Του Μάριου Κριτίδη,
Ο πόλεμος στην Ουκρανία ήρθε να φέρει τεκτονικές αλλαγές, όχι μόνο στην ευρωπαϊκή ήπειρο, αλλά σε ολόκληρο το διεθνές σύστημα. Πολλά ερωτήματα αναδύονται περί του πολέμου από πολιτικούς αναλυτές, αλλά και απλούς πολίτες, όπως «πώς θα εξελιχθεί ο πόλεμος;», «τι τον προκάλεσε;», «ήταν πάντα τόσο τεταμένες οι σχέσεις Ουκρανών και Ρώσων;».
Αυτά τα ερωτήματα, και όχι μόνο, απαντώνται στο έργο των Σταύρου Λυγερού και Σωτήρη Δημόπουλου, με τίτλο Γιατί ο πόλεμος στην Ουκρανία αλλάζει τον κόσμο: Οι περίπλοκες σχέσεις Ουκρανών και Ρώσων στην ιστορία, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη. Το βιβλίο αυτό αποτελείται, στην ουσία, από δύο διαφορετικά έργα των συγγραφέων. Το πρώτο μέρος, δια χειρός του δημοσιογράφου και αναλυτή Σταύρου Λυγερού, πραγματεύεται την επόμενη μέρα της εισβολής της Ουκρανίας, τόσο για τα άμεσα εμπλεκόμενα μέλη όσο και για όλον τον υπόλοιπο κόσμο, ενώ ρίχνει φως σε διάφορες αθέατες πτυχές που επισκιάστηκαν μέσω του πολέμου της πληροφόρησης στη Δύση, καθώς και τη διαχείριση της κρίσης αυτής από τις δυτικές Κυβερνήσεις και τα Μέσα Ενημέρωσης. Ο Σταύρος Λυγερός σπούδασε μαθηματικός στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στις Διεθνείς Σχέσεις και Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις στο Πανεπιστήμιο του Παρισίου Ecole des Hautes Etudes, ενώ έχει γράψει πληθώρα πολιτικών και διεθνολογικών βιβλίων.
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου, με τίτλο «Γιατί ο πόλεμος στην Ουκρανία αλλάζει τον κόσμο», ο Σταύρος Λυγερός, σχολιάζει το κοντινό παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της σύγκρουσης που, εδώ και έναν χρόνο, έχει ταράξει την Ευρώπη και αλλάζει όλον τον κόσμο. Ο συγγραφέας, στην πρώτη ενότητα, εξετάζει το πώς οι πολιτικές της Δύσης, ειδικά των Ηνωμένων Πολιτειών και οι πολιτικές επέκτασης του Ν.Α.Τ.Ο., συνέβαλαν στην κλιμάκωση της κρίσης στην Ουκρανία, η οποία, σύμφωνα με τον ίδιο, ξεκινάει πραγματικά το 2014, με την προσάρτηση της Κριμαίας. Στη δεύτερη ενότητα εξετάζουμε τα ζητήματα που αφορούσαν τη σύγκρουση τους πρώτους μήνες της σύγκρουσης, καθώς και τα αίτια της επιτυχίας της ουκρανικής άμυνας, που ανέτρεψαν τα σχέδια Putin για μία ταχεία κατάληψη του Κιέβου και την εγκαθίδρυση φιλορωσικού καθεστώτος, ενώ η ενότητα κλείνει με έναν συνολικό απολογισμό του εύρους της καταστροφής στη χώρα, όπου χαρακτηριστικά δηλώνεται πως το 30-40% των αστικών υποδομών της Ουκρανίας έχουν καταστραφεί από τη σύγκρουση, μία πραγματικά ανυπόφορη κατάσταση.
