Tης Αντωνίας Πετρολέκα,
Η Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών, στη Στοκχόλμη, το 1972, αποτέλεσε το έναυσμα για την ευαισθητοποίηση της παγκόσμιας κοινότητας για τα προβλήματα που σχετίζονται άμεσα με την αυξανόμενη υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Εκείνη την εποχή, δεν υπήρχε καμία απολύτως ενωσιακή αρμοδιότητα για θέματα προστασίας περιβάλλοντος, παρόλα αυτά άρχισαν να υιοθετούνται σε ενωσιακό επίπεδο Προγράμματα Δράσης για το Περιβάλλον (Π.Δ.Π.). Σε αυτά τα Προγράμματα Δράσης περιγράφονται οι προτεραιότητες της περιβαλλοντικής πολιτικής και οι πρωτοβουλίες που πρέπει να αναληφθούν σε ενωσιακό επίπεδο για τον περιορισμό της συνεχούς περιβαλλοντικής υποβάθμισης, ενώ χαράσσουν τη μακροπρόθεσμη στρατηγική για την επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης, χωρίς να περιέχουν υποχρεωτικούς νομικούς κανόνες.
Μέχρι τώρα, έχουν θεσπιστεί οκτώ Προγράμματα Δράσης, το τελευταίο εξ αυτών τέθηκε σε ισχύ τον Απρίλιο του 2022 και αφορά τον χρονικό ορίζοντα, έως το 2030. Συνοπτικά, τα πρώτα τρία προγράμματα επικεντρώνονταν σε προβλήματα ρύπανσης και σε μέτρα αντιμετώπισης, αποκατάστασης και πρόληψης της περιβαλλοντικής βλάβης. Το τέταρτο και πέμπτο πρόγραμμα, παράλληλα με τα οποία είχε προβλεφθεί πλέον ενωσιακή αρμοδιότητα για θέματα περιβάλλοντος, έθεσαν σε κεντρικό σημείο τη συμφιλίωση της περιβαλλοντικής πολιτικής με την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, αλλά και την αρχή της αειφόρου ανάπτυξης. Το έκτο και το έβδομο πρόγραμμα εστίασαν στην ενίσχυση και εφαρμογή της ενωσιακής περιβαλλοντικής νομοθεσίας, θέτοντας στο επίκεντρο μια σειρά στόχων σχετικών με τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Το 8ο Πρόγραμμα Δράσης πρόκειται να κατευθύνει την ευρωπαϊκή περιβαλλοντική πολιτική έως το 2030 και υποστηρίζει απόλυτα τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας για το περιβάλλον και τη δράση για το κλίμα. Οι βασικοί στόχοι του 8ου Π.Δ.Π. εντοπίζονται στην επιτάχυνση της μετάβασης σε μια κλιματικά ουδέτερη, αποδοτική ως προς τη χρήση των πόρων και κυκλική οικονομία. Το Πρόγραμμα θέτει τους ακόλουθους έξι στόχους προτεραιότητας, ξεκινώντας από τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, έως το 2030, και της κλιματικής ουδετερότητας, έως το 2050, διασφαλίζοντας, παράλληλα, μια δίκαιη μετάβαση, που δεν αφήνει κανέναν στο περιθώριο. Εν συνεχεία, διασφαλίζεται η συνεχής πρόοδος και η ενίσχυση της ανθεκτικότητας, της προσαρμογής και της μείωσης της ευπάθειας του περιβάλλοντος, της κοινωνίας και όλων των τομέων της οικονομίας στην αλλαγή του κλίματος, με παράλληλη βελτίωση της πρόληψης και της ετοιμότητας στις φυσικές καταστροφές.
