Της Στέλλας Παναγούλια,
18 ονομάζεται η νέα ταινία του Βασίλη Δούβλη, παραγωγής 2021, που έκανε την πρώτη της τηλεοπτική προβολή πριν λίγες ημέρες στην ΕΡΤ2 και βραβεύθηκε στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Αποτελεί ένα μοντέρνο κοινωνικό δράμα που θίγει με μία φρέσκια νεανική οπτική σοβαρά και διαχρονικά θέματα της ελληνικής κοινωνίας, πιο συγκεκριμένα τον ρατσισμό και τον φασισμό στα σχολεία.
Η ταινία μάς τοποθετεί στο λύκειο μιας λαϊκής γειτονιάς της Αθήνας του 2020, όταν η πανδημία του κορωνοϊού έχει αρχίσει να κάνει την πρώτη της εμφάνιση στην Ελλάδα, δίπλα στην ήδη υπάρχουσα «επιδημία» του φασισμού. Στην αρχή, όλα μοιάζουν να κυλούν φυσιολογικά στην τάξη των δεκαοχτάχρονων. Στους κλασικούς ρυθμούς Τρίτης Λυκείου και με τις πανελλήνιες να πλησιάζουν, οι νέοι, όπως είναι φυσικό, ασχολούνται με τον φόρτο διαβάσματος, τόσο του σχολείου, όσο και του φροντιστηρίου. Βέβαια, όπως αποδεικνύεται στη συνέχεια, η ισχνή οικονομική κατάσταση των οικογενειών επηρεάζει σημαντικά τους πρωταγωνιστές μας, για τους οποίους ακόμα και το στοιχειώδες «χαρτζιλίκι» συχνά εκλείπει. Κάποιοι από αυτούς, μάλιστα, αναγκάζονται να εργαστούν για μία ελάχιστη χρηματική αμοιβή, η οποία δεν θα τους ανήκει, γιατί οι λογαριασμοί του σπιτιού πρέπει να πληρωθούν με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο. Κάποιοι πιο τολμηροί συνεχίζουν να παλεύουν για τα όνειρά τους, διαβάζοντας με την προοπτική να περάσουν σε κάποιο πανεπιστήμιο. Δεν γνωρίζουν, όμως, ότι η ζωή επιφυλάσσει άλλα σχέδια για το μέλλον τους, ή σωστότερα, την έλλειψη αυτού.
Ακολουθούν spoiler!
Ο τίτλος της ταινίας είναι ηθελημένα αμφίσημος: μας δημιουργεί αρχικά την εντύπωση ότι αναφέρεται στην ηλικία των πρωταγωνιστών και στην μετάβασή τους από την εφηβική στην ενήλικη ζωή. Εκτός όμως από το κοινό αυτό ορόσημο της ενηλικίωσης, το 18, γνωστό και ως Θάνατος 18, συμβολίζει δυστυχώς και ένα νεοναζιστικό έμβλημα. Η βίαιη αυτή δράση των νέων πυροδοτείται από τον Ηλία, έναν 20χρονο, ιδιαίτερα προβληματικό νεαρό γοητευμένο από φασιστικές δράσεις, που υποκινεί την παρέα του να επιτίθεται σε οποιονδήποτε δεν συμφωνεί με τις απόψεις τους ή απλά είναι διαφορετικός. Η παρέα γρήγορα βρίσκει το πρώτο θύμα της: τον Αντώνη, έναν συμμαθητή τους. Ο Αντώνης είναι ευγενικός, ντροπαλός και δεν ενοχλεί κανέναν. Όμως, σε αντίθεση με τους συμμαθητές του, έχει σκουρόχρωμο δέρμα και αυτός είναι ένας αρκετά «καλός» λόγος για να του επιτεθούν και να τον ξυλοκοπήσουν.
Όσο η παρέα μεγαλώνει τόσο αυξάνονται και τα θύματα. Ο Μιχάλης, προσπαθώντας αρχικά να προστατεύσει τη συμμαθήτριά του, Κατερίνα, βρίσκεται στην άτυχη θέση να είναι αντιμέτωπος του κινήματος. Στο μεταξύ, η παρέα έχει εντάξει στις παράνομες και ανήθικες δραστηριότητές της τον Στέλιο, έναν ακόμα νεαρό που ψάχνει να βρει τόσο τη θέση του όσο και τη στάση του απέναντι στον κόσμο κι έτσι, παρασύρεται στην «χάρυβδή» τους, ίσως από ανάγκη για προστασία ή για να νιώσει ότι ανήκει στο σύνολο. Δυστυχώς, αρχίζει να αναρωτιέται για τη συμμετοχή του μόνο όταν τα πράγματα παίρνουν άσχημη τροπή. Και το χειρότερο; Κανείς δεν ανατρέχει να ζητήσει βοήθεια από τις αρχές, τους γονείς ή τους καθηγητές. Αναφέρεται, επιπλέον, ότι το κίνημα αυτό είναι μία υποκεινούμενη προσπάθεια αναγέννησης της «Κρυπτείας».
