεόνασμα. Σημαντική παράμετρος για αυτά τα αποτελέσματα είναι ο υψηλός πληθωρισμός, ο οποίος ώθησε σε μεγαλύτερα επίπεδα την αύξηση του Α.Ε.Π. και, κατ΄ επέκταση, τα κρατικά έσοδα.
Γενικότερα, οι υποστηρικτές του πληθωρισμού (σε υψηλά, αλλά λογικά επίπεδα) ισχυρίζονται ότι πιθανότατα να ευνοήσει τους φτωχούς δανειολήπτες έναντι των πλούσιων δανειστών, θα ενισχύσει τις εξαγωγές σε σχέση με τις εισαγωγές και θα αποτρέψει, ως έναν βαθμό, την ύφεση. Τελικό αποτέλεσμα, με αυτή τη συλλογιστική, θα είναι η αύξηση της αγοραστικής δύναμης των πολιτών. Συνεπώς, γιατί αποτελεί τόσο μεγάλο πρόβλημα για τις οικονομίες ο υψηλός πληθωρισμός;
Στην πραγματικότητα, το μόνο που επιτυγχάνεται είναι μεγαλύτερη εισοδηματική ανισότητα, τόσο μεσοπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Η άνοδος των τιμών είναι αδύνατο να ευνοήσει εξίσου όλες τις κοινωνικές ομάδες. Κάποιοι κλάδοι ή επιχειρήσεις θα κερδίσουν περισσότερο απ’ ό,τι οι υπόλοιποι, αλλά εις βάρος των δεύτερων. Βέβαια, αν υπάρξει μελλοντικά σταθεροποίηση, δεν σημαίνει πως διαγράφεται δια μαγείας το κόστος που έχει υποστεί η κοινωνία. Μέχρι και ένας ήπιος πληθωρισμός μπορεί να αποδομήσει τη διάρθρωση της παραγωγής, λόγω της υπερβολικής ανάπτυξης κάποιων τομέων, η οποία έγινε διακριτή εντός του 2022 σε πολλές εταιρείες που παρουσίασαν πωλήσεις και κερδοφορία ρεκόρ. Αντιθέτως, άλλες επιχειρήσεις το αυξημένο κόστος τις «γονάτισε», οδηγώντας τες μέχρι και σε «λουκέτο». Χωρίς αναγκαστικά να οφείλεται σε χειρότερη διαχείριση της κρίσης.
Οι ευκαιρίες που εντοπίζονται κατά τη διάρκεια του υψηλού πληθωρισμού, αλλά και λίγο πριν την εμφάνισή του, κατά τη διάρκεια της οικονομικής επέκτασης από τις κρατικές αρχές, μπορεί να οδηγήσουν σε κακή χρήση και σπατάλη κεφαλαίου. Με τον πληθωρισμό μπορεί να παρατηρηθεί –όπως και έγινε– υπερβολική χορήγησης πίστης, με αποτέλεσμα να γίνουν πολλές μακροπρόθεσμες επενδύσεις, οι οποίες, τελικώς, να μην έχουν αντίκρισμα.
Συνεπώς, ο πληθωρισμός είναι ένα νομισματικό κυρίως φαινόμενο, το οποίο προκαλεί σύγχυση στο κοινό και αποδιοργανώνει την αγορά. Παράλληλα, εντείνει τις οικονομικές ανισότητες στην κοινωνία, καθώς αναδιανέμει τον πλούτο άνισα, με αποτέλεσμα να υπάρξουν και πολιτικές προεκτάσεις και κοινωνικές αναταραχές, συμβάλλοντας περισσότερο στην ήδη επαυξημένη αστάθεια. Ό,τι συμβαίνει, δηλαδή, περίπου και σήμερα. Επίσης, κάποια στιγμή, ο πληθωρισμός θα ολοκληρώσει τον κύκλο του. Συνήθως οι περίοδοι πληθωρισμού, πάντα με τη συνεισφορά του κράτους, οδηγούν σε υπερθέρμανση της οικονομίας, που αυτό μπορεί να σημαίνει και «φούσκες» τιμών σε κάποιες αγορές. Άρα, αναπόφευκτα, αργά ή γρήγορα θα επέλθει διόρθωση, δηλαδή αποπληθωρισμός και ύφεση, γεγονότα που τα φοβούνται όλοι.
Καταλήγουμε, λοιπόν, πως το έργο των Κεντρικών Τραπεζών δεν έχει τελειώσει ακόμη. Απλά πραγματοποιείται –μάλλον– μια μικρή παύση, ούτε καν διάλειμμα. Δυστυχώς, παρά το οικονομικό «πάγωμα» που προκαλεί ο δημοσιονομικός (προσεχώς) και ο νομισματικός περιορισμός, κρίνεται ακόμη απαραίτητος για την αποκλιμάκωση του πληθωρισμού. Όσο παρατείνεται η πληθωριστική περίοδος, τόσα μεγαλύτερο το κόστος που θα βιώσουν οι οικονομίες. Η «σύσφιξη» και ο χαμηλός πληθωρισμός δεν πρόκειται απλά για «φετίχ» κάποιων οικονομολόγων, που υποβαθμίζουν τον κίνδυνο της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, αλλά για μια απαραίτητη πολιτική με μακροπρόθεσμο αντίκρισμα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γραφείο Προϋπολογισμού: Πρωτογενές πλεόνασμα το 2022 – Οι συστάσεις για υποδομές και θεσμούς, moneyreview.gr, διαθέσιμο εδώ
- Γιατί ο υψηλός πληθωρισμός να θεωρείται κακός;, capital.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ας μιλήσουμε για τον πληθωρισμό, liberal.gr, διαθέσιμο εδώ
