Της Μαρίας Χριστίνας Αθανασέλλη,
Η επίσκεψη του Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών στην Αίγυπτο στις 18 Μαρτίου 2023, αποτέλεσε την πρώτη μετά από μια δεκαετία, κατά την οποία οι διμερείς διπλωματικές σχέσεις των δύο κρατών δεν ήταν ιδιαίτερα θερμές. Καθοριστικός παράγοντας της στασιμότητας αυτής, θα μπορούσε κανείς να πει, πως στάθηκε η ανατροπή του δημοκρατικά εκλεγμένου Mohamad Morsi, ηγέτη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, ο οποίος ήταν σύμμαχος και φιλικά διακείμενος προς τον Τούρκο Πρόεδρο Recep Tayyip Erdogan, από τον αιγυπτιακό στρατό με επικεφαλής τον –πλέον Πρόεδρο– Abdel Fattah el–Sisi, το 2013.
Αξίζει να σταθεί κανείς στα γεγονότα που συντελέστηκαν στο εσωτερικό της Αιγύπτου μετά το πραξικόπημα ή επανάσταση, όπως ονομάστηκε από τα αιγυπτιακά μέσα ενημέρωσης, της 3ης Ιουλίου 2013, όταν ο Abdel Fattah el–Sisi ανέστειλε το Σύνταγμα της Αιγύπτου, όπως είχε διαμορφωθεί το 2012. Ακολούθησε η σύλληψη των ηγετών του Mohammad Morsi και της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, ενώ, παράλληλα, η τελευταία τέθηκε εκτός νόμου και χαρακτηρίστηκε ως «τρομοκρατική» οργάνωση. Οι διαδηλώσεις που ακολούθησαν οδήγησαν σε αναταραχές μεταξύ υποστηρικτών και μη του νέου διαμορφωθέντος καθεστώτος, οι διαδηλώσεις υποστηρικτών του Morsi καταπνίγηκαν βίαια, ενώ δεν έλειψαν και οι δολοφονίες διαδηλωτών και δημοσιογράφων. Έκτοτε, η Τουρκία έχει δεχτεί για πολλά έτη πρόσφυγες ακτιβιστές της αντιπολίτευσης από την Αίγυπτο, στους οποίους επέτρεψε να λειτουργούν και να διαχειρίζονται δορυφορικά τηλεοπτικά κανάλια, που αντιτίθενται ανοιχτά στο καθεστώς του Sisi, γεγονός που οδήγησε σε περαιτέρω εντάσεις μεταξύ των δύο κρατών.
Εκτός από τις συνέπειες του πραξικοπήματος, όμως, και τον αντίκτυπο που είχαν ως προς τη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ Αιγύπτου και Τουρκίας, η επέκταση και ενεργή δράση της τελευταίας ως περιφερειακή δύναμη αποτελούσε απειλή για τον περιφερειακό ρόλο της Αιγύπτου. Αυτό έγινε περισσότερο φανερό σε πρακτικό επίπεδο το 2020. Η εμπλοκή της Τουρκίας στο εσωτερικό της Λιβύης, με την αποστολή Τουρκικών στρατευμάτων στη χώρα, ύστερα από αίτημά της, προβλέποντας μια τριετούς διαρκείας ανάπτυξη των τουρκικών στρατευμάτων στη Λιβύη, με απώτερο στόχο την ανάπτυξη ενός κοινού χώρου συνεργασίας, αλλά και ελέγχου στους τομείς άμυνας και ασφάλειας, ανησύχησε την Αίγυπτο, η οποία πια θεώρησε την Τουρκία ως μια υπαρκτή και αντιληπτή απειλή όχι μόνο για την Αίγυπτο και την εθνική της ασφάλεια με στενούς κρατικούς όρους, αλλά απειλή και για τη σταθερότητα της ευρείας περιοχής της Μεσογείου με γεωπολιτικούς και γεωοικονομικούς όρους.
