Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Μπορεί το 1922, που σηματοδότησε τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, να έχει πλέον παρέλθει, αλλά η συγγραφική παραγωγή που δημιουργήθηκε για τα θέματα που αφορούν αυτό το κεφάλαιο της ελληνικής Ιστορίας θα μελετάται συνεχώς από όσους ενδιαφέρονται για τη συγκεκριμένη περίοδο. Πολλά λογοτεχνικά και ιστορικά βιβλία έχουν ασφαλώς επικεντρωθεί στην καταστροφή της Σμύρνης – αλλά μέχρι τώρα, δεν είχε πραγματοποιηθεί αναφορά στο ίδιο το γεγονός της πυρκαγιάς στην πόλη. Ένα χρονικό που γράφτηκε ακριβώς για να απαντήσει σε αυτήν την έλλειψη παρουσιάζουμε σήμερα.
Σε αυτό ήρθε να απαντήσει το 2022 το βιβλίο του Θάνου Κονδύλη, Η Σμύρνη φλέγεται, που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Ψυχογιός. Στα πλαίσια του βιβλίου αυτού, ο συγγραφέας δημιουργεί ένα χρονικό για την πυρκαγιά στη Σμύρνη, μέσα από τις μαρτυρίες της εποχής. Πριν, όμως, αναφερθούμε πιο αναλυτικά στο περιεχόμενο του βιβλίου, ας γνωρίσουμε καλύτερα τον συγγραφέα. Ο Θάνος Κονδύλης έχει πραγματοποιήσει για πολλά χρόνια τις σπουδές του σε Ελλάδα και εξωτερικό, ενώ έχει αναγορευτεί διδάκτωρ Ιστορίας στη Φιλοσοφική του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Το συγγραφικό του έργο έχει τιμηθεί από τη Βουλή των Ελλήνων και αποκομίσει ποικίλες βραβεύσεις, ενώ πολλά από τα έργα του έχουν μεταφραστεί και κυκλοφορούν στο εξωτερικό.
Στο συγκεκριμένο βιβλίο, έχουν επιλεγεί σκόπιμα περισσότερες μαρτυρίες από ξένους απεσταλμένους και δημοσιογράφους της εποχής και όχι τόσο από Έλληνες ή Αρμένιους. Ο συγγραφέας είχε ως στόχο να αναζητήσει και να αποκαταστήσει την αλήθεια για την πυρκαγιά στη Σμύρνη, η οποία, σύμφωνα και με το συμπέρασμα του βιβλίου, δεν επρόκειτο για τυχαίο γεγονός, αλλά ήταν μια σκόπιμη ενέργεια, που είχε ως στόχο να απομακρύνει βίαια τους Έλληνες από την προαιώνια εστία τους. Για να αναζητήσει την αλήθεια με όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικό τρόπο, ο συγγραφέας αναφέρεται κυρίως στις διηγήσεις Άγγλων, Γάλλων, Αμερικανών και άλλων Ευρωπαίων που έζησαν από κοντά τα γεγονότα. Παρουσιάζοντας μια σειρά από ξενόγλωσσα ντοκουμέντα, ο Κονδύλης τεκμηριώνει το επιχείρημα ότι οι Τούρκοι ήταν στην πραγματικότητα εκείνοι που πυρπόλησαν τη Σμύρνη.
Πιο συγκεκριμένα, η αρχή του βιβλίου αναφέρεται στα γεγονότα που ξεκίνησαν από την 9η Σεπτεμβρίου, με την έλευση του τουρκικού στρατού στην πόλη, μέχρι και την τελευταία ημέρα πριν την πυρπόληση. Τα επόμενα κεφάλαια (από το Β’ έως και το Δ’) είναι αφιερωμένα στο κύριο θέμα της πυρπόλησης της πόλης και της φωτιάς που μαινόταν για τρεις ημέρες. Τα γεγονότα αυτά παρουσιάζονται μέσα από τις ξένες μαρτυρίες, όπως του Αμερικανού δημοσιογράφου της εποχής Constantine Brown, ο οποίος είδε την πυρκαγιά από πρώτο χέρι και αργότερα έγραψε: «ένα έγκλημα που θα σημαδέψει τους Τούρκους για πάντα διαπράχθηκε την Τετάρτη, όταν οι Τούρκοι στρατιώτες, αφού τελείωσαν τη λεηλασία και το πλιάτσικό τους, έβαλαν φωτιά στην πόλη».
Το πέμπτο κεφάλαιο του βιβλίου αναφέρεται σε σημαντικά ερωτήματα σχετικά με το ζήτημα της πυρκαγιάς. Ο συγγραφέας παρουσιάζει το πότε ξεκίνησε και πότε ολοκληρώθηκε η πυρπόληση, την ακριβή εικόνα των αποτελεσμάτων, αλλά και το γεγονός ότι η Πυροσβεστική Υπηρεσία της πόλης δεν έδειξε να έχει την απαιτούμενη δράση. Στα πλαίσια αυτού του κεφαλαίου, επιχειρεί να απαντήσει και στο για ποιους λόγους οι Τούρκοι έλαβαν αυτήν την απόφαση, που θα σήμαινε την καταστροφή ενός ιδιαίτερα μεγάλου εμπορικού κέντρου της χώρας. Τέλος, στο έκτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά σε πολυάριθμες μαρτυρίες τόσο ξένων όσο και Τούρκων, οι οποίοι θεωρούν ότι πράγματι η πυρπόληση ήταν ευθύνη της τουρκικής πλευράς.
Το βιβλίο αυτό αποτελεί ένα φιλόδοξο εγχείρημα, καθώς μέσα από μια διαδικασία προσεκτικής συλλογής και παράθεσης δεδομένων, ο συγγραφέας κατορθώνει να δώσει μια επιστημονική απάντηση σε ένα ερώτημα για το οποίο εδώ και πολλές δεκαετίες υπάρχουν ιδιαίτερες αντιρρήσεις. Η λεπτομερής έρευνα του Κονδύλη έχει σημασία όχι μόνο γιατί θεμελιώνει εκ νέου μια θέση με την οποία πολλοί ήδη ταυτίζονταν με ιδιαίτερα επιστημονικό τρόπο, αλλά και διότι καθιστά το έργο αυτό κατανοητό σε ένα ευρύτερο κοινό.
