Της Δανάης Χιόνου,
Η κήρυξη της Πρώτης Σταυροφορίας, το 1095, σήμανε την αρχή της κυριαρχίας των δυτικών στην ανατολή. Στα τέσσερα πρώτα χρόνια η Νίκαια, η Αντιόχεια και άλλες μουσουλμανικές πόλεις είχαν περιέλθει στον έλεγχο των Δυτικών, όπως είδαμε στο προηγούμενο άρθρο. Σε αυτό το μέρος θα επικεντρωθούμε στην τελευταία κατάκτηση της Πρώτης Σταυροφορίας, την Ιερουσαλήμ, προσεγγίζοντάς την από την πλευρά του Χαλιφάτου των Φατιμιδών.
Το Χαλιφάτο των Φατιμιδών, με πρωτεύουσά του το Κάιρο, εκτεινόταν από το Γιβραλτάρ μέχρι και την Ερυθρά Θάλασσα. Ήταν το πρώτο και το μοναδικό Σιιτικό Χαλιφάτο, πράγμα που το έκανε φυσικό εχθρό των Σελτζούκων Τούρκων, οι οποίοι ήταν Σουνίτες. Ο Χαλίφης Αλ-Αφντάλ, έχοντας φιλικές σχέσεις με τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ Κομνηνό, λαμβάνει το 1097 γράμμα από τον τελευταίο, που τον ενημερώνει για την προέλαση των Δυτικών στην Ανατολή και την προσπάθεια ανάκτησης της Μικράς Ασίας από τους Τούρκους. Ο Αλ-Αφντάλ, χαίρεται με αυτήν την εξέλιξη και απαντάει με θερμές ευχές για την καλή έκβαση της σταυροφορίας. Υπήρχε η φήμη ότι ο Χαλίφης είχε ζητήσει από τους Φράγκους να στραφούν προς την Συρία για να περιοριστεί η δύναμη των Τούρκων. Σε κάθε περίπτωση, εξαιτίας του διχασμού στους κόλπους του Ισλάμ και των κατηγοριών ενάντια των Σιιτών ότι μολύνουν την θρησκεία, οι Σιίτες κατηγορούνται αργότερα για την προέλαση των Χριστιανών στην Ανατολή. Για τους Σουνίτες -Σελτζούκοι Τούρκοι, Χαλιφάτο Αββασιδών, Χαλιφάτο Κόρδοβας κλπ.- η μάχη εναντίον των Σιιτών της Αιγύπτου είχε την ίδια σημασία με την μάχη εναντίον των εκ δύσης εχθρών.
Σε αυτό το πνεύμα διχόνοιας, ο Αλ-Αφντάλ κατά την διάρκεια της πολιορκίας της Αντιόχειας, τρείς μήνες πριν την πτώση της, το 1098, στέλνει πρεσβεία με δώρα και ευχές προς τους Φράγκους. Προτείνει την σύναψη συμμαχίας μεταξύ του Χαλιφάτου των Φατιμιδών και των εισβολέων, σύμφωνα με την οποία η Βυζαντινή Αυτοκρατορία και το Χαλιφάτο θα έπαιρναν τα εδάφη της Νίκαιας, Αντιόχειας, Μικράς Ασίας και Δαμασκού, Ιερουσαλήμ αντίστοιχα. Οι Φράγκοι απαντούν αόριστα όμως φέρονται φιλικά προς τους μουσουλμάνους πρέσβεις. Ωστόσο, αρνούνται να υπογράψουν κάποιο σύμφωνο.