Στο πλαίσιο αυτό, επιδιώκεται η προώθηση ενός μοντέλου ανατροφοδοτικής ανάπτυξης, που επιστρέφει στον πλανήτη περισσότερα από όσα του αφαιρεί, αποσυνδέοντας την οικονομική ανάπτυξη από τη χρήση των πόρων και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Όπως αναφέρεται ρητά και στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, ο φιλόδοξος στόχος της μηδενικής ρύπανσης τίθεται στο επίκεντρο και αφορά, μεταξύ άλλων, τον αέρα, τα ύδατα και το έδαφος, στοχεύοντας στην προστασία της υγείας και της ευημερίας των πολιτών. Στην ίδια λογική, κομβικής σημασίας είναι η προστασία, η διατήρηση και η αποκατάσταση της θαλάσσιας και χερσαίας βιοποικιλότητας και της βιοποικιλότητας στα εσωτερικά ύδατα εντός και εκτός των προστατευόμενων περιοχών. Τέλος, η Ένωση, στην προσπάθεια προώθησης των περιβαλλοντικών πτυχών της βιωσιμότητας, καλείται να μειώσει τις βασικές περιβαλλοντικές και κλιματικές πιέσεις, που σχετίζονται με την παραγωγή και την κατανάλωση, κυρίως στους τομείς της ενέργειας, της βιομηχανίας, των κτιρίων και των υποδομών, της κινητικότητας, του τουρισμού, του διεθνούς εμπορίου και του συστήματος τροφίμων.
Προκειμένου να μετρηθεί το κατά πόσο βρισκόμαστε σε καλό δρόμο για την επίτευξη αυτών των στόχων, η πρόταση για το 8ο Π.Δ.Π. συστήνει τη θέσπιση νέου πλαισίου παρακολούθησης. Συγκεκριμένα, η Επιτροπή, υποστηριζόμενη από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (Ε.Ο.Π.) και τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Χημικών Προϊόντων (E.CH.A.), παρακολουθεί, αξιολογεί και υποβάλλει εκθέσεις σχετικά με την πρόοδο της Ένωσης και των κρατών-μελών, όσον αφορά την επίτευξη των στόχων προτεραιότητας. Η εν λόγω παρακολούθηση, αξιολόγηση και υποβολή εκθέσεων δημοσιοποιείται και είναι εύκολα προσβάσιμη.
Παράλληλα, στο Πρόγραμμα Δράσης αναγνωρίζεται η διάσταση του φύλου στις δράσεις και τους στόχους, που σχετίζονται με την επίτευξη των στόχων προτεραιότητας, πράγμα αναγκαίο, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι δεν διαιωνίζονται οι ανισότητες μεταξύ των φύλων. Εφαλτήριο αυτού αποτέλεσε τόσο το Πρόγραμμα του Ο.Η.Ε. για το Περιβάλλον, όσο και το Παγκόσμιο Φόρουμ του Ο.Ο.Σ.Α. για το Περιβάλλον, όπου τονίστηκε ότι οι περιβαλλοντικές αλλαγές έχουν αντίκτυπο στα άτομα ανάλογα με το φύλο. Οι διαφοροποιημένοι ανάλογα με το φύλο ρόλοι δημιουργούν, επίσης, διαφοροποιημένα τρωτά σημεία σε γυναίκες και άνδρες, όσον αφορά τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής να εντείνουν τις ανισότητες μεταξύ των φύλων.
Εν κατακλείδι, το 8ο Πρόγραμμα Δράσης για το περιβάλλον βρίσκεται σε πλήρη σύμπνοια με τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς στόχους που έχει θέσει η Ένωση. Αποτελεί ένα από τα πολλά μέσα προώθησης και υλοποίησης στόχων ζωτικής σημασίας για την ποιότητα ζωής και την υγεία των Ευρωπαίων πολιτών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει τις κατάλληλες βάσεις για την «πράσινη» μετάβαση, μένει μόνο να αποδειχθεί, εάν είναι αρκετές για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής και της περιβαλλοντικής υποβάθμισης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον έως το 2030», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, διαθέσιμο εδώ
- «Priorities for the European Green Deal and 8th Environmental Action Programme», European Environmental Bureau, διαθέσιμο εδώ
