Του Στέλιου Καραγεώργη,
Το Συμβούλιο Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών με το ψήφισμα 186/1964, όριζε τον Φινλανδό Σακάρι Τουομιόγια ως μεσολαβητή για την επίλυση του Κυπριακού Ζητήματος. Μετά τον θάνατο του Τουομιόγια τον Σεπτέμβριο του 1964, τη θέση του ανέλαβε ο Γκάλο Πλάζα Λάσσο από τον Ισημερινό. Μόνιμη στρατηγική της τουρκικής κυβέρνησης ήταν η διευθέτηση του Κυπριακού σε διμερές επίπεδο με την Ελλάδα, επιδιώκοντας η επίλυσή του να πραγματοποιηθεί εκτός των πλαισίων του ΟΗΕ. Η στάση της Τουρκίας, όπως ήταν αναμενόμενο, δεν άλλαξε ούτε μετά την υποβολή της έκθεσης του μεσολαβητή Πλάζα, στις 26 Μαρτίου του 1965, η οποία δικαίωνε σχεδόν όλες τις θέσεις της επίσημης κυπριακής κυβέρνησης.
Αρχικά στην έκθεση του Πλάζα, γινόταν σαφές πως η εξεύρεση λύσης στο Κυπριακό Ζήτημα, θα έπρεπε να είναι αποτέλεσμα διαπραγματεύσεων μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Παράλληλα, υπογραμμιζόταν ότι η κρίση που είχε προκύψει στο νησί, οφειλόταν στα υπερβολικά προνόμια που παραχωρούσαν οι συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου του 1959, στην τουρκοκυπριακή μειονότητα. Εν συνεχεία, ο αντιπρόσωπος του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, Ου Θαντ, τόνιζε κατηγορηματικά πως ήταν αδύνατη η επιστροφή στην κατάσταση που επικρατούσε πριν τον Δεκέμβριο του 1963, η οποία βασιζόταν στις παραπάνω συμφωνίες. Θα πρέπει να σημειωθεί πως έπειτα από την σύγκρουση Ελλήνων και Τούρκων της Κύπρου στα τέλη του 1963, οι δεύτεροι είχαν αποχωρήσει από τον κρατικό μηχανισμό, διαβιώντας απομονωμένοι σε θύλακες εντός της Κυπριακής Δημοκρατίας
Εντούτοις, η έκθεση του αξιωματούχου του ΟΗΕ, απέρριπτε τις τουρκικές αξιώσεις για δημιουργία ομοσπονδίας, βασιζόμενης σε γεωγραφικά κριτήρια, ή την ύπαρξη δύο αυτόνομων κρατών σε βορρά και νότο, καθώς αυτές αντέβαιναν στην Διεθνή Διακήρυξη για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Την ίδια στιγμή, θεωρούσε δυνατή την ειρηνική συνύπαρξη Ελλήνων και Τούρκων στο νησί, αντίθετα με τα όσα υποστήριζε η Άγκυρα. Αυτή η συνύπαρξη θα ήταν εφικτή σε ένα ενιαίο, και πλήρως ανεξάρτητο κράτος, στο οποίο θα κυβερνούσε η πλειοψηφία, σεβόμενη τα πολιτικά και ανθρώπινα δικαιώματα της μειονότητας.
Μετά τις διακοινοτικές συγκρούσεις του 1963 στην Κύπρο, η έκθεση του Πλάζα αποτέλεσε μια από τις πιο εμπεριστατωμένες αναλύσεις για το Κυπριακό, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, που θα ανέτρεπε ριζικά την ισορροπία δυνάμεων στο νησί. Στις 18 Δεκεμβρίου του 1965, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ βασιζόμενη στην έκθεση του Πλάζα για το Κυπριακό, υπερψήφισε το ψήφισμα 2077 (ΧΧ) απομονώνοντας διπλωματικά το τουρκικό κράτος.
Συνοψίζοντας, η έκθεση Πλάζα δικαίωνε όλες τις ελληνοκυπριακές θέσεις πλην της ένωσης, λόγω της απόλυτης άρνησης της Τουρκίας, αναγνωρίζοντας όμως το αναφαίρετο δικαίωμα αυτοδιάθεσης του κυπριακού λαού. Συγκεκριμένα, καλούσε τους Έλληνες της Κύπρου σε εθελούσια αποκήρυξη της πολιτικής της ένωσης, καθώς αυτή θα διατάρασσε την ειρήνη στην Ανατολική Μεσόγειο. Εξαιτίας αυτής της προτροπής, διαφαίνεται πως ο στρατηγός Γρίβας και οι υποστηρικτές του, ήταν αρνητικοί απέναντι στις εισηγήσεις του άλλοτε προέδρου της Δημοκρατίας του Ισημερινού. Αλλά και η ελληνική κυβέρνηση, ενώ αποδέχτηκε τα θετικά σημεία της έκθεσης δεν την εκμεταλλεύτηκε διπλωματικά, διατηρώντας επιφυλάξεις για το ζήτημα απάρνησης της ένωσης. Αντίθετα, ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος, πρόεδρος του κυπριακού κράτους, ήταν θετικά διακείμενος, αποστέλλοντας επιστολή στον Ου Θαντ, αιτούμενος να καλέσει τις δυο κοινότητες του νησιού σε διαπραγματεύσεις, επί τη βάσει των προτάσεων του μεσολαβητή του.
Εν κατακλείδι, το ευνοϊκό περιεχόμενο της εκθέσεως υπέρ της κυπριακής κυβέρνησης, γίνεται αντιληπτό και από την απόρριψη του συνόλου των εισηγήσεών της από την Τουρκία. Οι Τούρκοι αρνήθηκαν να δεχτούν από εκείνο το σημείο και έπειτα, ως μεσολαβητή τον Πλάζα, καθώς στην έκθεσή του, σύμφωνα με τους ίδιους, διατύπωνε εν ολίγοις τις ίδιες απόψεις με τον Μακάριο, αποσκοπώντας στην καταδίκη της Τουρκίας στα μάτια της διεθνούς κοινής γνώμης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Έκθεση Galo Plaza (1965), pio.gov.cy, Διαθέσιμο εδώ
- Λάµπρου, Γιάννης Κ. (2008), Ιστορία του Κυπριακού, Τα χρόνια μετά την ανεξαρτησία, 1960-2008, Αθήνα: Εκδόσεις Πάργα.
- Συρίγος, Άγγελος Μ. (2015), Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
- Foreign Relations of the United States, 1964–1968, Volume XVI, Cyprus, Greece, Turkey, history.state.gov, Διαθέσιμο εδώ