Όσο οι Φράγκοι κατακτούν εδάφη, φτάνοντας πιο κοντά στην Ιερουσαλήμ, ο Χαλίφης αισθάνεται ότι πρέπει να δράσει. Η Ιερουσαλήμ, βρίσκεται στα χέρια δύο Τούρκων αδελφών και καταφέρνει να την καταλάβει τρεις εβδομάδες μετά την πτώση της Αντιόχειας, τον Ιούλιο του 1098. Ο Αλ-Αφντάλ νιώθει ιδιαίτερα σίγουρος ότι οι Φράγκοι απλώς θα το δεχτούν και δεν θα υπάρξουν συνέπειες. Περιμένει να του έρθει κάποια πρεσβεία με σκοπό να συνάψει την συμμαχία που ήθελε. Στέλνει, έτσι, στην Ιερουσαλήμ τον διοικητή των στρατευμάτων του, Ιφτικάρ αλ-Ντάουλα. Ύστερα από πολλούς μήνες, που δεν είχε υπάρξει κάποια κίνηση από την πλευρά των Φράγκων, φτάνει η πληροφορία στον Χαλίφη ότι οι εισβολείς είχαν ξεκινήσει την πορεία τους προς την Ιερουσαλήμ και πολιορκούσαν την Άκρα. Ο Αλ-Αφντάλ στέλνει απεσταλμένο στον Αλέξιο, ζητώντας του να σταματήσει τους Φράγκους. Ο αυτοκράτορας, τον ενημερώνει ότι πλέον δεν έχει καμία εξουσία πάνω στα φραγκικά στρατεύματα. Επίσης, τον πληροφορεί ότι οι Φράγκοι αρνούνταν να του δώσουν την Αντιόχεια, στην οποία ίδρυσαν σταυροφορικό κράτος, και θέλουν να κατακτήσουν τους Αγίους Τόπους με κάθε κόστος. Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως, μέχρι εκείνο το σημείο ούτε οι Άραβες, ούτε οι Βυζαντινοί μπορούσαν να διανοηθούν, ότι οι σταυροφόροι δρούσαν για δικό τους λογαριασμό με προτροπή του Πάπα. Για πρώτη φορά γίνεται γνωστό ότι ο Πάπας τους είχε καλέσει σε ιερό πόλεμο για να απελευθερώσουν τον τάφο του Χριστού.
Ο Αλέξιος υπόσχεται ότι θα προσπαθήσει να τους καθυστερήσει, δίνοντας έτσι χρόνο στον Αλ-Αφντάλ να προετοιμαστεί για την πολιορκία και παραμένοντας πιστός στην συμμαχία του με το Κάιρο. Ο Αλέξιος, κατά την πολιορκία της Άκρα τον Απρίλιο του 1099, στέλνει γράμμα στους Φράγκους εκφράζοντας την επιθυμία του να τους συνδράμει στην πολιορκία της Ιερουσαλήμ. Τους ζητάει να καθυστερήσουν την προέλασή τους προφασιζόμενος ότι θα του πάρει χρόνο να ενώσει τις δυνάμεις του με τα φραγκικά στρατεύματα. Ταυτόχρονα ο Αλ-Αφντάλ τους στέλνει νέες προτάσεις για συμμαχία, τις οποίες οι Φράγκοι αρνούνται κάνοντας ξεκάθαρες τις προθέσεις τους για τους Αγίους Τόπους. Την απάντησή τους αυτή, ο Χαλίφης, την εκλαμβάνει ως κήρυξη πολέμου.
Στις 19 Μαΐου 1099, τα σταυροφορικά στρατεύματα διασχίζουν το βόρειο σύνορο της χώρας των Φατιμιδών στην Ερυθρά θάλασσα. Όλες οι παράλιες πόλεις συνάπτουν συμφωνία παράδοσης. Θα αναγνώριζαν την κυριαρχία των Φράγκων χωρίς μάχη αν τα δυτικά στρατεύματα κατάφερναν να κατακτήσουν την Ιερουσαλήμ. Ο Ιφρικάρ Αλ-Ντάουλα δεν ανησυχεί καθώς έχει προετοιμαστεί για την πολιορκία, ωστόσο απογοητεύεται από την συμπεριφορά των Φράγκων. Μέχρι εκείνο το σημείο η φήμη τους έχει εξαπλωθεί στην Ανατολή και ο στρατηγός του Χαλίφη περίμενε κάτι πολύ διαφορετικό από αυτό που αντίκρισε. Οι Σταυροφόροι έκαναν μια λιτανεία γύρω από τα τείχη της Ιερουσαλήμ και μετά όρμησαν τυφλά χωρίς ούτε μια σκάλα. Τον εκπλήσσει ο φανατισμός τους και τον εκνευρίζουν οι ψαλμοί τους, όμως δεν τον πτοεί τίποτα από τα δύο.
