Της Φωτεινής Παπαγιαννοπούλου,
Ο αγώνας των Ελλήνων για την ανεξαρτησία κατά τον 19ο αιώνα αποτέλεσε αφετηρία μιας ιδιαίτερης λογοτεχνικής παραγωγής, η οποία εκφράστηκε από δύο σχολές: την Επτανησιακή Σχολή, της οποίας κύριοι εκπρόσωποι ήταν ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός και ο επίσης Ζακυνθινός Ανδρέας Κάλβος, και την Αθηναϊκή Σχολή (ή αλλιώς Ρομαντική Σχολή των Αθηνών), με κύριους εκπροσώπους Φαναριώτες που είχαν εγκατασταθεί στο πνευματικό κέντρο και πρωτεύουσα του νέου Κράτους, την Αθήνα.
Η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα το 1864, κατόπιν 6 αιώνων ξένης κυριαρχίας (Βενετοί, Γάλλοι, Άγγλοι και για λίγο Ρώσοι), καθιστά ευκολότερη την επαφή με τον δυτικό-πνευματικό πολιτισμό, δίνοντας έτσι ώθηση στη λογοτεχνία, τη μουσική και τη ζωγραφική. Η Επτανησιακή Σχολή περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο ποιητικά έργα (λυρικά, επικολυρικά, σατυρικά) και συμπορεύεται με το ρεύμα του ρομαντισμού.
Ο ρομαντισμός αποτέλεσε μεγάλο πνευματικό κίνημα του 18ου αιώνα με κίνητρο την αντίδραση στον ορθολογισμό του Διαφωτισμού και πηγή έμπνευσης τον Μεσαίωνα. Το ρεύμα αυτό κηρύττει την επιστροφή στις ρίζες των λαϊκών πολιτισμών, υπερασπίζεται την ελευθερία του καλλιτέχνη και αντιπαραθέτει στη λογική τη φαντασία. Κύριοι ρομαντικοί ήταν ο Ουγκώ και ο Μπάιρον.
Η Επτανησιακή, λοιπόν, Σχολή, παρόλο που έχει πενιχρή πεζογραφία, η οποία οριοθετείται στο κριτικό δοκίμιο, συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη του θεάτρου, με κορυφαίο έργο τον Βασιλικό του Μάτεσι (1830). Η ποίηση είναι στη δημοτική γλώσσα ενώ χρησιμοποιεί και κάποια επτανησιακά ιδιώματα. Θεμελιώδη θέματά της είναι η πατρίδα, η φύση και ο αγνός έρωτας. Στα έργα των ποιητών γίνεται εμφανής η επίδραση της ελληνικής επανάστασης καθώς και της ιταλικής ποίησης.
Προπάτορας της Επτανησιακής Σχολής ήταν ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός. Οι ποιητές που προετοίμασαν τον δρόμο του ονομάστηκαν προσωλομικοί (Ν. Κουτούζης, Α. Μαρτελάος), οι σύγχρονοι ποιητές ή μεταγενέστεροι του Σολωμού ονομάστηκαν σολωμικοί (Γ. Τερτσέτης, Ι. Τυπάλδος, Ι. Πολυλάς, Α. Μάτεσις, Γ. Καλοσγούρος, Λ. Μαβίλης, Γ. Μαρκοράς), ενώ εκείνοι που αν και ήταν στην ίδια εποχή με τον Σολωμό και ήταν Επτανήσιοι, βρίσκονταν εκτός της επίδρασής του και γι’ αυτό ονομάστηκαν εξωσολωμικοί (π.χ. Α. Κάλβος, Α. Βαλαωρίτης).
