Της Νικολίνας Μάνη,
Η ενσυναίσθηση εκλαμβάνεται ως μια κοινωνική ικανότητα, και συνάμα, ηθική αρετή του ανθρώπου. Κατά κανόνα, η εξέχουσα αυτή ιδιότητα συνδράμει στο να κατανοούμε τι αισθάνεται ο συνάνθρωπός μας, σαν να βιώνουμε μαζί του την ίδια συναισθηματική εμπειρία. Πέραν αυτού, η ενσυναίσθηση σχετίζεται άμεσα και με την προσφορά βοήθειας εμπράκτως, απέναντι στο πρόσωπο που βιώνει την προκείμενη συγκινησιακή κατάσταση. Η διττή της υπόσταση έγκειται στο γεγονός ότι η συναισθηματική ενσυναίσθηση μπορεί να αναφέρεται, τόσο στην ικανότητα του να μοιραζόμαστε συναισθήματα σαν να τα βιώνουμε εξίσου κι εμείς, όσο και στη γνωστική μας ικανότητα να κατανοούμε τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων, χωρίς να τα συμμεριζόμαστε εμείς οι ίδιοι.
Ωστόσο, το φαινόμενο που δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο είναι η λεγόμενη «σκοτεινή ενσυναίσθηση». Εκείνη συγκαταλέγεται στα πιο επικίνδυνα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης προσωπικότητας εν γένει, και ειδικότερα μιας εγκληματικής φιγούρας. Θα νόμιζε κανείς ότι είναι οξύμωρο η θετική έννοια της ενσυναίσθησης να συγκαλύπτει την τυχόν σκοτεινή ιδιότητα ενός εγκληματία. Άλλωστε, η κοινωνία μας είναι ευρύτερα γνωστό ότι συνδέει την εγκληματικότητα συνήθως με τη ψυχοπάθεια, την οικονομική κατάσταση ή ακόμα και την εμφάνιση του προσώπου. Όλοι αυτοί οι παράγοντες συχνά συγκροτούν μια εγκληματική μορφή προσωπικότητας. Ακόμα και η εξωτερική εμφάνιση, όσο κι αν ακούγεται παράδοξο, σύμφωνα με κάποιες εγκληματολογικές θεωρίες –όχι απαραίτητα κρατούσες–, προμηνύει την εγκληματική ιδιότητα κάποιου. Η πιο διαδεδομένη εξ αυτών ήταν εκείνη του Ιταλού Λομπρόζο, που παρουσίαζε την εγκληματικότητα ως ένα ιδιόμορφο γενετικό χαρακτηριστικό του ανθρώπινου κρανίου και προσώπου.
Έτσι και η ενσυναίσθηση, όλως περιέργως συσχετίζεται με το ψυχολογικό προφίλ ενός εγκληματία. Εξάλλου, πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι άτομα με σκοτεινά χαρακτηριστικά έχουν τη δυνατότητα ενσυναίσθησης πάνω από τον μέσο όρο. Έτσι, εκτός από την ψυχοπάθεια, τον ναρκισσισμό και τις σαδιστικές τάσεις, το προφίλ ενός εγκληματία συμπληρώνει και το στοιχείο της έντονης ενσυναίσθησης. Υπό ποια έννοια χρησιμοποιείται εν προκειμένω η ενσυναίσθηση;
Οι ανθρωπολογικές μελέτες κατέληξαν στο εξής συμπέρασμα: «Κατά κάποιον τρόπο, είναι λογικό η ενσυναίσθηση να είναι ιδιότητα εγκληματία, αφού, για να χειραγωγήσει ο δράστης τα θύματά του προς όφελός του, πρέπει να έχει την ικανότητα να τους καταλαβαίνει».
Πόσο επικίνδυνη μπορεί να γίνει η «σκοτεινή ενσυναίσθηση» για το κοινωνικό σύνολο στη σύγχρονη πραγματικότητα; Το ανωτέρω ψυχολογικό φαινόμενο μπορεί να έχει ανεξέλεγκτες συνέπειες, εφόσον τέτοιοι εγκληματίες πράττουν βλαπτικά εις βάρος άλλων, θεωρώντας όμως ότι την ίδια στιγμή απλώς βοηθούν τον συνάνθρωπο. Πρόκειται για μια κακώς νοούμενη βοήθεια, όπως εκείνοι κατανοούν με τον δικό τους, ξεχωριστό τρόπο.
