Της Δανάης Χιόνου,
Το 1095, ο αυτοκράτορας της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Αλέξιος A΄ Κομνηνός, έκανε έκκληση βοηθείας στον Πάπα Ουρβανό Β΄. Οι Σελτζούκοι Τούρκοι είχαν καταλάβει τη Μικρά Ασία και είχαν ιδρύσει κράτη με το Σουλτανάτο του Ρουμ να αποτελεί ανοιχτή απειλή για την Κωνσταντινούπολη. Το Σουλτανάτο του Ρουμ ήταν η κύρια αραβική δύναμη στη Μικρά Ασία και είχε ως πρωτεύουσά του την Νίκαια, μια βυζαντινή πόλη που βρισκόταν τρεις μέρες απόσταση από την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας. Ο Πάπας κηρύσσει την αρχή της Πρώτης Σταυροφορίας στις 27 Νοεμβρίου 1095. Κύριοι στόχοι ήταν η επιστροφή των κατεχόμενων εδαφών της Μικράς Ασίας στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, η ίδρυση Σταυροφορικών Κρατών στην Ανατολή και η απελευθέρωση των Αγίων Τόπων. Αυτές ήταν οι διαθέσεις των δυτικών, που το 1096, με ορμητήριο την Κωνσταντινούπολη, ξεκίνησαν επιθέσεις στην Μικρά Ασία. Ωστόσο, οι Άραβες βίωσαν μια πολύ διαφορετική πραγματικότητα. Το παρόν άρθρο αποτελεί μια προσπάθεια να αναλύσουμε και να καταλάβουμε τον τρόπο που επίδρασαν οι σταυροφορίες στην Ανατολή, καθώς και τις συνέπειές τους στον αραβικό κόσμο. Θα αναλύσουμε τα γεγονότα της Πρώτης Σταυροφορίας σε δύο μέρη μέσα από την κατάκτηση των τριών μεγαλύτερων αραβικών πόλεων: της Νίκαιας, της Αντιόχειας και της Ιερουσαλήμ.
Στις αρχές του 1096, οι πρώτες ειδήσεις σχετικά με τον φραγκικό στόλο, ο οποίος είχε περάσει τα στενά του Μαρμαρά, φτάνουν στην Νίκαια, προκαλώντας αμέσως ανησυχία στον λαό, αφού ο σκοπός της έλευσής τους είναι ακόμα άγνωστος. Οι Φράγκοι δεν είναι ξένοι στους μουσουλμάνους, καθώς, πριν τις σταυροφορίες, υπήρχαν μισθοφόροι και προσκυνητές Φράγκοι στην Ανατολή. Ο Σουλτάνος Κιλίζ Αρσλάν ίμπν Σουλεϊμάν ενημερώνεται από κατασκόπους του στον βυζαντινό στρατό για την οχύρωση των Φράγκων σε ένα μισθοφορικό στρατόπεδο, το οποίο βρισκόταν μια μέρα απόσταση από την Νίκαια, και για τις λεηλασίες τους στις γύρω περιοχές, χωρίς αυτό το νέο να του προκαλέσει ανησυχία. Όταν πλέον έρχεται είδηση ότι ο στρατός των δυτικών θα κινηθεί προς την Νίκαια, εκείνοι ήδη βρίσκονται έξω από τα τείχη της. Ο Σουλτάνος, για να αντιμετωπίσει τους εισβολείς έξω από την πόλη, στέλνει ιππείς οι οποίοι σφαγιάζονται.
Παρά την ήττα του, λίγες μέρες αργότερα, παγιδεύει τους Φράγκους στο στρατόπεδό τους και τους πολιορκεί. Όπως θα φανεί στην συνέχεια, αυτή η εκδίκηση είχε ολέθριες συνέπειες. Περίπου 20.000 Φράγκοι αφανίζονται και ο Κιλίζ Αρσλάν εφησυχασμένος για την νίκη του, αγνοεί έναν χρόνο αργότερα τις πληροφορίες για άφιξη νέων φραγκικών ομάδων στην Κωνσταντινούπολη. Επιστρέφει στην καταπολέμηση των Τούρκων γειτόνων του νιώθοντας σίγουρος ότι οι Φράγκοι δεν αποτελούν σοβαρή απειλή. Οι Φράγκοι όμως ξεκινούν πολιορκία στην Νίκαια όταν ο Σουλτάνος βρίσκεται σε μάχη με τον εμίρη Ντανισμέντ στην σημερινή Εσκί Μαλάτια που βρίσκεται στην Τουρκία. Τα στρατεύματα πλέον δεν είναι ομάδες ληστών και περιπλανώμενων, όπως την προηγούμενη φορά, αλλά φέρουν βαρύ οπλισμό και τον χαρακτηριστικό κόκκινο σταυρό ραμμένο στον ώμο τους. Σημαντική, επίσης, είναι η βαριά πανοπλία τους, που αν και λειτουργούσε σαν μειονέκτημα στην ταχύτητα, αποτελούσε πρωτοπορία στην άμυνα, αχρηστεύοντας έτσι τα βέλη των Τούρκων, που αποτελούσαν το κύριο μέσο επίθεσης.
