Του Μανώλη Κουφοπούλου,
Ας ξεκινήσουμε διενεργώντας ένα μικρό πείραμα. Το μόνο που θα χρειαστούμε είναι τα δάχτυλά μας.
Βήμα 1ο: Aς πιέσουμε με τις ρόγες των δακτύλων μας έναν μυ που χρησιμοποιούμε συχνά και είναι ταλαιπωρημένος. Αν δεν ξέρουμε ποιον να πρωτοεπιλέξουμε, χαρακτηριστικά παραδείγματα συνιστούν ο τραπεζοειδής (ο μεγάλος μυς του αυχένα), οι μύες της ράχης και του ώμου. Ψηλαφώντας με ελαφριά πίεση σε όλο του τον όγκο, θα νιώσουμε σε ορισμένα σημεία κάτι σαν κόμπους. Η αίσθησή θα είναι διαφορετική από την γύρω περιοχή. Λίγο πιο σκληρά, προεξέχοντα, με μέγεθος από μικρό (2 mm) έως μεγάλο (10 mm), δηλαδή περίπου σαν ένα μπιζέλι. Μπορεί να τα εντοπίσουμε κοντά στην επιφάνεια του δέρματος ή πιο βαθιά, ανάλογα με τον μυ, τον όγκο και τη χρήση του.
Βήμα 2ο: Αφού έχουμε εντοπίσει κάποιο σημείο, αν δοκιμάσουμε να το πιέσουμε τότε είναι πολύ πιθανό να αισθανθούμε μία ενόχληση ή πόνο στο σημείο εκείνο, στην περιφέρειά του αλλά ακόμα και απομακρυσμένα. Μάλιστα, είναι αρκετά πιθανό το αίσθημα να μας θυμίσει κάποιο χρόνιο πόνο που πιθανώς μας βασανίζει και μειώνει τη λειτουργικότητα του μυός.
Συγχαρητήρια, εντοπίσαμε ένα trigger point και ίσως την κρυφή και ύπουλη αιτία συχνής δυσφορίας που δεν μπορεί να αποδοθεί σε κάποιο προφανή λόγο.
Τα trigger points έχουν μαγέψει την επιστημονική κοινότητα λόγω του μυστηρίου που υπάρχει γύρω από αυτά. Μάλιστα, ακόμη και σήμερα, παρόλο που έχουμε καταλήξει σε ορισμένες πιθανές αιτίες, δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια και σιγουριά τους λόγους εμφάνισής τους (παθογενετικός μηχανισμός). Όμοια, όπως άλλωστε είναι και αναμενόμενο, δεν υπάρχει πλήρως αποτελεσματική θεραπεία. Οι περισσότερες στοχεύουν στην ύφεση και τη μείωση του πόνου. Ακόμα και κάτω από τις καλύτερες συνθήκες (θεραπεία, αλλαγή τρόπου ζωής κ.ά.), τα trigger points συχνά επανέρχονται, αν και αποδυναμωμένα.
Έτσι, λοιπόν, στο άρθρο αυτό θα μιλήσουμε για ορισμένα χαρακτηριστικά, τρόπους αντιμετώπισης και πρόληψης των trigger points. Ωστόσο, πρέπει να έχουμε υπόψιν μας ότι η ανάλυση γίνεται με βάση τα σημερινά δεδομένα που δεν αντιπροσωπεύουν την πραγματικότητα, παρά μία πτυχή της, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή στο παρόν.
Τι είναι τα trigger points;
Τα trigger points, όπως ορίστηκαν από τους David Simons και Janet Travell (πρωτοπόροι στο πεδίο αυτό), είναι «υπερευαίσθητοι, εστιασμένοι, αυτοσυντηρούμενοι πυρήνες σύσπασης στον μυ ή στην περιτονία που αντιστοιχεί σε αυτόν».
Όπως διαπιστώσαμε και από το πείραμα, εντοπίσαμε μεμονωμένους (εστιασμένοι), ευαίσθητους στην πίεση (υπερευαίσθητοι), κόμπους (πυρήνες). Οι κόμποι αυτοί αποτελούνται από τμήματα μυϊκών ινών με προβληματική αρχιτεκτονική και εμμένουσα–μόνιμη (αυτοσυντηρούμενη) σύσπαση.
Όταν ενεργοποιηθούν (από μόνα τους είτε από πίεση), προκαλούν ένα συγκεκριμένο μοτίβο πόνου και ενόχλησης. Οι περιοχές αυτές είναι καταγεγραμμένες σε έναν εύχρηστο χάρτη.
Πώς μας βοηθάει ο χάρτης;
Με μαύρο ή λευκό Χ επισημαίνεται το σημείο του trigger point και με κόκκινο η αντανάκλαση που βγάζει, δηλαδή το σημείο στο οποίο νιώθουμε πόνο. Η ένταση του χρώματος δείχνει το ποσοστό των ατόμων που αισθάνονται εκεί την ενόχληση. Όσο πιο κόκκινο είναι, δηλαδή, τόσο πιο πιθανό είναι και εμείς να αισθανθούμε εκεί τον πόνο.
