Της Μιχαέλας Βαλερά,
Η πραγματικότητα τον 21ο αιώνα, μας φέρνει αντιμέτωπους με τη μάστιγα του καρκίνου, που εδώ και δεκαετίες η αντιμετώπιση του ταλανίζει τους επιστήμονες. Μια τυχαία ανακάλυψη, ωστόσο, το 1844 έμελλε να αποτελέσει πεδίο εντατικής έρευνας από το 1965 και μετά. Η περίφημη ένωση cis–platin, που διήγειρε το ενδιαφέρον του βιοχημικού Barnett Rosenberg στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, φαινόταν ότι θα μπορούσε να αποτελέσει δυνητικό χημειοθεραπευτικό φάρμακο ενάντια του καρκίνου. Ο Rosenberg παρατήρησε πως τα ηλεκτρόδια λευκόχρυσου είχαν την ικανότητα να αναστείλουν την κυτταρική διαίρεση της καλλιέργειας του E.coli και συγκεκριμένα μόνο η cis μορφή του συμπλόκου-διαμμινοδιχλωρολευκόχρυσος (ΙΙ) είχε αυτήν την κυτταροστατική δράση. Το γεγονός αυτό συνέβαλλε στην περαιτέρω διεξαγωγή ερευνών για τα ελπιδοφόρα παράγωγα της πλατίνας, τα θετικά αποτελέσματά της σε καρκινοπαθείς, καθώς και τις οδυνηρές συνέπειες.
Το γνωστό και ως άλας του Peyrone, που παρέμενε στο σκοτάδι για περίπου έναν αιώνα, αποτελεί ένα αντινεοπλασματικό φάρμακο, που δρα σαν αλκυλιωτικός παράγοντας και προκαλεί ανεπανόρθωτες βλάβες στο DNA του κυττάρου, οδηγώντας στην απόπτωσή του. Η απόπτωση του κυττάρου είναι το τελικό αποτέλεσμα μιας σειράς διαδικασιών που επάγει η δράση της σισπλατίνης, μια εκ των οποίων είναι και το οξειδωτικό στρες. Οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου (ROS) που παράγονται καταστρέφουν το μιτοχονδριακό DNA των καρκινικών κυττάρων, αλλά όταν η συγκέντρωση της ουσίας αυξηθεί πάνω από ένα όριο, αρχίζουν να επιτίθενται και στα αυτόλογα κύτταρα.
Ένας άλλος μηχανισμός, που χρησιμοποιεί η σισπλατίνη και δεν εμφανίζει τόσο μεγάλη τοξικότητα, είναι μέσω της σύνδεσής της με τις πουρίνες (αδενίνη, γουανίνη) του DNA. Αφού εισέλθει μέσα στο κύτταρο, υδρολυθεί και αποκτήσει θετικό φορτίο, μπορεί να αλληλεπιδράσει με το αρνητικό φορτίο του DNA, στρεβλώνοντας τη δομή του και καταστρέφοντας, εν τέλει, το κύτταρο. Η υδρολυμένη μορφή της σισπλατίνης ως και η πιο δραστική (έως και 1000 φορές περισσότερο από την κανονική) προκαλεί τη μη αναστρέψιμη αναστολή της μιτοχονδριακής αναπνοής του κυττάρου, μεταβάλλοντας τα ενδοκυττάρια επίπεδα του ασβεστίου, ενός καθοριστικής σημασίας συστατικού για το κύτταρο. Αυτές οι διαταραχές στην ομοιόσταση του κυττάρου δικαιολογούν την τοξική, αλλά κατά τ’ άλλα θεραπευτική δράση της σισπλατίνης, που κατεύθυνε τους επιστήμονες στην ανακάλυψη παράγωγων φαρμακευτικών σκευασμάτων.
Η ανάγκη των επιστημόνων για την περαιτέρω ανακάλυψη χημικών ενώσεων λευκοχρύσου, όπως η καρβοπλατίνη, η σπιροπλατίνη και η ιπροπλατίνη εφελκύσθηκε από την αξιοσημείωτη τοξικότητα που παρατηρήθηκε στους ασθενείς. Η νεφροτοξικότητα είναι, αδιαφιλονίκητα, η σημαντικότερη από τις επιπτώσεις της χορήγησής της, μιας και οι νεφροί συσσωρεύουν σισπλατίνη σε μεγαλύτερο βαθμό από άλλα όργανα. Ταυτόχρονα, η ηπατοτοξικότητα και η καρδιοτοξικότητα έχουν προβληματίσει ιδιαίτερα την επιστημονική κοινότητα κι γι’ αυτόν τον λόγο συνιστάται και η πρόσληψη σεληνίου και βιταμίνης Κ για τον περιορισμό των παρενεργειών. Εκτός των άλλων, συνιστά ένα ισχυρό εμετογόνο φάρμακο που, όμως, μπορεί να αντιμετωπιστεί με κατάλληλη θεραπεία κορτιζόνης, οντασετρόνης και απρεπιντάντης μετά τη χημειοθεραπεία. Τέλος, η δυσκοιλιότητα, η αιματοτοξικότητα, η νευροτοξικότητα και η ωτοτοξικότητα είναι παράπλευρες συνέπειες που μπορούν, σε μικρότερο ποσοστό, να επηρεάσουν τον θεραπευόμενο.
Συνοψίζοντας, η εφεύρεση της σισπλατίνης έφερε στο προσκήνιο την αντικαρκινική δράση ενός στοιχείου που μέχρι τη δεκαετία του 1980 ήταν γνωστό μόνο στη βιομηχανία καυσίμων. Μέχρι σήμερα, έχει χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά για τη θεραπεία καρκίνων της κεφαλής και του τραχήλου, του πνεύμονα, των ωοθηκών, του αίματος, του μαστού, του εγκεφάλου, των νεφρών και των όρχεων. Παρά την ανεπιθύμητη τοξικότητα και την ανθεκτικότητα που μπορεί να παρουσιάσει ένας ασθενής, ο συνδυασμός της σισπλατίνης με άλλα φάρμακα διερευνάται ακόμα για την επίτευξη μεγαλύτερων ποσοστών επιτυχίας. Ήδη, εγκεκριμένο αντινεοπλασματικό ενέσιμο φάρμακο, από την Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων και πλέον από τον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων, διατίθεται στην αγορά με τις εμπορικές ονομασίες Platinol και Platamine. Επομένως, μπορεί να αναλογιστεί κανείς το πώς μια κίτρινη κρυσταλλική σκόνη αποτέλεσε τη θρυαλλίδα για τη διερεύνηση περισσότερων αντικαρκινικών φαρμάκων σε μια εποχή που η απειλή του καρκίνου ελλοχεύει παντού ανάμεσα μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Cisplatin in cancer therapy: molecular mechanisms of action, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- Σισπλατίνη, karagiannisathanasios.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Θανάσης Βαλαβανίδης, «Η χημική ένωση του μήνα», Ιούλιος 2007
- Νικόλαος Κλούρας, Cisplatin: Το σύμπλοκο του λευκοχρύσου που άλλαξε τη θεραπεία του καρκίνου