Στα χρόνια που ακολούθησαν, έλαβαν χώρα προσπάθειες περιορισμού της Τουρκίας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου από την πλευρά της Αιγύπτου, αλλά και άλλων κρατών. Για παράδειγμα, το 2020 οριοθετήθηκαν, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, οι Α.Ο.Ζ. Ελλάδας και Αιγύπτου, κάτι που τα επόμενα χρόνια πρακτικά αμφισβητήθηκε από την Τουρκία με την υπογραφή μνημονίων συνεργασίας και οριοθέτηση των Α.Ο.Ζ. Λιβύης–Τουρκίας, αγνοώντας, βεβαίως, τα κυριαρχικά δικαιώματα άλλων κρατών της Ανατολικής Μεσογείου στην περιοχή. Ως εκ τούτου, το Τουρκολιβυκό σύμφωνο κρίθηκε μη νόμιμο με τους όρους του Διεθνούς δικαίου για τη διευθέτηση των Α.Ο.Ζ. Παρόλα αυτά, το πρωτόκολλο για τους υδρογονάνθρακες που υπεγράφη εκ παραλλήλου με τα μνημόνια συνεργασίας, έδωσαν την ευκαιρία στην Τουρκία να συνεργαστεί με τη Λιβύη και να προβεί σε γεωτρήσεις για την εξερεύνηση υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο.
Όλα τα παραπάνω δημιούργησαν δικαίως ένα κλίμα εντάσεων και αναταραχών μεταξύ των δύο κρατών, παρόλα αυτά, ήδη από το φθινόπωρο του 2022, γίνονται αναφορές για προσπάθειες εξομάλυνσης των σχέσεων των δύο κρατών, ιδιαίτερα από την Τουρκική πλευρά. Τον Νοέμβρη του 2022 συναντήθηκαν στη Ντόχα του Κατάρ, ο Τούρκος και ο Αιγύπτιος Πρόεδρος, καθώς συναντήθηκαν με αφορμή την έναρξη της διοργάνωσης του Μουντιάλ. Ακολούθησε η άφιξη του Αιγύπτιου Υπουργού εξωτερικών στην Τουρκία τον Φεβρουάριο του 2023, μετά τους καταστροφικούς σεισμούς που έλαβαν χώρα στην τελευταία. Η αδελφοσύνη και η αλληλεγγύη θεωρήθηκαν δύο πλαίσια, στα οποία οι σχέσεις των δύο κρατών θα μπορούσαν να λάβουν μια νέα διάσταση, τέτοια που να εξυπηρετεί τα συμφέροντα και των δύο κρατών. Η επίσκεψη του Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών στην Αίγυπτο αποτελεί μια ακόμα ένδειξη ότι οι δύο πλευρές επιχειρούν να προβούν σε επαναπροσέγγιση και επαναπροσδιορισμό των μεταξύ τους σχέσεων, τουλάχιστον σε διπλωματικό επίπεδο. Αξίζει να επισημανθεί στο σημείο αυτό πως οι εμπορικές σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου δεν διακόπηκαν ποτέ.
Η διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεων εντάσσεται σε ένα εγχείρημα εξομάλυνσης των διακρατικών σχέσεων στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, αλλά συνδέεται και με την οικονομική κατάσταση της Τουρκίας, η οποία χαρακτηρίζεται από ύφεση με πτώση της τουρκικής λίρας, μείωση των άμεσων ξένων επενδύσεων, αλλά και αυξημένα επίπεδα πληθωρισμού. Το μεγάλο ερώτημα είναι κατά πόσο η Τουρκία θα εμπλακεί και θα συνεργαστεί με τα κράτη της Ανατολικής Μεσογείου για το ενεργειακό ζήτημα, δεδομένης, μεταξύ άλλων, της πρότασης για την αναγωγή της Τουρκίας ως χώρα που θα «μεταφέρει» το φυσικό αέριο στην Ευρώπη από τη Ρωσία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Egypt-Turkey Relations: Challenges and Future Prospects, Arab Center Washington, διαθέσιμο εδώ
- Turkey’s Cavusoglu to visit Egypt in first such trip in a decade, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- Egypt and Turkey bring closer together on first high-level trip since severing diplomatic relations, Atalayar.com, διαθέσιμο εδώ
- Ο ρόλος της Αιγύπτου στον πόλεμο της Λιβύης: Ποιες οι πιθανότητες για σύγκρουση με την Τουρκία, Capital.gr, διαθέσιμο εδώ
- Αναβιώνει το τουρκολιβυκό μνημόνιο: Ο Τσαβούσογλου υπέγραψε συμφωνία για έρευνες στη λιβυκή ΑΟΖ- Σε επιφυλακή η Αθήνα, TheTOC.gr, διαθέσιμο εδώ
-
Ερντογάν: Πρώτη συνάντηση με τον Σίσι της Αιγύπτου στο Κατάρ, News247, διαθέσιμο εδώ
