Του Χρήστου Πεξομάτη,
Όλοι μας έχουμε ακούσει για την προστασία του περιβάλλοντος. Όλοι μας έχουμε ακούσει για την τρύπα του όζοντος, για το φαινόμενο του θερμοκηπίου και την κλιματική αλλαγή. Επίσης, όλοι μας έχουμε ακούσει για το τι μπορούμε να κάνουμε ατομικά για αυτήν. Το ερώτημα που θέλω να εξετάσω μέσω αυτού του άρθρου, όμως, είναι το πότε αναδείχθηκε το ζήτημα της περιβαλλοντικής κρίσης, πότε άρχισε να μας απασχολεί και κυρίως ποια είναι η δράση της παγκόσμιας κοινότητας για την αντιμετώπισή του.
Η προστασία του περιβάλλοντος είναι ένα αίτημα ιδιαίτερα πολύπλοκο με ποικίλες προεκτάσεις. Είναι, επίσης, ένα αίτημα σχετικά σύγχρονο. Η πρώτη φορά που απέκτησε η ανθρωπότητα καθαρή εικόνα ως προς τη θερμοκρασία του πλανήτη μέσω δορυφόρου ήταν το 1969, ενώ η λεγόμενη «τρύπα του όζοντος» εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 1985, σοκάροντας έναν απροετοίμαστο και, μέχρι τότε, απαθή κόσμο. Μία τέτοια ανακάλυψη ανέδειξε την ανάγκη δράσης για την προστασία του όζοντος και, κατ’ επέκταση, του περιβάλλοντος. Η ανάγκη αυτή εξακολουθεί να απασχολεί την παγκόσμια κοινότητα μέχρι και σήμερα.
Η αντίδραση στην ανακάλυψη της τρύπας του όζοντος ήταν σχετικά άμεση. Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ υπογράφηκε μόλις το 1987. Στόχος της συνθήκης ήταν να αποτρέψει σταδιακά την κατασκευή και τη χρήση υλικών που καταστρέφουν τη στοιβάδα του όζοντος. Ήταν, μάλιστα, η πρώτη συνθήκη του είδους της που υπογράφηκε από κάθε κράτος-μέλος του Ο.Η.Ε., συνέβαλε σημαντικά στη μείωση τέτοιων υλικών και μέχρι σήμερα θεωρείται η πιο επιτυχημένη συνθήκη για την προστασία του περιβάλλοντος. Τριάντα χρόνια μετά, τα κράτη που επικύρωσαν τη συνθήκη έχουν, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, σταματήσει τη χρήση και κατασκευή του 98% των υλικών που καταστρέφουν το όζον. Το 2019, άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα σημάδια «ανάρρωσης» και υπολογίζεται ότι μέχρι τα μέσα του αιώνα θα έχει επανέλθει στα προ του 1980 επίπεδα.
Η απρόσμενη ανακάλυψη της «τρύπας του όζοντος» δημιούργησε μια ανάγκη έγκαιρου εντοπισμού νέων παρεμφερών προβλημάτων, αλλά και έγκυρης πληροφόρησης για αυτά. Το 1988, ο Ο.Η.Ε. σε συνεργασία με την Παγκόσμια Μετεωρολογική Υπηρεσία, ίδρυσαν το Διακυβερνητικό Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή. Στόχος του ήταν να οργανώσει μια στρατηγική αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής και να δημοσιεύει εκθέσεις ως προς τις πληροφορίες που κατέχει ο κόσμος για αυτήν. Το συγκεκριμένο πάνελ διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην υπογραφή της συνθήκης στο πλαίσιο του Ο.Η.Ε. για την κλιματική αλλαγή (U.N.F.C.C.C.).
Η συγκεκριμένη συνθήκη είχε ως στόχο να περιοριστεί η επικίνδυνη ανθρώπινη παρέμβαση στο περιβάλλον και να σταθεροποιηθούν τα επίπεδα αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Για πρώτη φορά, η αποτροπή της κλιματικής αλλαγής αποτελεί διεθνές ζήτημα με νομική διάσταση. Η συγκεκριμένη συνθήκη είναι σημαντική για δύο διαφορετικούς λόγους. Πρώτον, είναι ένα έγγραφο που έχει επικυρωθεί από 197 μέρη, μια ιδιαίτερα ευρεία συμμετοχή δηλαδή. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι, ουσιαστικά, επέτρεψε την υπογραφή νέων, μεταγενέστερων συνθηκών. Οδήγησε άμεσα στο Πρωτόκολλο του Kyoto, ενώ έθεσε τις βάσεις για την συνθήκη του Παρισιού.