Την δεύτερη εβδομάδα της πολιορκίας, οι Φράγκοι αρχίζουν την οικοδόμηση δύο ψηλών ξύλινων πύργων, κάτι που προκαλεί ανησυχία στον λαό. Οι φήμες για την άφιξη του Χαλίφη εξαπλώνονται μέσα από τα τείχη και υπερνικούν την αρχική τους ανησυχία. Την δεύτερη εβδομάδα του Ιουλίου, καθώς οι Άραβες απέκρουαν τα χτυπήματα των Φράγκων και έριξαν τους δύο πύργους τους, μαθαίνουν ότι οι Φράγκοι επιχειρούσαν εισβολή και στα βόρεια τείχη της πόλης. Ο Αλ-Ντάουλα τους βλέπει να μπαίνουν στην πόλη και ξέρει ότι η μάχη έχει κριθεί, όμως δεν σταματάει να μάχεται. Ο επικεφαλής των Φραγκικών στρατευμάτων, Σαιν Ζιλ, συνθηκολογεί με τον Αλ-Ντάουλα και τον αφήνει να φύγει αφού του παραδίδει την πόλη, μετά από πολιορκία του οχυρού του Δαβίδ όπου είχαν κλειστεί οι Άραβες. Την παράδοση της πόλης ακολούθησε η σφαγή όλων των κατοίκων της επί μια βδομάδα. Ούτε οι Εβραίοι γλίτωσαν. Οι σταυροφόροι τους μάζεψαν στην συναγωγή και τους έκαψαν ζωντανούς. Στην συνέχεια γκρέμισαν τα ιερά τους μνημεία και τον τάφο του Αβραάμ. Έδιωξαν από τον Πανάγιο τάφο τους χριστιανούς ιερείς των ανατολικών δογμάτων και τους βασάνισαν για να τους αποκαλύψουν που βρίσκεται ο Τίμιος Σταυρός, τον οποίο παίρνουν από την πόλη.
Ο Αλ-Αφντάλ φτάνει στην πόλη δύο μέρες αργότερα και τρομάζει με την κατάσταση που βρίσκει εκεί. Στέλνει πρεσβεία στον άρχοντα της πόλης, Γοδεφρίγο ντε Μπουιγιόν, για να μάθει τις προθέσεις του για το χαλιφάτο. Ο Γοδεφρίγος αντί για απάντηση επιτίθεται στα στρατεύματα του Αλ-Αφντάλ. Οι Φράγκοι περνούν τον επόμενο χρόνο σταθεροποιώντας την εξουσία τους στην Ανατολή, ενώ ο Χαλίφης της Βαγδάτης (Χαλιφάτο Αββασιδών) μάχεται με τα δύο του αδέρφια χωρίς να προσπαθεί να τους σταματήσει.
Η Πρώτη Σταυροφορία είχε καταστροφικές συνέπειες για την Ανατολή. Εξαιτίας της πολιτικής ανομοιογένειας των μουσουλμάνων οι Φράγκοι μέσα σε τέσσερα χρόνια είχαν ιδρύσει Σταυροφορικά κράτη μέχρι και στην Συρία, ορίζοντας έτσι την αρχή της κυριαρχίας τους που θα διαρκούσε δύο αιώνες. Οι Σιίτες κατηγορήθηκαν από τον μουσουλμανικό κόσμο ότι εκείνοι έφταιγαν για την επέλαση των Δυτικών και διώχθηκαν πολύ σκληρά μετά την πτώση του Χαλιφάτου των Φατιμιδών. Τάγματα, όπως, οι Ασσασίνοι κέρδισαν μεγάλη εξουσία στην Ανατολή και δολοφονούσαν σημαντικά πρόσωπα είτε από τον Αραβικό Κόσμο είτε από τον Χριστιανικό. Οι Σταυροφορίες έκαναν τους Τούρκους να καταλάβουν πόσο μειονεκτούσαν σε θέματα επίθεσης και τους έδωσαν την στρατιωτική τεχνολογία που αξιοποίησαν αργότερα για την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Τέλος, όσον αφορά το Βυζάντιο, η Πρώτη Σταυροφορία άνοιξε τον δρόμο για την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βρυώνης, Σπύρος (1996), Η παρακμή του μεσαιωνικού Ελληνισμού στη Μικρά Ασία και η διαδικασία εξισλαμισμού (11ος έως 15ος αιώνα), μτφ. Κάτιας Γαλαταριώτου, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
- Maalouf, A. (1983), Οι Σταυροφορίες από την σκοπιά των Αράβων, Αθήνα: Νέα Σύνορα-Λιβάνη.
- Ψαρομηλίγκος, Αρτ. & Λάζου, Β. (2011), Η Ιστορία της Μικράς Ασίας: Βυζαντινή περίοδος, Αθήνα: Ελευθεροτυπία.