Αφού αναλύθηκαν τα βασικά σημεία και οι κύριες εξελίξεις της σύγκρουσης, στην τρίτη ενότητα, ο συγγραφέας αναλύει διεξοδικά όλα τα πιθανά και απίθανα σενάρια της έκβασης του πολέμου. Εξετάζεται τόσο το σενάριο της ρωσικής ήττας και των συνεπειών αυτής της έκβασης, όσο και αντίστοιχα το σενάριο της ρωσικής νίκης στην Ουκρανία και τι μορφή θα μπορούσε να είχε. Επίσης, ειδική αναφορά γίνεται και στις προοπτικές πυρηνικής σύρραξης –ένα κατά τ’ άλλα απίθανο σενάριο–, μέσω της χρήσης τακτικών πυρηνικών όπλων στο ουκρανικό μέτωπο. Στη συνέχεια, στην τέταρτη ενότητα, αναλύονται τα κέρδη και οι απώλειες των Ηνωμένων Πολιτειών από τη συγκεκριμένη σύγκρουση, ενώ ενδιαφέρον έχει και το κομμάτι του σχολιασμού του συγγραφέα για την ελληνική στάση απέναντι στον ουκρανικό πόλεμο και για το αν ήταν σωστή η απόφαση της Κυβέρνησης Μητσοτάκη να στείλει εξοπλισμούς στην Ουκρανία. Μία απόφαση, που σε ιδιαίτερο βαθμό, ξεσήκωσε αντιδράσεις από τη μεριά της Ρωσίας και κατέταξε την Ελλάδα στη «Μαύρη Λίστα» της Μόσχας.
Παραμένοντας στο ίδιο κλίμα, στην πέμπτη ενότητα συνεχίζεται η συζήτηση περί συνεπειών της διένεξης για τη Ρωσία, την Κίνα και τη Γερμανία. Βασικό στοιχείο της ενότητας αυτής είναι η νέα δυναμική που δημιουργείται στις σχέσεις Ρωσίας – Κίνας, μέσω της μεταστροφής της Ρωσικής αγοράς από τη Δύση στην Ασία, με κύριους νέους συνεταίρους την Ινδία και την Κίνα. Για τη Γερμανία και την υπόλοιπη Ευρώπη, η οποία πλήττεται και πιο άμεσα από τον πόλεμο, αξιολογούνται οι συνέπειες των κυρώσεων της Ρωσίας και αν αυτές πέτυχαν τον τελικό σκοπό τους, ενώ τονίζεται από τον συγγραφέα πως οι κυρώσεις αυτές ίσως να υπήρξαν περισσότερο επιζήμιες για την Ευρώπη, σε τελική ανάλυση, παρά για τη Ρωσία, που σε μεγάλο βαθμό μπόρεσε να παρακάμψει, ενίοτε, τις ίδιες ή, άλλοτε, τις συνέπειές τους.
Στην έκτη και τελευταία ενότητα του πρώτου μέρους του βιβλίου, ο συγγραφέας θα κάνει τις τελικές εκτιμήσεις του για τις συνέπειες του πολέμου σε ολόκληρη την παγκόσμια τάξη. Η βασική θέση του στο σημείο αυτό είναι πως ο Πόλεμος της Ουκρανίας, υπό το σενάριο μίας Ρωσικής νίκης, ή παγώματος του πολέμου, θα αποτελέσει την αρχή του τέλους της μονομερούς Αμερικανικής κυριαρχίας στο διεθνές σύστημα και θα επιφέρει μία νέα πολυπολική παγκόσμια τάξη, βασισμένη στην ισορροπία δυνάμεων. Οι γεωπολιτικές εξελίξεις των τελευταίων ετών, πέραν του ουκρανικού ζητήματος, κάνουν όλο και πιο εμφανή την αδυναμία των Ηνωμένων Πολιτειών να ασκήσουν δυναμική επιρροή στις παγκόσμιες εξελίξεις, με αναδυόμενες δυνάμεις, όπως την Κίνα, να «κλέβουν» ένα μερίδιο ελέγχου των τεκταινόμενων και να ασκούν πολιτική υπό των δικών τους συμφερόντων, διαμορφώνοντας ένα νέο δυναμικό Ευρασιατικό μέτωπο που θα μπορεί να σταθεί αντάξιο σε ισχύ με τη Δύση.