Ο Διονύσιος Σολωμός (1798-1857) γεννήθηκε στη Ζάκυνθο και άφησε την τελευταία του πνοή στην Κέρκυρα, στην οποία είχε μετοικίσει. Ο Σολωμός ύμνησε την ελευθερία, το Μεσολόγγι και τα ηρωικά κατορθώματα αλλά και τις θυσίες των Ελλήνων κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Τα θέματα που πραγματεύεται είναι η ελευθερία, η φύση, η θρησκεία έναντι του θανάτου, ενώ συνδέει τον θάνατο με τον αγνό έρωτα. Ο Σολωμός πρωτοτύπησε αναδεικνύοντας τη δημοτική γλώσσα ως μοναδική για την έμμετρη δημιουργία. Ο ποιητής υμνεί την Ελληνική Επανάσταση, γράφοντας τον «Ύμνο εις την Ελευθερίαν» τον Μάιο του 1823, ένα ποίημα 158 στροφών, που εκδόθηκε το 1825. Οι πρώτες δύο στροφές αποτελούν τον εθνικό μας ύμνο, ο οποίος μελοποιήθηκε από τον Κερκυραίο συνθέτη Νικόλαο Μάτζαρο. Το 1825, συνθέτει το επίγραμμα «Η Καταστροφή των Ψαρών», στο οποίο με γλώσσα σφριγηλή, ο Σολωμός τοποθετεί τη μεταφυσική υπόσταση της Δόξας να περιπλανιέται στο κατεστραμμένο από τους Οθωμανούς νησί των Ψαρών. Το μεγάλο επικολυρικό ποίημα που ξεχώρισε ανάμεσα στα έργα του ήταν οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», το οποίο χωρίστηκε από αυτόν σε 3 σχεδιάσματα εκ των οποίων το πρώτο είχε συντεθεί γύρω στο 1830. Πηγή έμπνευσης αποτέλεσε η δεύτερη πολιορκία της «Ιεράς Πόλης» του Μεσολογγίου. Ο χρόνος του ποιήματος τοποθετείται στις τελευταίες δεκαπέντε μέρες της πολιορκίας, από τη μάχη δηλαδή της Κλείσοβας έως την ηρωική Έξοδο, παραμονή των Βαΐων 1826.
Ο Ανδρέας Κάλβος, αν και εξωσολωμικός, ανήκει στους κορυφαίους ποιητές της Επτανησιακής Σχολής. Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο, αλλά μετοίκησε μετά στο Λιβόρνο της Ιταλίας, το οποίο αποτελούσε ελληνική παροικία. Η φιλία του με τον Ούγο Φώσκολο ώθησε την πνευματική του ανέλιξη. Το 1814 γράφει την «Ωδή εις Ιονίους», μια διαμαρτυρία στην ουσία για την τύχη των Επτανησίων. Η περιγραφή και η εξύμνηση του ελληνικού απελευθερωτικού Αγώνα βρίσκονται στο κέντρο της προσοχής του, όπως φανερώνεται από τις δυο ποιητικές συλλογές του, καθεμία από τις οποίες περιέχει δέκα Ωδές. Η πρώτη ποιητική συλλογή ονόματι Λύρα δημοσιεύεται το 1824 στη Γενεύη, ενώ η δεύτερη με το όνομα Λυρικά δημοσιεύεται το 1826 στο Παρίσι. Από τις Ωδές του, η πρώτη ήταν «Ο Φιλόπατρις» ενώ εν συνεχεία έγραψε και την Ωδή «Εις Θάνατον», αφιερωμένη στον θάνατο της μητέρας του. Εκτός από τις δύο προαναφερθείσες Ωδές, οι υπόλοιπες αφορούν την Ελληνική Επανάσταση: «Εἰς Δόξαν», «Εἰς τὸν Ἱερὸν Λόχον», «Εἰς Μούσας», «Εἰς Χίον», «Εἰς Πάργαν», «Εἰς Ἀγαρηνούς», «Εἰς Ἐλευθερίαν», «Ὁ Ὠκεανός», «Ἡ Βρεττανικὴ Μοῦσα», «Εἰς Ψαρά», «Τὰ Ἡφαίστεια», «Εἰς Σάμον», «Εἰς Σούλι», «Αἱ Εὐχαί», «Τὸ Φάσμα», «Εἰς τὴν Νίκην», «Εἰς τὸν Προδότην» και «Ὁ Βωμὸς τῆς Πατρίδος».
Ο μετασολωμικός Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (1824-1879) από τη Λευκάδα, όντας και αγωνιστής και ποιητής, εστιάζει σε πατριωτικά θέματα, εμπνευσμένα από την Ελληνική Επανάσταση, τους κλέφτες και τους αρματολούς και τέλος τους Σουλιώτες. Σημαντικά έργα του είναι ο «Αθανάσης Διάκος» (1867), ο «Αστραπόγιαννος» (1867) και τέλος ο «Φωτεινός» (1879), έργο που δεν ολοκληρώθηκε όμως ποτέ.
Αυτοί, λοιπόν, είναι μερικοί από τους κορυφαίους ποιητές της Επτανησιακής σχολής, οι οποίοι μέσα από τα έργα τους κατόρθωσαν να μας μεταφέρουν έως και σήμερα με μέγιστη γλαφυρότητα τα δεινά του καρποφόρου εν τέλει Ελληνικού Αγώνα για το μέγιστο ιδανικό της ανθρωπότητας. Την Ελευθερία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Εισαγωγή στην Επτανησιακή τέχνη, artcorfu.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η Επτανησιακή Σχολή στις Τέχνες, atexnos.gr, διαθέσιμο εδώ
