Της Ζωής Σερμπίνη,
Στον Ένατο άθλο του Ηρακλή, περιγράφεται η μάχη του ημίθεου με τις Αμαζόνες, για την απόκτηση της ζώνης της βασίλισσάς τους. Υπάρχουν πολλές φιλολογικές αναφορές πάνω στον συγκεκριμένο μύθο, ήδη από τον 6ο – 5ο αι. π.Χ. (Ίβυκος, Επίμαρχος, Ευριπίδης) έως τον 4ο αι. μ.Χ. (Κόιντος Σμυρναίος στο Μεθ’ Όμηρον Λόγους).
Στον «Ηρακλή Μαινόμενο» του Ευριπίδη (5ο αι. π.Χ.) ο Ηρακλής, γιος του Δία, πέρασε από τον Εύξεινο Πόντο, απέναντι στη χώρα των Αμαζόνων, που βρισκόταν στην πεδιάδα της λίμνης Μαιώτιδας. Στόχος του ήταν να αποκτήσει τη χρυσοκεντημένη ζώνη της βασίλισσας των Αμαζόνων, κάτι που τελικά πέτυχε έπειτα από μεγάλη μάχη μαζί τους. Άλλες φορές ο Ηρακλής περιγράφεται να παλεύει μόνος του με τις Αμαζόνες, και άλλες φορές υποβοηθούμενος από εθελοντές συμμάχους του. Ο Ψευτο-Απολλόδωρος, περιγράφει πως ο Ηρακλής όταν αγκυροβόλησε μαζί με τους συμμάχους του στο λιμάνι της Θεμίσκυρας (όπου και βρισκόταν το βασίλειο των Αμαζόνων), η Ιππολύτη τον επισκέφτηκε και ζήτησε να μάθει το λόγο της άφιξής του. Όταν ο Ηρακλής της φανέρωσε πως σκοπός του ήταν να πάρει τη ζώνη της βασίλισσας των Αμαζόνων, η Ιππολύτη του υποσχέθηκε πως θα του την δώσει. Ωστόσο, η Ήρα, μεταμορφωμένη σε Αμαζόνα, ξεσήκωσε τις υπόλοιπες, λέγοντας πως ο Ηρακλής ήρθε για να απαγάγει την Βασίλισσά τους. Έτσι, ξέσπασε η μάχη που οδήγησε τις Αμαζόνες στην ήττα και τον θάνατό τους. Υπάρχουν πολλές εκδοχές του μύθου, για το ποιο ήταν το όνομα της βασίλισσας των Αμαζόνων, εάν ήταν η Ιππολύτη ή η Μελανίππη, για το πως ξέσπασε η μάχη και αν ο Ηρακλής έφθασε στον τόπο των Αμαζόνων με ειρηνικές ή εχθρικές διαθέσεις. Ωστόσο, το βασικό στοιχείο-κλειδί του μύθου είναι η ζώνη της βασίλισσας και η απόκτηση της από τον Ηρακλή.
Η ζώνη που οδήγησε τον Ηρακλή στον Ένατο άθλο του, ήταν δώρο του θεού Άρη προς την κόρη του, την Βασίλισσα των Αμαζόνων. Μικρή σημασία έχει το όνομα της βασίλισσας. Αυτό που πρέπει να μας κεντρίσει την προσοχή είναι το τι συμβόλιζε η ζώνη αυτή και γιατί οδήγησε τις Αμαζόνες να χάσουν την ζωή τους για να την υπερασπιστούν. Ο Άρης, θεός του πολέμου, δώρισε την ζώνη στην κόρη του ως σύμβολο «του πρωτεύειν άπασών», ως σύμβολο δηλαδή της κυριαρχίας και βασιλείας της πάνω σε κάθε ύπαρξη. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η ζώνη είναι ένα σύμβολο εξουσίας, και αν θέλουμε να το προχωρήσουμε περισσότερο, ως σύμβολο της γυναικείας εξουσίας.