Ο Κιλίζ Αρσλάν συμμαχεί με τον Ντανισμέντ για να αντιμετωπίσουν τον κοινό εχθρό και φτάνουν στην Νίκαια για να την δουν περικυκλωμένη από παντού, ενώ την ίδια στιγμή στην πόλη βρίσκεται και η Σουλτάνα με το νεογέννητο παιδί του Κιλίζ Αρσλάν. Μετά από συμβουλές των εμίρηδων του εγκαταλείπει την προσπάθεια να βοηθήσει την πόλη και συμβουλεύει τους υπερασπιστές της να πράξουν σύμφωνα με τα συμφέροντα τους, που σημαίνει την παράδοση της πόλης στον βυζαντινό αυτοκράτορα, όπως και έγινε στις 19 Ιουνίου 1097. Ο Κιλίζ Αρσλάν κηρύσσει ιερό πόλεμο ύστερα από αυτή την προσβολή -ένας όρος που χρησιμοποιείται συχνά ως πρόφαση για να εξυπηρετήσει ιδιωτικά συμφέροντα- και στήνει ενέδρα στον στρατό των Φράγκων στο Δορύλαιο την 1η Ιουλίου 1097. Ο στρατός των Τούρκων σφαγιάζεται από τους Φράγκους, και οι αρχηγοί του αναγκάζονται να τραπούν σε άτακτη φυγή.
Την 21η Οκτωβρίου 1097, οι Φράγκοι φτάνουν στην Αντιόχεια. Η άφιξή τους προκάλεσε τον απόλυτο τρόμο και απόγνωση στους κατοίκους της πόλης. Μετά την ήττα στο Δορύλαιο η φήμη του Φραγκικού στρατού είχε απλωθεί στην Ανατολή, αλλά δεν ήταν αρκετή για να υπάρξει μαζική αντίδραση από τους χαλίφηδες. Ο άρχοντας της Αντιόχειας Γιαγκί Σιγιάν, έδιωξε τους χριστιανούς για να μην συμμαχήσουν με τους Φράγκους. Η πόλη ήταν πρότυπο άμυνας και ο μόνος τρόπος για να την καταλάβουν ήταν με εσωτερική βοήθεια. Ο Γιαγκί Σιγιάν ήξερε ότι μόνος του δεν θα μπορούσε να υπερασπιστεί την πόλη και μετά από δύο αποτυχημένες προσπάθειες για βοήθεια από το Χαλέπι και την Δαμασκό, στέλνει αίτημα βοήθειας στον εμίρη της Μεσοποταμίας Καρμπούκα, ο οποίος με 30.000 στρατιώτες ξεκινάει για την Αντιόχεια.
Ο Καρμπούκα είδε αυτή την έκκληση ως ευκαιρία για να επεκτείνει την επιρροή του, και δρώντας από προσωπικό συμφέρον παρέκκλινε από την πορεία του στην προσπάθειά του να απελευθερώσει την Έδεσσα από τους σταυροφόρους. Όταν οι επιχειρήσεις του απέτυχαν συνέχισε προς την Αντιόχεια, η οποία είχε ήδη καταληφθεί από τους Φράγκους. Ο υπεύθυνος για την υπεράσπιση του τείχους είχε συμμαχήσει με τους Φράγκους και τους είχε βάλει στην πόλη. Ο Καρμπούκα παρ’ όλα αυτά, επιμένει στην πολιορκία της πόλης και χάνει την υποστήριξη των εμίρηδών του, με αποτέλεσμα να ηττηθεί έξω από τα τείχη μόλις βγήκαν οι Φράγκοι. Η Αντιόχεια πέρασε στον απόλυτο έλεγχο των Φράγκων το 1098, αφού αρνήθηκαν να την μεταβιβάσουν στους Βυζαντινούς.
Η μάχη του Δορύλαιου και η πτώση της Αντιόχειας, αποτελούν σημεία καμπής στην ιστορία των Σταυροφοριών. Η μάχη του Δορύλαιου αποτέλεσε την αρχή της κυριαρχίας των Φράγκων στην Ανατολή και της ανακατάληψης της Μικράς Ασίας από τους Βυζαντινούς, ενώ με την πτώση της Αντιόχειας σταμάτησε να υπάρχει κάποια υπολογίσιμη δύναμη που να μπορούσε να αναχαιτίσει τους Φράγκους στην Συρία. Οι απώλειες τόσο άμαχου πληθυσμού όσο και στρατιωτών από την μεριά των μουσουλμάνων, ήταν τρομακτικές και οδήγησαν στην εξάπλωση του φόβου και της απόγνωσης στην Ανατολή. Φαίνεται για πρώτη φορά πόσο επιφανειακή είναι η ενότητα των Τούρκων και εξαιτίας αυτού, οι σταυροφόροι κατάφεραν μέσα σε τέσσερα μόλις χρόνια να εγκαθιδρύσουν την εξουσία τους στην Ανατολή, η οποία θα λήξει μετά από δύο αιώνες. Ίδρυσαν σταυροφορικά κράτη όπως αυτό της Έδεσσας και της Αντιόχειας, όπως είδαμε παραπάνω, και εκείνο της Ιερουσαλήμ που θα δούμε στο επόμενο μέρος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βρυώνης, Σπύρος (1996), Η παρακμή του μεσαιωνικού Ελληνισμού στη Μικρά Ασία και η διαδικασία εξισλαμισμού (11ος έως 15ος αιώνα), μτφ. Κάτιας Γαλαταριώτου, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
- Hitty, P. K. (1970), History of the Arabs: from the earliest times to the present, London: Macmillan Education LTD.
- Maalouf, A. (1983), Οι Σταυροφορίες από την σκοπιά των Αράβων, Αθήνα: Νέα Σύνορα-Λιβάνη.
