Του Δημήτρη Μαρνέζου,
Η Σπάρτη, βρίσκεται στα νότια της ελληνικής χερσονήσου, στη «Νήσο του Πέλοπος», στη Λακωνία. Οι οροσειρές του Ταϋγέτου και του Πάρνωνα αποτελούν μια φυσική οχύρωση για την πόλη, αλλά και η εγγύτητα με τον ποταμό Ευρώτα προσφέρει πλούσια καλλιεργήσιμα εδάφη. Οι Λακεδαιμόνιοι (Σπαρτιάτες) ως Δωριείς διαφοροποιούταν από τα υπόλοιπα ελληνικά φύλα (Ίωνες, Αιολείς) ως προς την διάλεκτο, αλλά και ως προς τους διαφορετικούς πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς. Το ιδιόμορφο πολίτευμα της Σπάρτης φαίνεται να έχει τις ρίζες του στον μυθικό νομοθέτη Λυκούργο, ο οποίος με το έργο της ευνομίας αποτέλεσε μία καθοριστική μορφή στη διαρκή υπόσταση των θεσμών των Λακεδαιμονίων.
Σε αντίθεση με τις άλλες πόλεις κράτη, στη Σπάρτη κυριαρχούσε το πολίτευμα της διπλής βασιλείας, που πιστεύεται ότι ξεκίνησε από την γέννηση δίδυμων διαδόχων. Οι βασιλείς, ήταν υπεύθυνοι για την διοίκηση του στρατεύματος καθώς και για την ανίχνευση της θεϊκής βούλησης ως ιερείς του Δία, από τον οποίο για οποιαδήποτε πολιτική ή στρατιωτική κίνηση έπαιρναν χρησμό, ρωτώντας στο Μαντείο των Δελφών. Ακόμα, τελούσαν θυσίες ή παρατηρούσαν και ερμήνευαν τα φυσικά φαινόμενα. Οι αρμοδιότητες των βασιλέων όμως έφθιναν με τους αιώνες, καθώς οι υπόλοιποι θεσμοί αποκτούσαν σταδιακά μεγαλύτερη δύναμη και λειτουργούσαν με καχυποψία απέναντί τους. Οι θεσμοί αυτοί ήταν η Γερουσία, η Λαϊκή Συνέλευση (Απέλλα ή Αλία) και οι Έφοροι.
Η πρώτη εξ αυτών αποτελούνταν από τριάντα μέλη, συμπεριλαμβανομένων των δύο βασιλέων και πολίτες μεγαλύτερους της ηλικίας των 60 ετών. Εκλέγονταν από την Λαϊκή Συνέλευση και διατηρούσαν το αξίωμά τους ισοβίως. Η Γερουσία είχε πολιτική και δικαστική δικαιοδοσία. Αποφάσιζε ποιες προτάσεις θα υποβληθούν στην Απέλλα προς συζήτηση και έπαιζε καθοριστικό ρόλο στις οικονομικές δίκες. Κατόπιν, η Λαϊκή Συνέλευση περιελάμβανε ολόκληρο τον ανδρικό πληθυσμό της Σπάρτης που είχε συμπληρώσει το 30ο έτος της ηλικίας του. Συγκαλούνταν κάθε μήνα και ήταν σε θέση να ψηφίσει για τα θέματα που αποφάσιζαν να υποβάλλουν οι υπόλοιποι θεσμοί. Η ψηφοφορία λάμβανε χώρα σε συγκεκριμένο μέρος, και δεν πραγματοποιούταν με το σήκωμα του χεριού, αλλά δια βοής. Με τον τρόπο αυτό μάλιστα αποφασίστηκε το 432 π.Χ. και η κήρυξη του πολέμου εναντίον της Αθήνας που οδήγησε στον Πελοποννησιακό Πόλεμο.
Στη συνέχεια, το συμβούλιο των πέντε Εφόρων αποτελούσε τον θεσμό εκείνο που είχε καθιερωθεί νομικά και ο ρόλος του ήταν η προστασία του λαού των Σπαρτιατών έναντι των ίδιων τους των βασιλέων. Οι Έφοροι μεριμνούσαν να μην λαμβάνουν οι βασιλείς περαιτέρω δικαιοδοσίες με σκοπό την αποφυγή τυραννικών πρακτικών. Οποιοσδήποτε Σπαρτιάτης μπορούσε να τελέσει Έφορος. Εκλεγόταν από την Απέλλα με ενιαύσια θητεία και δεν είχε το δικαίωμα επανεκλογής. Ο ρόλος τους ως επόπτες, τους οδήγησε στο να επιβλέπουν τον συνολικό πολιτικό, στρατιωτικό και δικαστικό βίο, καθώς λάμβαναν και ιδιαίτερα τιμητικά αξιώματα.