Το δεύτερο μέρος του βιβλίου, υπό την πένα του καθηγητή και πολιτικού αναλυτή Σωτήρη Δημόπουλου, μας ταξιδεύει μέσα στην ιστορία των πράγματι περίπλοκων σχέσεων των δύο σλαβικών φύλων, που πολεμούν σήμερα στο Ουκρανικό μέτωπο. Πράγματι, μία σπάνια και πολύτιμη μελέτη για την ελληνική βιβλιογραφία. Ο καθηγητής Σωτήρης Δημόπουλος αποφοίτησε από το τμήμα Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Κιέβου και διατελεί Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
Η ιστορική αναδρομή του συγγραφέα ξεκινά, στην πρώτη ενότητα, από τον Μεσαίωνα, στην εποχή των Ρως του Κιέβου, τον 9ο αιώνα και την απαρχή των ρωσικών φύλων. Σημείο καμπής αποτελεί το βάπτισμα του Πρίγκιπα Βλαδίμηρου του Κιέβου, ως χριστιανός ορθόδοξος, πράξη που θα ενοποιήσει τους Σλάβους της ανατολικής Ευρώπης υπό μία θρησκεία, με βασικό στόχο την αποστροφή από παγανιστικά στοιχεία και καθολικούς της Δυτικής Ευρώπης, που έσπευδαν να διεισδύσουν στα εδάφη των Ρως. Στοιχεία, όπως, η Ουνία, το πέρας των Τατάρων και των Μογγόλων, καθώς και η τάξη των Κοζάκων, θα αποτελέσουν βασικά ιστορικά γεγονότα που θα διαφοροποιήσουν τα φύλα των ανατολικών Σλάβων και θα δούμε τις πρώιμες μορφές της ουκρανικής και της λευκορωσικής ταυτότητας.
Στη δεύτερη ενότητα, ο συγγραφέας θα αναφερθεί εκτενέστατα σε μία πολύ σημαντική διανοητική φάση για την Ουκρανία, τη λεγόμενη φάση του Ρομαντισμού. Κατά τη διάρκεια της φάσης αυτής του 19ου αιώνα, λογοτέχνες, κληρικοί και φιλόσοφοι της Νέας Ρωσίας –ή Ρουθηνίας, όπως λεγόταν από τους Δυτικούς– θα έθεταν τις βάσεις για την ουκρανική ταυτότητα και τον ουκρανικό εθνικισμό, καθώς θα δούμε τις πρώτες γραπτές εκκλήσεις και φιλοδοξίες για ένα ανεξάρτητο από τη Ρωσία ουκρανικό κράτος.
Στην τρίτη ενότητα, περνάμε από την περίοδο του Ρομαντισμού στην –σύμφωνα με τον συγγραφέα– περίοδο του χάους, καθώς μπαίνουμε στην πραγματικά πολυτάραχη Ρωσία της Οκτωβριανής Επανάστασης και στη θεμελίωση της Σοβιετικής Ένωσης. Μία πολύπλοκη ιστορική φάση για την ιστορία της Ουκρανίας, εσωτερικών διενέξεων και συγκρούσεων στα εδάφη της μεταξύ των Μπολσεβίκων, των Τσαρικών και πολλών άλλων παραγόντων. Στη συνέχεια, στην τέταρτη ενότητα, ο συγγραφέας μιλάει για τη Σοβιετική Ουκρανία του Μεσοπολέμου, μία «μαύρη» σελίδα της ιστορίας των Ουκρανών, με αποκορύφωμα τον πολύνεκρο λιμό “Holodomor”, το 1932-33, που στοίχισε τη ζωή σε εκατομμύρια Ουκρανούς. Η τελευταία ενότητα του έργου μας ταξιδεύει από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην Πορτοκαλί Επανάσταση του 2004, σε μία μετασοβιετική Ουκρανία που θα παλέψει για την κρατική της επιβίωση, διχασμένοι μεταξύ των ρωσικών και ουκρανικών πληθυσμών, αλλά και στην ίδια την υπόσταση της ουκρανικής ταυτότητας.
Το έργο αυτό αποτελεί μία άκρως αναλυτική μελέτη και ιστορικό ταξίδι στη μακρά και αχαρτογράφητη ιστορία της ουκρανικής ταυτότητας. Ένα έργο που από μόνο του είναι αρκετό να διδάξει στον αναγνώστη πάρα πολλά για τις σχέσεις μεταξύ Ρώσων και Ουκρανών, των οποίων η συγκρουσιακή σχέση, όπως μαθαίνουμε, έχει και αυτή το δικό της μακρό ιστορικό υπόβαθρο.