Όπως διατείνονται οι ανθρωπολόγοι και εγκληματολόγοι, αυτός ο τύπος προσωπικότητας μπορεί να επεκταθεί πιο επικίνδυνα κι από τον ναρκισσισμό, επειδή η σκοτεινή ενσυναίσθηση είναι πιο δύσκολα εντοπίσιμη. Οι “dark empaths” αξιοποιούν λιγότερο προφανείς τακτικές σε σύγκριση με τους ναρκισσιστές, οι οποίες είναι πιο δύσκολο να διαπιστωθούν.
Τα χαρακτηριστικά των “dark empaths” περιλαμβάνουν κυρίως αντικοινωνικότητα, ναρκισσισμό και μακιαβελισμό. Το τρίπτυχο αυτό προσελκύει τα ψυχοπαθή άτομα, που ακολουθούν έναν τρόπο ζωής δίχως κανόνες, αποστασιοποιημένο από την κοινωνία.
Η έννοια του μακιαβελισμού προέρχεται από τον συγγραφέα και φιλόσοφο Niccolo Machiavelli, ως μια εξουσία χειριστική που τείνει στην εξαπάτηση και την προδοσία. Ακολούθως, ο ναρκισσισμός χαρακτηρίζεται από μια υπερβολική αίσθηση ανωτερότητας και μεγαλοπρέπειας, ενώ ο σαδισμός δηλώνει την τάση κάποιου να προκαλεί και να απολαμβάνει τον πόνο των άλλων.
Οι “dark empaths” ακολουθούν ένα παιχνίδι χειραγώγησης. Αυτή η τακτική συσπειρώνεται με έμμεσες μεθόδους, όπως είναι το καυστικό χιούμορ και η πρόκληση ενοχών, εκτός των λοιπών μέσων. Οι σκοτεινοί ενσυναισθητικοί αντιλαμβάνονται τα συναισθήματα κάποιου άλλου και επομένως, μοιάζουν να επενδύουν σε μια σχέση, αλλά όταν πρόκειται για υποστήριξη σε αγαπημένο τους πρόσωπο, μένουν άπραγοι.
Τέλος, η γνωστική τους ενσυναίσθηση δημιουργεί σε εκείνους ένα συναίσθημα χαιρεκακίας για τον πόνο του συνανθρώπου τους, ή αντίστροφα φθόνου για τη χαρά του άλλου. Η σκοτεινή πλευρά της ενσυναίσθησης οφείλει να έρθει στο φως, καθώς αποτελεί την ακρογωνιαία λίθο μιας εκδικητικής προσωπικότητας. Είναι ένα από τα χαρακτηριστικά εναύσματα που εκκινεί μια επιθετική συμπεριφορά. Προκείμενου να επωφεληθούν και να επιτύχουν τον σκοπό τους οι άνθρωποι που χαρακτηρίζονται από αυτήν, κρατούν μια επιφανειακά καλοπροαίρετη στάση. Ακριβώς, αυτή η αφάνεια τούς καθιστά άκρως επικίνδυνους προς το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο. Εάν η έκβαση των γεγονότων δεν είναι για αυτούς η επιθυμητή, τότε λειτουργούν εκδικητικά. Από εκεί και πέρα, τυχόν παρεμβάσεις στα σχέδια αυτών θα καθίστανται ανεπαρκείς ή σε μια χειρότερη εκδοχή, θα αναζωπυρώσουν τις εγκληματικές επιθυμίες τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Πότε η ενσυναίσθηση είναι επικίνδυνη, ow.gr, διαθέσιμο εδώ
- «Σκοτεινή Ενσυναίσθηση»: Η σκιώδης πλευρά της ενσυναίσθησης, psychologynow.gr, διαθέσιμο εδώ