Κατηγορίες trigger points
- Ενεργά/active/Κεντρικά/central: Προκαλούν έντονη ενόχληση και δυσλειτουργία με ελαφρά ή καθόλου πίεση.
- Λανθάνοντα/latent: Δεν προκαλούν κάποια ενόχληση, παρά μόνο όταν τα «τσιγκλήσουμε» με αυξημένη πίεση ή μυϊκό έργο.
- Δορυφόρα/Satellite: Εμφανίζονται δευτερογενώς της εμφάνισης ενός ενεργού/κεντρικού trigger point και μπορεί να δημιουργούν επίπονες ομάδες/συστάδες. Υποχωρούν με την υποχώρηση του κεντρικού point.
- Διάχυτα/Μυοπεριτονιακό σύνδρομο/Myofascial syndrome: Αναφέρεται στην ύπαρξη πλήθους σημείων που συνδυαστικά προκαλούν έντονο πόνο και δυσκολία εκτέλεσης καθημερινών εργασιών. Συνοδεύεται από άλλα συμπτώματα όπως είναι το άγχος, η κατάθλιψη, τα προβλήματα στον ύπνο κ.α.
- Attachment: Είναι μία σπανιότερη κατηγορία που συμβαίνει στη μυοτενόντια συμβολή. Η θεραπεία τους είναι επιτακτική, καθώς σε χρόνια φάση μπορούν να εκφυλίσουν τον τένοντα και τα αρθρικά στοιχεία.
- Ligamentous: Δεν είναι μυϊκό αλλά συμβαίνει πάνω σε συνδέσμους. Δυσκολεύει τη διαφορική διάγνωση, καθώς συνιστά μία ιδιάζουσα περίπτωση παθολογίας του συνδέσμου.
Φταίμε εμείς ή δημιουργούνται από μόνα τους;
Δυστυχώς, δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε με βεβαιότητα τον μηχανισμό ανάπτυξής τους. Βέβαια, με βάση τα σημερινά δεδομένα, μπορούμε να αναφερθούμε σε ορισμένες αιτίες. Τα βασικά (αλληλεπικαλυπτόμενα εν μέρει) μοντέλα που προσπαθούν να περιγράψουν το φαινόμενο είναι η ενοποιημένη υπόθεση (integratedhypothesis), η διευρυμένη ενοποιημένη υπόθεση (expanded integrated hypothesis) και η υπόθεση της Σταχτοπούτας (Cinderella hypothesis). Τα ονόματα δεν είναι κάτι που χρειάζεται να ξέρουμε ή να θυμόμαστε, αλλά είναι χρήσιμα εάν επιθυμούμε να αναζητήσουμε περισσότερες έγκυρες πληροφορίες για το ζήτημα.
Αφήνοντας στην άκρη τα ονόματα και εστιάζοντας στην ουσία, θα δούμε ότι οι βασικές αιτίες είναι η σταθερή σύσπαση του μυός για μεγάλο διάστημα (καθιστική ζωή, χώρος εργασίας κ.ά.) καθώς και η (έκκεντρη) σύσπαση με μέγιστη, ή κοντά σε αυτή, δύναμη.
Ως προς το πρώτο, είναι γνωστό ότι η σύσπαση ενός μυός αυξάνει την πίεση στο εσωτερικό του, με αποτέλεσμα τη συμπίεση των ενδομυϊκών αγγείων. Όταν η πίεση αυξηθεί πολύ και για μεγάλο χρονικό διάστημα, η ροή του αίματος σταματά. Η δύναμη και ο χρόνος που απαιτούνται είναι διαφορετικά για κάθε μυ. Για παράδειγμα, ο τραπεζοειδής, ακόμη και στο 25% της δύναμής του, μπορεί να προκαλέσει στάση του αίματος, για αυτό, άλλωστε, εμφανίζει και τα συχνότερα trigger points. Όπως είναι αναμενόμενο, η στάση του αίματος στερεί τον μυ από θρεπτικά συστατικά και οξυγόνο και ταυτόχρονα συγκεντρώνεται πλήθος μεταβολικών προϊόντων. Για παράδειγμα, αυξάνεται η συγκέντρωση του γαλακτικού οξέος, οπότε το pH πέφτει. Αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε νευρωνικές αλλαγές (κυρίως στον μεταβολισμό της Ach). Τελικά, το περιβάλλον ευνοεί την έντονη σύσπαση τμήματος του μυός και κάπως έτσι δημιουργείται ένα trigger point.
Ως προς το δεύτερο, η ισχυρή σύσπαση προκαλεί βλάβη και αλλοίωση της αρχιτεκτονικής ορισμένων ινιδίων (παρατηρείται διαφορά στο είδος τους, κοινώς, μειωμένη λειτουργικότητα). Οι ίνες αυτές «κουράζονται» ευκολότερα και οδηγούνται τελικά σε μόνιμη σύσπαση, οπότε δημιουργείται ένα trigger point.
Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι ο μηχανισμός είναι αρκετά πολυπλοκότερος από αυτόν που περιγράψαμε και υπάρχουν φυσικά πολύ περισσότερες αιτίες.