Όσο αφορά την κοινωνική δομή της Σπάρτης παρατηρείται, για άλλη μία φορά, ιδιομορφία σε σχέση με τα υπόλοιπα ελληνικά φύλα. Ο σπαρτιατικός λαός διακρίνονταν σε τρία μέρη. Τους Σπαρτιάτες (όμοιοι), τους περίοικους και τους είλωτες. Αρχικά, οι όμοιοι αποτελούσαν το μικρότερο πληθυσμιακά μέρος της σπαρτιατικής κοινωνίας. Οι προϋποθέσεις για να αποτελέσει κάποιος τμήμα των ομοίων ήταν αρκετά συγκεκριμένες. Έπρεπε να είναι γεννημένος από Σπαρτιάτες γονείς και μεγαλώνοντας να συμμετέχει στα δημόσια συσσίτια της πόλης, καταβάλλοντας ένα χρηματικό ποσό που ήταν για όλους το ίδιο. Οι όμοιοι είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα και ζούσαν για να ικανοποιούν τις ανάγκες της πόλης. Ασχολούνταν με πολιτικά και στρατιωτικά θέματα και δεν τελούσαν κάποιο επάγγελμα. Επίσης, φρόντιζαν εν καιρώ ειρήνης να είναι ετοιμοπόλεμοι κατέχοντας τον απαραίτητο πολεμικό εξοπλισμό και να γυμνάζονται τακτικά. Η απουσία συμμετοχής τους από τα συσσίτια τους υποβίβαζε στην τάξη των «υπομειόνων» οι οποίοι στερούταν τα πολιτικά τους δικαιώματα και δεν αντιμετωπίζονταν ως ίσοι από τους ομοίους.
Οι περίοικοι ήταν Λακεδαιμόνιοι που κατοικούσαν στην «περιοίκιδα χώρα», δηλαδή σε αυτόνομες κοινότητες έξω από την πόλη της Σπάρτης. Ασχολούταν με εμπορικά και βιοτεχνικά επαγγέλματα, και η γη η οποία τους άνηκε ήταν λιγότερο εύφορη από εκείνη των ομοίων. Επιπρόσθετα, ήταν υποχρεωμένοι να μετέχουν σε όλες τις στρατιωτικές επιχειρήσεις των Σπαρτιατών, να πληρώνουν μία μορφή φόρου στην πόλη και στερούνταν πολιτικών δικαιωμάτων. Η τελευταία και μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα της σπαρτιατικής κοινωνίας υπήρξαν οι είλωτες. Δούλοι που δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα, και αφιέρωναν τη ζωή τους στο να καλλιεργούν τη γη για τους Σπαρτιάτες κάτοχους τους. Οι είλωτες στην επικράτεια της Λακεδαίμονος χώρας, χωρίζονταν σε αυτούς της Λακωνίας και εκείνους της Μεσσηνίας. Οι τελευταίοι εξ’ αυτών αποτελούσαν μία μόνιμη ανοιχτή πληγή για τους Σπαρτιάτες, καθώς συνεχώς επαναστατούσαν για την ανεξαρτησία τους, γεγονός που επετεύχθη ύστερα από συνεχείς πολέμους και κατέστη δυνατό το 371 π.Χ., μετά την συντριπτική ήττα των Σπαρτιατών από τους Θηβαίους στη μάχη των Λεύκτρων.
Τέλος, αξίζει να επισημανθεί πως παρόλη την ιδιομορφία που χαρακτήριζε το πολίτευμα και την κοινωνική δομή της αρχαίας Σπάρτης, σε σχέση με τις υπόλοιπες πόλεις κράτη, είναι γεγονός πως υπήρξε λειτουργικό και σταθερό μέσα στην πολυπλοκότητά του. Τα θεμέλια της κοινωνίας των Σπαρτιατών έθεσαν τις βάσεις για να γίνει τελικά η πόλη τους από τον 8ο έως τον 6ο αιώνα η κυρίαρχη δύναμη του ελληνικού τότε κόσμου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Baltrusch Ernst, (2004) Σπάρτη: Η ιστορία, η κοινωνία και ο πολιτισμός της αρχαίας λακωνικής πόλης, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδήμα.
- Mosse Claude & Schnapp-Gourbeillon Annie (2015), Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας (2.000-31 π.Χ.), Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδήμα.
- Ephor, Spartan magistrate, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
