Της Αγγελίνας Στύλα,
Ας ξεκινήσουμε με ένα παράδειγμα. Ένας άνθρωπος είναι σχιζοφρενής και καπνίζει. Αρχικά, φαντάζουν δυο ασύνδετες μεταξύ τους έννοιες. Ωστόσο, έπειτα από πολλές έρευνες, έχει πλέον αποδειχτεί πως το 90% των σχιζοφρενών ανθρώπων καπνίζουν, σε σύγκριση με το 25% των καπνιστών του γενικού πληθυσμού που δεν πάσχει από τη συγκεκριμένη ασθένεια. Αφού αναλύσουμε τόσο τη δυσμενή αυτή διαταραχή και αναφερθούμε στην επιστημονική βάση του καπνίσματος, θα μπορέσουμε τελικά να κάνουμε την παράδοξη αυτή σύνδεση.
Η σχιζοφρένεια, λοιπόν, είναι μια σοβαρή ψυχική ασθένεια που επηρεάζει το πώς σκέφτεται, αισθάνεται και συμπεριφέρεται ένα άτομο. Τα άτομα με σχιζοφρένεια μπορεί να φαίνεται ότι έχουν χάσει την επαφή με την πραγματικότητα, καθώς επικρατεί μια σύγχυση, τόσο συναισθηματική, όσο και σε γνωστικά επίπεδα. Τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας αποτελούν τροχοπέδη για την επίτευξη μιας φυσιολογικής και παραγωγικής καθημερινότητας στα άτομα που πάσχουν, ωστόσο υπάρχουν ορισμένες θεραπείες που μπορεί να βελτιώσουν ένα ευρύ φάσμα των συμπτωμάτων αυτών, επιτρέποντας στους ανθρώπους αυτούς να επαναφέρουν κάποιες βασικές καθημερινές δραστηριότητες και δίνοντας μεγάλη ελπίδα για το μέλλον.
Τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας μπορεί να διαφέρουν από άτομο σε άτομο, αλλά γενικά εμπίπτουν σε τρεις βασικές κατηγορίες: ψυχωτικά, αρνητικά και γνωστικά. Τα ψυχωτικά ή θετικά συμπτώματα αποτελούν τις πρωταρχικές ενδείξεις της ασθένειας και περιλαμβάνουν αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο ένα άτομο σκέφτεται και ενεργεί, καθώς προκαλούν διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Σε μερικούς ανθρώπους, αυτά τα συμπτώματα εμφανίζονται παροδικά, αλλά μπορεί να επιδεινωθούν αν δεν δοθεί η κατάλληλη θεραπεία, ενώ σε λίγες περιπτώσεις εμφανίζονται σταθερά και αναπόφευκτα. Αυτά περιλαμβάνουν:
- Ψευδαισθήσεις: Όταν ένα άτομο βλέπει, ακούει, μυρίζει, γεύεται ή αισθάνεται πράγματα που στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν. Η ακρόαση φωνών είναι συνηθισμένη για άτομα με σχιζοφρένεια. Οι άνθρωποι που ακούν φωνές μπορεί να τις ακούν για μεγάλο χρονικό διάστημα, προτού παρατηρηθεί από τους γύρω τους, και καθυστερούν, επομένως, να προχωρήσουν σε ενέργειες για την πρόληψη και αντιμετώπιση της δυσμενούς αυτής ασθένειας.
- Παραισθήσεις: Όταν ένα άτομο έχει ισχυρές πεποιθήσεις που δεν είναι αληθινές και μπορεί να φαίνονται παράλογες στους άλλους. Για παράδειγμα, τα άτομα που βιώνουν αυταπάτες μπορεί να πιστεύουν ότι οι άνθρωποι στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση στέλνουν ειδικά μηνύματα που απαιτούν συγκεκριμένη απάντηση ή μπορεί να πιστεύουν ότι κινδυνεύουν ή ότι άλλοι προσπαθούν να τους βλάψουν οι γύρω τους.
