Ντοπαμίνη και περιέργεια: Μία γονιδιακή υπόθεση

Διανύοντας, πλέον, το έτος 2023, η βιολογία και η γενετική έχουν φτάσει σε ένα πολύ εξελιγμένο επίπεδο και συνεχίζουν διαρκώς να εκτυλίσσονται. Φυσικά, δεν έχει ξεφύγει από το μικροσκόπιό τους η παράξενα διαρκής δίψα που παρουσιάζουν κάποιοι άνθρωποι για περιπέτεια, γνώση και ρίσκα σε εξτρεμιστικό βαθμό. Δεν είναι τυχαίο, που δεν μπορούν όλοι οι άνθρωποι να κάνουν budging jumping ή να πάρουν ένα όχι και τόσο καλά, μελετημένο ρίσκο. Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του ανθρώπου, που δύσκολα θα φανταζόμασταν ότι μπορεί να επηρεάζεται από το DNA. Κι όμως, το γονίδιο του υποδοχέα D4 της ντοπαμίνης (επιστημονική ονομασία: DRD4), συνεπώς και ο ίδιος ο υποδοχέας, φαίνεται να σχετίζονται, μεταξύ άλλων, με αυξημένα επίπεδα περιέργειας, αναζήτησης και παρορμητικής λήψης αποφάσεων, που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος.

Το γονίδιο του υποδοχέα D4 εδράζεται κοντά στα τελομερή του χρωμοσώματος 11 και συχνά περιέχει διαδοχικές επαναλήψεις μιας συγκεκριμένης αλληλουχίας (από 2 έως 11 αντίγραφα). Το πιο κοινό αλληλόμορφο στους Καυκάσιους πληθυσμούς είναι αυτό με τις 4 επαναλήψεις (4R), ενώ αυτό που σχετίζεται με την «περιέργεια» περιέχει 7 επαναλήψεις αυτής της αλληλουχίας (7R) και απαντάται περίπου στο 20% του πληθυσμού. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εμφάνιση του 7R σε βάθος χρόνου, καθώς πιστεύεται ότι προέρχεται από ένα σπάνιο μεταλλακτικό γεγονός, το οποίο υπήρξε σε υψηλή συχνότητα, σε ανθρώπινους πληθυσμούς που «επιλέχθηκαν» με φυσική επιλογή. Πιθανολογείται πως αυτό συνέβη λόγω της σύνδεσης του μεταλλαγμένου αυτού γονιδίου με χαρακτηριστικά συμπεριφοράς, που διευκόλυνε την ανθρώπινη μετανάστευση πριν από 40.000 με 50.000 χρόνια, τότε που εμφανίστηκε και το αλληλόμορφο 7R, το οποίο κωδικοποιεί έναν κάπως «πειραγμένο» υποδοχέα D4.

Ποια είναι, όμως, η λειτουργία αυτού του υποδοχέα και γιατί σχετίζεται με το χαρακτηριστικό που συζητάμε;

Ο φυσιολογικός υποδοχέας D4, στον οποίο προσδένεται ντοπαμίνη, βρίσκεται στον εγκέφαλο και πρόκειται για έναν συναπτικό υποδοχέα νευροδιαβιβαστών (όπως είναι η ντοπαμίνη) και είναι υπεύθυνος για μία περιοχή του εγκεφάλου, που ρυθμίζει τη σύνθετη συμπεριφορά και τα συναισθήματα του ανθρώπου. Επιπλέον, η ντοπαμίνη έχει αναπόσπαστο ρόλο στο σύστημα επιβράβευσης, δηλαδή σε μια ομάδα εγκεφαλικών διεργασιών που ελέγχουν τα κίνητρα, την επιθυμία και τους πόθους των ανθρώπων. Με φυσιολογικά επίπεδα ντοπαμίνης στον εγκέφαλο, οι υποδοχείς την αναγνωρίζουν και ο ανθρώπινος οργανισμός είναι χαρούμενος και αποδοτικός. Σε χαμηλά επίπεδα ντοπαμίνης υπάρχει το αίσθημα εξάντλησης και, σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να οδηγηθεί κάποιος ακόμα και στην κατάθλιψη. Έτσι, συχνά αναφέρεται ως η «ορμόνη της χαράς».

Όταν υπάρχει το αλληλόμορφο 7R, όμως, έχει αποδειχθεί ότι ο παραγόμενος υποδοχέας D4, συνδέεται με μία ποικιλία διαταραχών, όπως είναι η Διάσπαση Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (Δ.Ε.Π.Υ.), η αποφυγή προσέγγισης και η «αναζήτηση του καινούριου» (novelty seeking). Στην επιστήμη της ψυχολογίας, το novelty seeking σχετίζεται με τη διερευνητική δραστηριότητα, που έρχεται ως απάντηση στην αναζήτηση νέας εγκεφαλικής διέγερσης (όπως είναι η παρορμητική λήψη αποφάσεων, η γρήγορη απώλεια ψυχραιμίας κ.ά.) και αποτελεί χαρακτηριστικό της προσωπικότητας κάποιου, που, όμως, έχει και μια πιο βιολογική εξήγηση.

Όταν οι υποδοχείς D4 της ντοπαμίνης δεν λειτουργούν φυσιολογικά ή υπάρχει το 7R αλληλόμορφο, δεν την αναγνωρίζουν στα επίπεδα που το κάνουν συνήθως, με αποτέλεσμα ο οργανισμός να νομίζει ότι δεν έχει αρκετή ντοπαμίνη για να λειτουργήσει και να εδραιώσει τα θετικά συναισθήματα. Αποτελεσματικά, ο οργανισμός αναζητά τρόπους να αυξήσει τα επίπεδα ντοπαμίνης στον εγκέφαλο, προκειμένου να νιώσει αυτό το αίσθημα πληρότητας και χαράς που επιθυμεί. Έτσι, οι άνθρωποι με το 7R αλληλόμορφο αυξάνουν τα επίπεδα ντοπαμίνης τους μέσα από ρίσκα, εξορμήσεις, ακόμα και περιπλανήσεις, που έχουν σαν τελικό σκοπό τη διέγερση του εγκεφάλου, την παραγωγή ντοπαμίνης και άρα το συναίσθημα της πληρότητας. Αυτός είναι και ο λόγος που το γονίδιο DRD4 στην αγγλική γλώσσα συχνά αναφέρεται και ως το «γονίδιο της περιπλάνησης» (Wanderlust gene) ή «το γονίδιο της περιέργειας» (Curiosity gene).

Συμπερασματικά, η αναζήτηση για διαρκή εγκεφαλική διέγερση και το χαρακτηριστικό του novelty seeking, είναι ένα χαρακτηριστικό κάποιου ανθρώπου, που μάλλον δεν καθορίζεται απόλυτα από δικές του συνειδητές επιλογές, αλλά από τη βιολογική του ανάγκη για αυξημένα επίπεδα ντοπαμίνης. Αν, λοιπόν, είστε λάτρεις της περιπέτειας, των ρίσκων και της παρορμητικότητας, τότε μπορεί να ανήκετε στο 20% του πληθυσμού με το γονιδιακό αλληλόμορφο DRD4-7R να εδράζει στο ενδέκατο χρωμόσωμά σας!