Όσον αφορά το Πρωτόκολλο του Kyoto, πρόκειται για ένα έγγραφο που δεσμεύει τις ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες να μειώσουν την εκπομπή αερίων θερμοκηπίου. Καίριο σημείο της συνθήκης είναι οι μηχανισμοί διαφάνειας που συμφωνήθηκαν από τα μέρη της συνθήκης, ώστε να μπορεί να ελεγχθεί εάν τα κράτη τηρούν τις υποχρεώσεις τους απέναντι στο πρωτόκολλο. Η συγκεκριμένη συνθήκη, μάλιστα, δημιουργεί σημαντικές προσδοκίες ως προς την κοινή δράση για την αντιμετώπιση του προβλήματος.
Το τέλος της προηγούμενης χιλιετίας, λοιπόν, βρίσκει την ανθρωπότητα σε μία σχετικά καλή φάση ως προς την κλιματική αλλαγή. Το 1996, αρχίζουν να αναπτύσσονται μέθοδοι αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα υπογείως. Παρά τις ανησυχίες ως προς την ασφάλεια για αυτήν τη νέα τεχνολογία, τελικά αποδεικνύεται ασφαλής και μέχρι σήμερα αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο. Επιπλέον, από το 1997 αρχίζουν να παράγονται υβριδικά αυτοκίνητα και παρά τις αμφιβολίες, τέτοιου είδους τεχνολογίες εξελίσσονται, γίνονται ασφαλέστερες και προσφέρουν νέες επιλογές σε ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα, που, δυστυχώς, φαίνεται να γίνεται μεγαλύτερο.
Αυτή η θετική κατάσταση, όμως, αρχίζει να μεταβάλλεται σχετικά γρήγορα. Μόλις το 2003, γίνεται η σύνδεση μεταξύ κλιματικής αλλαγής και ακραίων καιρικών φαινομένων, ενώ το 2008 ανακαλύπτεται ότι η θερμοκρασία της Αρκτικής αυξάνεται απρόσμενα γρήγορα και, ταυτόχρονα, τα ποσοστά μεθανίου στην Ανταρκτική φαίνονται, επίσης, ιδιαίτερα αυξημένα. Το ζήτημα με το μεθάνιο είναι ότι αυξάνει τη θερμοκρασία με πολύ μεγαλύτερη ένταση από το διοξείδιο του άνθρακα, οπότε η παρουσία του στην επιφάνεια της θάλασσας αποτελεί πρόβλημα.
Πέρα από τα νέα προβλήματα που προέκυψαν, δεν φαίνεται πως αντιμετωπίστηκαν επαρκώς τα ήδη υπάρχοντα. Το Πρωτόκολλο του Kyoto δεν στάθηκε αντάξιο των περιστάσεων και από το 1997, τα επίπεδα αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα δεν μειώθηκαν στο ποσοστό που συμφωνήθηκε. Τα αναπτυσσόμενα κράτη δεν δεσμεύθηκαν σε κάποια αλλαγή, ενώ τα ανεπτυγμένα, ιδιαίτερα οι Ηνωμένες Πολιτείες, προέβαλαν σθεναρά αντίσταση σε οποιαδήποτε αλλαγή. Το αποτέλεσμα της συνθήκης ήταν μια μείωση 12% στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, ποσοστό, όμως, το οποίο οφείλουμε, τελικά, πολύ περισσότερο στη διάλυση της βαριάς σοβιετικής βιομηχανίας, πάρα στην υπογραφή του πρωτοκόλλου του Kyoto.