- Διαταραχή της σκέψης: Όταν ένα άτομο έχει τρόπους σκέψης που είναι ασυνήθιστοι ή παράλογοι. Τα άτομα με διαταραχή σκέψης μπορεί να έχουν πρόβλημα να οργανώσουν τις σκέψεις και την ομιλία τους. Αυτό περιλαμβάνει διαταραχή της ομιλίας λόγω της μεταπήδησης από ένα θέμα σε άλλο, που είναι ασύνδετα μεταξύ τους, ή δημιουργία λέξεων που δεν παρουσιάζουν κάποιο νόημα.
- Κινητική διαταραχή: Όταν ένα άτομο εμφανίζει μη φυσιολογικές κινήσεις του σώματος. Τα άτομα με κινητική διαταραχή μπορεί να επαναλαμβάνουν ορισμένες κινήσεις ξανά και ξανά.
Τα αρνητικά συμπτώματα περιλαμβάνουν απώλεια κινήτρων, απώλεια ενδιαφέροντος ή απόλαυσης στις καθημερινές δραστηριότητες, απόσυρση από την κοινωνική ζωή, δυσκολία στην επίδειξη συναισθημάτων και δυσκολία στην κανονική λειτουργία. Επιπλέον, επισημαίνεται η αποφυγή κοινωνικής αλληλεπίδρασης ή η αλληλεπίδραση με κοινωνικά άβολους τρόπους, καθώς και η ιδιαίτερα χαμηλή ενέργεια και παθητική στάση. Σε ακραίες περιπτώσεις, ένα άτομο μπορεί να σταματήσει να κινείται ή να μιλάει για λίγο, μια σπάνια κατάσταση που ονομάζεται κατατονία.
Ωστόσο, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή, καθώς τα συμπτώματα αυτά μερικές φορές συγχέονται με συμπτώματα κατάθλιψης ή άλλων ψυχικών ασθενειών οδηγώντας σε λάθος διάγνωση και μη έγκαιρη έναρξη θεραπείας. Τα γνωστικά συμπτώματα περιλαμβάνουν προβλήματα στην προσοχή, τη συγκέντρωση και τη μνήμη. Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να δυσκολέψουν την παρακολούθηση μιας συνομιλίας, την εκμάθηση νέων πραγμάτων και συνεπώς μπορούν να επηρεάσουν τους ρυθμούς της ζωής.
Αναφορικά με την επιστημονική βάση του καπνίσματος, η νικοτίνη είναι μια χημική ουσία η οποία περιέχει άζωτο και βρίσκεται σε διάφορα είδη φυτών, μεταξύ των οποίων είναι ο καπνός. Οι νικοτινικοί υποδοχείς (nAChRs) είναι μεταξύ των πρωτεϊνών που κατασκευάζονται στο ενδοπλασματικό δίκτυο και μετακινούνται στην επιφάνεια του κυττάρου. Το ενδοπλασματικό δίκτυο είναι το μέρος όπου οι πρωτεΐνες συντίθενται και συσκευάζονται προκειμένου να μεταφερθούν σε διάφορες άλλες θέσεις, τόσο εντός, όσο και εκτός του κυττάρου. Είναι πρωτεϊνικοί υποδοχείς που κανονικά αλληλεπιδρούν με τον ενδογενή νευροδιαβιβαστή ακετυλοχολίνη, αλλά μπορούν επίσης να ρυθμιστούν από εξωγενή φάρμακα όπως η νικοτίνη.
