Του Αινεία Βαφειαδάκη,
Από το 2001 έως το πιο πρόσφατο τραπεζικό σοκ το 2023, μόνο στις Η.Π.Α., είχαμε 563 χρεοκοπήσεις τραπεζών. Κάθε μια από αυτές τις τράπεζες, στο τέλος του κύκλου ζωής της, κατέληξε ως ευθύνη του κράτους, το οποίο εγγυήθηκε όσες καταθέσεις προβλέπονται νομοθετικά, διέσωσε όποιες τράπεζες μπορούσε (όπως το 2009 την Bank of America) ή πούλησε ό,τι έχει μείνει από τις “bridge banks” σε άλλες. Στο παρόν άρθρο, θα ισχυριστούμε πως η σχέση εξάρτησης τραπεζικού τομέα και κράτους είναι εμφανής από προηγούμενα στάδια, παρουσιάζοντας κάποια ιστορικά δεδομένα.
Στην αρχαιότητα, οι τραπεζικές εργασίες συνδέονταν συχνά με ναούς και θρησκευτικά ιδρύματα. Τα ιδρύματα αυτά λειτουργούσαν ως μεσάζοντες μεταξύ δανειοληπτών και δανειστών και παρείχαν άλλες οικονομικές υπηρεσίες, όπως η ανταλλαγή συναλλάγματος και η φύλαξη πολύτιμων αντικειμένων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα ιδρύματα αυτά υποστηρίζονταν από το κράτος και είχαν σχεδόν κυβερνητικό ρόλο (όπως το Αρτεμίσιο της Εφέσου).
Στη σύγχρονη εποχή, η τράπεζα είναι κυρίως μια ιδιωτική επιχείρηση. Ωστόσο, οι Κυβερνήσεις διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση και την υποστήριξη του τραπεζικού κλάδου. Για παράδειγμα, το Ομοσπονδιακό Αποθεματικό Σύστημα ιδρύθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1913 για να παρέχει ένα σταθερό και ευέλικτο νομισματικό σύστημα, με αφορμή την τραπεζική κρίση του 1907. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα λειτουργεί ως ο δανειστής έσχατης ανάγκης (The Lender of Last Resort) για τις τράπεζες και ασκεί νομισματική πολιτική για την προώθηση της οικονομικής σταθερότητας.
Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης της δεκαετίας του 1930, η Κυβέρνηση των Η.Π.Α. ανέλαβε πιο ενεργό ρόλο στη στήριξη του τραπεζικού κλάδου. Με τον τραπεζικό νόμο του 1933 ιδρύθηκε η Ομοσπονδιακή Εταιρεία Ασφάλισης Καταθέσεων (F.D.I.C.), η οποία εγγυήθηκε τις καταθέσεις μέχρι ένα ορισμένο ποσό. Η εγγύηση αυτή συνέβαλε στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στο τραπεζικό σύστημα και στην αποτροπή των τραπεζικών καταθέσεων.
Σε πιο πρόσφατες περιπτώσεις, οι Κυβερνήσεις διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στη στήριξη του τραπεζικού κλάδου σε περιόδους κρίσης. Κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, οι Κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο παρείχαν εκτεταμένη στήριξη στον τραπεζικό κλάδο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το πρόγραμμα Troubled Asset Relief Program (T.A.R.P.) παρείχε πάνω από $ 470 δις σε τράπεζες και άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, με το Κογκρέσο να είχε, αρχικά, εγκρίνει $ 700 δις, τα οποία μειώθηκαν από το νομοσχέδιο Dodd-Frank.
Επιπλέον, η κυβερνητική υποστήριξη του τραπεζικού κλάδου δεν περιορίζεται μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στην Ευρώπη, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Ε.Κ.Τ.) έχει προσφέρει εκτεταμένη στήριξη στο τραπεζικό σύστημα, μέσω διαφόρων προγραμμάτων. Για παράδειγμα, οι πράξεις μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (L.T.R.Os) της Ε.Κ.Τ. παρείχε δάνεια ύψους άνω του € 1 τρις στις τράπεζες κατά τη διάρκεια της κρίσης της ευρωζώνης.
Από την πλευρά της Ασίας, οι σχέσεις τραπεζικού τομέα και κράτους είναι άρρηκτα συνδεδεμένες, με μικρούς βαθμούς ανεξαρτησίας στις περισσότερες περιπτώσεις, κυρίως μέχρι και τη δεκαετία του 2000. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Ιαπωνία, η οποία τη δεκαετία του 1990 γνώρισε μια σοβαρή οικονομική κρίση, η οποία οδήγησε στην κατάρρευση πολλών τραπεζών. Η Ιαπωνική Κυβέρνηση επενέβη και δημιούργησε τη Resolution and Collection Corporation (R.C.C.), το 1998, αγοράζοντας πολύ μεγάλα ποσά σε μη εξυπηρετούμενα δάνεια από τις τράπεζες.
Αν και η έκταση της κρατικής στήριξης του τραπεζικού κλάδου ποικίλλει από χώρα σε χώρα και διαχρονικά, είναι σαφές ότι οι Κυβερνήσεις έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση και τη στήριξη του τραπεζικού κλάδου σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας. Η στήριξη αυτή μπορεί να ενισχύσει τη σταθερότητα και την ευρωστία του τραπεζικού συστήματος, αλλά μπορεί, επίσης, να δημιουργήσει ηθικό κίνδυνο και κατασπατάληση κρατικών πόρων, εις βάρος των πολιτών.
Εν κατακλείδι, η εξέταση των ιστορικών δεδομένων αποκαλύπτει ότι ενώ ο τραπεζικός τομέας είναι κατά κύριο λόγο ιδιωτική επιχείρηση, ρυθμίζεται και υποστηρίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις Κυβερνήσεις. Η κυβερνητική στήριξη του κλάδου έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην προώθηση της σταθερότητας και την πρόληψη κρίσεων, αλλά μπορεί, επίσης, να δημιουργήσει τον ηθικό κίνδυνο, που θα πυροδοτήσει ένα νέο κύμα ξέφρενου ανταγωνισμού, υπό τις εγγυήσεις του κράτους.
Οι συνεχείς τραπεζικές κρίσεις και αστάθεια έχουν υπονομεύσει την αξιοπιστία και τον ρόλο των τραπεζών και οι εναλλακτικές, όπως τα ψηφιακά νομίσματα των Κεντρικών Τραπεζών (C.B.D.Cs) – digital euro, φαίνεται να έχουν δρόμο ακόμα. Ως εκ τούτου, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να εξισορροπούν προσεκτικά τη ρύθμιση και τη στήριξη για να διασφαλίσουν ένα –όσο γίνεται– σταθερό και αποτελεσματικό τραπεζικό σύστημα που ωφελεί τους καταναλωτές και την ευρύτερη οικονομία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Bank (2023), britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- Daniel Gros et al. (2012), Central Banks in Times of Crisis The FED versus the ECB, europarl.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Dreyer, M. (2021), The resolution and Collection Corporation of Japan, Journal of Financial Crisis, Yale, διαθέσιμο εδώ
- The Panic of 1907: J.P. Morgan and the Money Trust, stlouisfed.org, διαθέσιμο εδώ