Γιατί μας βασανίζουν τόσο πολύ;
Οι διαδικασίες που διατηρούν και οδηγούν στα trigger points περιλαμβάνουν πλήθος φλεγμονωδών μονοπατιών, καθώς και μακροχρόνιων νευρομυϊκών αλλαγών, με αποτέλεσμα την πρόκληση πόνου και τη μείωση της λειτουργικότητας. Η στέρηση των κυττάρων από θρεπτικά συστατικά και οι βλάβες λόγω μηχανικού στρες έχουν ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση δεκάδων ουσιών (π.χ. κυτταροκίνες, σεροτονίνη, ουσία P, CGRP). Η συνδυαστική τους δράση οδηγεί στην πρόκληση πόνου, καθώς και στην προσαρμογή των αισθητικών νευρώνων του μυός. Αυτοί διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση του trigger point και στις αλλαγές της λειτουργίας του μυός.
Η εγκαθίδρυση αυτού του φαύλου κύκλου προκαλεί αλλαγές και στο ΚΝΣ (αυξημένη ενεργοποίηση κινητικών νευρώνων, δηλαδή παρατεταμένη σύσπαση). Αυτό εξηγεί την απομακρυσμένη αντανάκλαση του πόνου από την ενεργοποίηση των trigger points. Συγκεκριμένα, φαίνεται να ενεργοποιούνται συνάψεις μεταξύ νευρώνων, που προηγουμένως ήταν σιωπηλές, και να δημιουργούνται νέες (αυτά συμβαίνουν στο οπίσθιο κέρας του νωτιαίου μυελού). Μάλιστα, προσαρμογές παρατηρούνται και στον εγκέφαλο (θάλαμος και μεταιχμιακό-imbic σύστημα), σε περιοχές που ελέγχουν τον πόνο.
Υπάρχουν και άλλες θεωρίες για τον τρόπο που διαιωνίζεται ο πόνος, αλλά η παραπάνω συνιστά μία από τις πιο εμπεριστατωμένες.
Λύση;
Τα τελευταία χρόνια, το διαδίκτυο έχει κατακλυστεί από θαυματουργές λύσεις και εργαλεία για τον πόνο και τα trigger points. Roller ball, foam roller, massage gun, ηλεκτροθεραπεία, manual therapy, φυσικοθεραπεία, dry needling, βελονισμός και άλλα πολλά.
Τι λειτουργεί και τι να πρωτοεπιλέξουμε;
Όλες οι παραπάνω λύσεις έχουν να προσφέρουν, είτε μεμονωμένα είτε συνδυαστικά, μία παροδική ύφεση και συμπωματική ανακούφιση. Αρχικά, μπορούμε να βασιστούμε στις καλά δοκιμασμένες λύσεις, που είναι η φυσικοθεραπεία και ο βελονισμός (συμπεριλαμβανομένου του dry needling). Αν και είναι πιο ακριβές, συνιστούν τις καταλληλότερες, αν δεν έχουμε εμπειρία στο ζήτημα και θέλουμε να «θεραπευτούμε» το συντομότερο δυνατόν.
Ωστόσο, όλα τα παραπάνω στοχεύουν την ύφεση και όχι την πρόληψη, παρόλο που η εφαρμογή τους ανά τακτά χρονικά διαστήματα μπορεί να κρατήσει υπό έλεγχο τα trigger points.
Η πιο απλή λύση, όπως συμβαίνει και με τα περισσότερα προβλήματα, είναι η αλλαγή τρόπου ζωής. Επειδή αυτό δεν είναι πάντα απόλυτα εφικτό, μπορούμε τουλάχιστον να προσαρμοστούμε. Για παράδειγμα, αντί να καθόμαστε συνεχόμενα σε μία καρέκλα για ώρες, μπορούμε να κάνουμε μικρά διαλείμματα για ξεκούραση και να αφήσουμε επιτέλους τους έρμους τους μύες να πάρουν μία ανάσα.
Ανακεφαλαιώνοντας τα παραπάνω, υπάρχουν πολλά που δεν γνωρίζουμε ακόμα για τα trigger points και αυτό καθιστά την εύρεση μίας αποτελεσματικής και μόνιμης θεραπείας σχεδόν αδύνατη. Ωστόσο, μικρές αλλαγές στην καθημερινότητά μας είναι αρκετές για να απαλύνουν τον πόνο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Trigger Points: Diagnosis and Management, American Family Physician. Διαθέσιμο εδώ
- Trigger points, physiopedia. Διαθέσιμο εδώ
- TRIGGER POINTS AND TENDER POINTS: One and the Same? Does Injection Treatment Help?, Rheumatic Disease Clinics of North America- Science Direct. Διαθέσιμο εδώ
- Myofascial pain syndrome and trigger points: evaluation and treatment in patients with musculoskeletal pain, Current Opinion – Supportive and Palliative Care. Διαθέσιμο εδώ
- Etiology of myofascial trigger points, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- Myofascial Trigger Points Then and Now: A Historical and Scientific Perspective, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- Integrated hypothesis of trigger point formation, Pain Science. Διαθέσιμο εδώ