Η Κρυπτεία, στην αρχαιότητα, ήταν ένα είδος μυστικής υπηρεσίας της Σπάρτης, επανδρωμένης από νέους. Οργανωμένη από την άρχουσα τάξη του Σπαρτιατικού κράτους, αποτελούσε θεσμό του αρχαίου λακωνικού συστήματος, ο οποίος περιελάμβανε τη σκληρή εκπαίδευση και τη μυστική αποστολή των εξυπνότερων και δυνατότερων νέων Σπαρτιατών, με σκοπό την επιτήρηση και τη λήστευση ή και εκτέλεση των ανυπότακτων ή υπόπτων ειλώτων. Συνεκδοχικά η λέξη δήλωσε και το στρατιωτικό σώμα που απαρτιζόταν από τους εν λόγω νέους. Παράλληλα, στο παρασκήνιο της ζωής του προβληματικού Ηλία, υπάρχει η πρόσφατη απόλυσή του από τον στρατό, η έλλειψη μητρικής φιγούρας, –καθώς όπως γίνεται γνωστό η μητέρα του υπήρξε θύμα ενδοοικογενειακής βίας– και ένας πατέρας που προωθεί άμεσα τις βίαιες τάσεις του γιου του. Εκτός αυτών, ο Ηλίας επηρεάζεται δραστικά και από τη συστηματική παρακολούθηση δηλητηριωδών δηλώσεων δημοσιογράφου σε τοπικό κανάλι.
Οι πληροφορίες αυτές για τον ψυχοκοινωνικό κόσμο των πρωταγωνιστών αναμφισβήτητα κάνουν τον θεατή να αναρωτιέται για την ελληνική κοινωνία στην οποία εκκολάπτονται οι νέοι. Αυτός ακριβώς είναι και ο δημιουργικός σκοπός του Βασίλη Δούβλη, όπως δηλώνει ο ίδιος:
«Η ταινία είναι εμπνευσμένη από πραγματικά γεγονότα και είναι μια ταινία που δεν επιδιώκει να δώσει έτοιμες απαντήσεις αλλά να θέσει ερωτήματα, αποφεύγοντας την εύκολη καταγγελία και τον διδακτισμό. Δεν ήθελα να κάνω μια ταινία καταγγελίας που να κραυγάζει αλλά μια ταινία που να υπαινίσσεται, αφήνοντας χώρο στον θεατή. Γι’ αυτό προτίμησα, άλλωστε, και το φινάλε να είναι ανοιχτό, ώστε οι θεατές να μπορούν να δώσουν τη δική τους ερμηνεία». «Οι βασικοί χαρακτήρες της ταινίας είναι παιδιά που ζουν δίπλα μας, τα παιδιά της διπλανής πόρτας, που μεγαλώνουν μόνα τους, καθώς οι γονείς τους, χαμένοι στο κυνήγι της επιβίωσης, είναι ουσιαστικά απόντες», λέει ο σκηνοθέτης. «Θύτες και συγχρόνως θύματα, ζουν καταγράφοντας τα πάντα με τα κινητά τους, καθώς βιώνουν τα πάντα, και όλα την ίδια στιγμή γίνονται θέαμα. Το cast της ταινίας περιλαμβάνει ένα μείγμα νέων ταλαντούχων ηθοποιών, παιδιά από δραματικές σχολές που κάνουν τα πρώτα τους βήματα, ερασιτέχνες αλλά και έμπειρους, καταξιωμένους επαγγελματίες. Το μοναδικό κριτήριο της επιλογής τους ήταν η αλήθεια της ερμηνείας που ήθελα να αποσπάσω. Ήθελα οι ηθοποιοί να μην παίζουν, απλώς να είναι, να υπάρχουν, ερμηνεύοντας λιτά και εσωτερικά τους ρόλους τους.», και είναι γεγονός ότι όλα αυτά αποτυπώθηκαν στην οθόνη με μεγάλη επιτυχία τόσο από τον σκηνοθέτη όσο και από τους ηθοποιούς (Κλέλια Ανδριολάτου, Μαρίνα Ανυφαντή, Ιωσήφ Γαβριελάτος, Νίκος Ζεγκίνογλου, Αναστάσης Λαουλάκος, Βασίλης Ντάρμας Αντώνης Τσαμουράς, Σταύρος Τσουμάνης).
Το 18 είναι μία από τις λίγες ελληνικές παραγωγές που σκηνοθετεί με τόσο τέλεια ρεαλιστικό τρόπο τα βάσανα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας και προβληματίζει αποτελεσματικά τον θεατή για τη θέση του απέναντι σε αυτά. Το βασικότερο ερώτημα που τίθεται στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι το εξής: Πού πρέπει να αποδοθεί ευθύνη; Στους νέους που δεν μιλούν για την κατάσταση που βιώνουν; Στις αρχές που δεν δημιουργούν ένα περιβάλλον προστασίας; Στους γονείς που δεν είναι ενεργά παρόντες στις ζωές των παιδιών τους; Στο κράτος που συχνά δεν βρίσκει λύσεις αλλά αυξάνει τα προβλήματα; Ή μήπως οι ευθύνες πρέπει να αποδοθούν στον καθένα από εμάς, μαζί και χωριστά;
Υποσημείωση: Προειδοποιούμε ότι η ταινία περιέχει ευαίσθητο περιεχόμενο και είναι κατάλληλη για ενηλίκους άνω των 18.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- 18 – Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, filmfestival.gr, διαθέσιμο εδώ
- «18»: Μια ελληνική ταινία για τη ρατσιστική βία και τον φασισμό στα σχολεία, lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
- 18 – official trailer, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