Από μια άλλη οπτική, η ζώνη είναι αυτή που προστατεύει το γυμνό ανθρώπινο σώμα, καθώς κρατά συγκρατημένα τα ρούχα και τα αποτρέπει από το να αφαιρεθούν. Εδώ τίθεται το ερώτημα αν το πρωταρχικό νόημα της απόκτησης της ζώνης ήταν ερωτικό. Πάνω σε αυτή την ερμηνεία τοποθετήθηκαν ερευνητές όπως ο W. Fuchs και ο Cl. Schopphof. Ο Ηρακλής παίρνει τη ζώνη από την βασίλισσα Αμαζόνα και την σκοτώνει. Ωστόσο, ο θάνατος της Αμαζόνας μπορεί να μεταφερθεί σε ένα μεταφορικό-συμβολικό επίπεδο. Ο Ηρακλής, με βάση αυτή την ερμηνεία, καθοδηγείται περισσότερο από ένα ερωτικό κίνητρο και λιγότερο από την επιθυμία να αποκτήσει την ζώνη. Έτσι, δεν πρόκειται για έναν πραγματικό θάνατο, αλλά μεταφορικό. Η Αμαζόνα δεν χάνει την ζωή της, αλλά ουσιαστικά χάνει το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της ταυτότητάς της, την ιδιότητα της ως παρθένα, που αποτελούσε ύψιστη αρχή των Αμαζόνων. Με τον τρόπο αυτό, πεθαίνει και καταπατάται η ιδεολογία πάνω στην οποία δομείται ο τρόπος ζωής και η κοσμοθεωρία των Αμαζόνων.
Βασιζόμενοι στην παραπάνω ερμηνεία, μπορούμε να πούμε πως ο Ηρακλής λειτουργεί ως μέσο «εκπολιτισμού» των Αμαζόνων. Σκοτώνει όχι την ίδια την Αμαζόνα, αλλά την «άγρια», «βάρβαρη» και «απολίτιστη» φύση της, στοιχεία που δεν ταίριαζαν καθόλου σε μια γυναίκα της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας. Τοποθετεί κατ’ αυτόν τον τρόπο την γυναίκα στον ρόλο που της αρμόζει μέσα με μια πολιτισμένη κοινωνία. Για τους αρχαίους Έλληνες, βασικοί θεσμοί μιας πολιτισμένης κοινωνίας είναι ο γάμος και η τεκνοποίηση, κάτι που έρχεται σε αντίθεση με την ιδεολογία και τον «βάρβαρο» τρόπο ζωής των Αμαζόνων.
Μπορούμε, λοιπόν, να καταλήξουμε στην συνειδητοποίηση πως μέσα από αυτόν τον μύθο, καταδικάζεται ρητά ο «ανεστραμμένος κόσμος» των Αμαζόνων. Ένας κόσμος στον οποίο οι γυναίκες ζουν και επιβιώνουν μόνες τους, δεν τεκνοποιούν και χαρακτηρίζονται από την μαχητικότητά τους. Ας μην ξεχνάμε πως η ζώνη είναι ένα από τα βασικότερα στοιχεία στον εξοπλισμό ενός πολεμιστή. Οι Αμαζόνες, όπως και κάθε πολεμιστής, θα χρησιμοποιούσαν την ζώνη για την τοποθέτηση των όπλων τους και όχι ως στιλιστική επιλογή. Ωστόσο, γίνεται ξεκάθαρο πως αυτή η πολεμική διάσταση δεν ταιριάζει σε μια γυναίκα της εποχής εκείνης και πρέπει να χαρακτηρίζει αποκλειστικά και μόνο το αντρικό φύλο. Αυτό ακριβώς είναι που διεκδικεί ο Ηρακλής, αρπάζοντας και αφαιρώντας την ζώνη από την βασίλισσα, αφαιρώντας μαζί με αυτή κάθε δικαίωμα και κάθε δυνατότητα συμμετοχής σε έναν κόσμο διαφορετικό, σε έναν κόσμο που η ολοκλήρωση και αυτοπραγμάτωση της γυναίκας δεν συντελείται μέσα από τον γάμο και την αναπαραγωγή, αλλά μέσα από την ελευθερία της και από την δυνατότητα να μάχεται η ίδια για την ζωή της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Πατεράκης, Κλεάνθης (2010), Ο άθλος του Ηρακλή με την Αμαζόνα (Ιππολύτη;) μέσα από τις φιλολογικές πηγές και την εικονογραφία. Μια διαφορετική ερμηνευτική προσέγγιση για τη σημασιοδότηση της ζώνης της Αμαζόνας, Ρέθυμνο: Αριάδνη 16
- Vernant, Jean-Ρierre (2005), Μύθος και κοινωνία στην αρχαία Ελλάδα, Αθήνα: Μεταίχμιο.