Υπάρχουν δύο ευρείες κατηγορίες nAChR: οι υποδοχείς των μυών και οι νευρωνικοί υποδοχείς. Σε μυϊκό επίπεδο, οι nAChRs μεσολαβούν στη νευρομυϊκή επικοινωνία, που οδηγεί τη μυϊκή σύσπαση και σε νευρωνικό επίπεδο, εμπλέκονται στη συναπτική μετάδοση. Οι ενδογενείς δίαυλοι ιόντων των nAChRs ενεργοποιούνται με τη δέσμευση της νικοτίνης και έχουν ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση νευροδιαβιβαστών. Συγκεκριμένα, η δράση της νικοτίνης στους nAChR των νευρώνων που προβάλλουν στην κοιλιακή καλυπτήρια περιοχή (VTA), που είναι γνωστή ως μεσομεταιχμιακό ντοπαμινικό σύστημα, θεωρείται ότι απελευθερώνει ντοπαμίνη. Ως αποτέλεσμα, παρατηρείται η ενεργοποίηση του κυκλώματος ανταμοιβής και το αίσθημα της ευχαρίστησης και επαναπρόσληψης που ωθούν τους καπνιστές να επαναλάβουν την ίδια πράξη. Μαζί με τη χολινεργική σηματοδότηση στον επικλινή πυρήνα, την αμυγδαλή και τον ιππόκαμπο, τις βασικές δηλαδή περιοχές μεταιχμιακού συστήματος του εγκεφάλου, αυτή η δράση θεωρείται ότι παίζει βασικό ρόλο στον μηχανισμό του εθισμού στη νικοτίνη.
Περιγραφικά, λοιπόν, με τη ρουφηξιά ενός τσιγάρου, τα μόρια νικοτίνης εισέρχονται στο σώμα, ταξιδεύουν μέσω της κυκλοφορίας του αίματος και φθάνουν στα εγκεφαλικά κύτταρα, όπου συναντούν τους νικοτινικούς υποδοχείς στην επιφάνεια αυτών των κυττάρων. Στη συνέχεια, προκαλούνται αλλαγές στη διαμόρφωση των νικοτινικών υποδοχέων κατά το κάπνισμα με την απελευθέρωση και πρόσδεση της νικοτίνης, με αποτέλεσμα να προκαλείται ο γνωστός σε όλους μας εθισμός και να αναγεννιόνται συναισθήματα ευχαρίστησης.
Αφού αναλύσαμε διεξοδικά τη σχιζοφρένεια και τον ρόλο της νικοτίνης, που απελευθερώνεται κατά το κάπνισμα στο αίσθημα της ευχαρίστησης, ερχόμαστε να απαντήσουμε στην εξής ερώτηση: Γιατί στις περισσότερες ταινίες οι σχιζοφρενείς, που παρουσιάζουν κάποιο μανιακό επεισόδιο, παρουσιάζονται να καπνίζουν ασταμάτητα;
Οι σχιζοφρενείς έχει παρατηρηθεί, λοιπόν, ότι παρουσιάζουν νικοτινικό έλλειμμα, δηλαδή εμφανίζουν μικρότερο αριθμό νικοτινικών υποδοχέων από τον γενικό πληθυσμό και τον οποίο προσπαθούν να αναπληρώσουν καπνίζοντας με ραγδαίους ρυθμούς. Από διάφορες μελέτες που έχουν λάβει χώρα, ιδιαιτέρως από τη στιγμή της παρατήρησης του φαινομένου, έχει αποδειχθεί η πιθανότητα οι σχιζοφρενείς καπνιστές να έχουν πιο έντονα θετικά συμπτώματα και χαμηλότερη γνωστική λειτουργία, αλλά μειωμένη ένταση εξωπυραμιδικών παρενεργειών σε σύγκριση με τους μη καπνιστές με σχιζοφρένεια. Η χρήση τσιγάρου στους ασθενείς με την ασθένεια αυτή είναι υψηλή και υπάρχουν αναδυόμενες ενδείξεις που υποστηρίζουν την αποτελεσματικότητά του. Οι μελλοντικές βελτιώσεις περιλαμβάνουν δοκιμές μεγάλης κλίμακας που αξιολογούν τη χρησιμότητα, την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των τσιγάρων, κυρίως ηλεκτρονικών, σε ασθενείς με σχιζοφρένεια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Cigarette Smoking and Schizophrenia: Etiology, Clinical, Pharmacological, and Treatment Implications, National Library of Medicine. Διαθέσιμο εδώ
- Νικοτίνη: από τη συνήθεια στην εξάρτηση, Doctor’s formulas. Διαθέσιμο εδώ
- Schizophreneia, National Library of Medicine. Διαθέσιμο εδώ