Το πρωτόκολλο του Kyoto τέθηκε σε εφαρμογή το 2005. Συμπερασματικά, μέχρι στιγμής, η αντίδραση σε αυτή την κρίση φαίνεται ανεπαρκής, τουλάχιστον σε νομικό επίπεδο. Σε αυτό το κλίμα, όμως, έρχεται η Ευρωπαϊκή Ένωση και αρχίζει να θέτει υποχρεωτικούς στόχους ως προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στις αρχές της χιλιετίας. Μπορεί να μην τους επιτυγχάνει μέχρι το 2010, αλλά στην επόμενη δεκαετία όχι μόνο τους πετυχαίνει, αλλά τους ξεπερνά. Ταυτόχρονα, αναπτύσσονται και νέα μέσα εκμετάλλευσης Α.Π.Ε., διευκολύνοντας τη μετάβαση σε πηγές ενέργειας, φιλικές προς το περιβάλλον.
Παρά τα βήματα προόδου που έγιναν από το μακρινό 1985, έως την πρώτη δεκαετία του 2000, υπήρχε μια ανάγκη περαιτέρω δράσης και αυτή η ανάγκη αποδείχθηκε άμεση. Έτσι, μετά από λίγα χρόνια, το 2016, οδηγούμαστε στην ιστορική συμφωνία του Παρισιού. Μια νομικά δεσμευτική συνθήκη, υπογεγραμμένη από 193 κράτη, την Ε.Ε. και δύο κράτη-παρατηρητές. Στόχος της συνθήκης είναι να περιοριστεί η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη στους 2 βαθμούς κελσίου, σε αντίθεση με το Πρωτόκολλο του Kyoto, που δεσμεύει και τις αναπτυσσόμενες χώρες και τις καλεί να καταθέσουν ένα πλάνο για τη μείωση εκπομπών αερίων. Στοχεύει, επίσης, στην ανάπτυξη της οικονομίας, με τρόπους που, όμως, δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον. Είναι, παρόλα αυτά, αυτοί οι φιλόδοξοι στόχοι αρκετοί; Η απάντηση είναι μάλλον όχι. Αυτή την πεποίθηση, δυστυχώς, συμμερίζεται και το Διακυβερνητικό Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή. Οι στόχοι της συμφωνίας του Παρισιού είναι σχεδόν αδύνατο, με τα σημερινά δεδομένα, να επιτευχθούν, παρά τη γενική μείωση των εκπομπών που έχει πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια.
Η αλήθεια είναι ότι δεν γνωρίζω πως θα εξελιχθεί η κατάσταση, ούτε γνωρίζω αν έχουμε τα μέσα και τη θέληση να προστατεύσουμε ουσιαστικά και αποτελεσματικά τον πλανήτη μας. Σίγουρα έχουν γίνει βήματα προόδου και, μάλιστα, πολύ σημαντικά. Το ζήτημα είναι ότι είναι πιθανόν να μην επαρκούν. Για αυτό και η κλιματική κρίση είναι ένα πρόβλημα, στο οποίο πιστεύω πως αξίζει να επενδύσουμε συλλογικά, αφού ο στόχος της ομαλής διαβίωσης και επιβίωσής μας είναι εξίσου συλλογικός.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Montreal Protocol, UNEP.org, διαθέσιμο εδώ
- Thirty years on, what is the Montreal Protocol doing to protect the ozone?, UNEP.org, διαθέσιμο εδώ
- The Montreal Protocol on Substances That Deplete the Ozone Layer, State.gov, διαθέσιμο εδώ
- A brief history of climate change discoveries, UK Research and Innovation, διαθέσιμο εδώ
- Περιβάλλον, MFA.gr, διαθέσιμο εδώ
- The Paris Agreement, UN.org, διαθέσιμο εδώ
- History of the IPCC, IPCC, διαθέσιμο εδώ
- International action on climate change, Climate Change Committee, διαθέσιμο εδώ
- What is the Kyoto Protocol?, United Nations Climate Change, διαθέσιμο εδώ
- Climate negotiations, European Commission.org, διαθέσιμο εδώ
- Renewable energy targets, European Commission.org, διαθέσιμο εδώ
- Global Climate Agreements: Successes and Failures, Council of Foreign Relations.org, διαθέσιμο εδώ
- The Kyoto Protocol: Climate Change Success or Global Warming Failure?, Circular Ecology, διαθέσιμο εδώ
