Της Κατερίνας Καλογήρου,
Ο Ερρίκος Ίψεν ήταν από τους σπουδαιότερους θεατρικούς συγγραφείς του 19ου αιώνα. Υπήρξε ο πατέρας του ρεαλισμού στο θέατρο, ενώ από πολλούς θεωρείται ο διάδοχος του Σαίξπηρ. Τα έργα του δέχτηκαν σκληρές κριτικές και συχνά αντιμετωπίζονταν με καχυποψία, καθώς «περιφρονούσαν» τις αξίες και τη νοοτροπία της Βικτωριανής ηθικής που επικρατούσε σε πολλά μέρη της Γηραιάς Ηπείρου την εποχή εκείνη. Τα κείμενά του, όμως, έχουν περίοπτη θέση στον χώρο της τέχνης ακόμα και σήμερα, αφού πραγματεύονται θέματα που απασχολούν την κοινωνία του 21ου αιώνα, όπως είναι η απληστία, η υποκρισία και η θέση της γυναίκας.
Γεννήθηκε σαν σήμερα, 20 Μαρτίου του 1828, στο Σίεν της Νορβηγίας. Ήταν γόνος ευκατάστατης οικογένειας, με τον πατέρα του, Κνούντ Ίψεν, να είναι επιτυχημένος έμπορος και τη μητέρα του, Μάριχεν Άλτενμπουργκ, να έιναι κόρη πλοιοκτήτη. Ωστόσο, όταν ο ίδιος ο Ίψεν ήταν μόλις 7 χρονών, οι εμπορικές δραστηριότητες του πατέρα του δέχτηκαν σοβαρά πλήγματα, με αποτέλεσμα η οικογένεια να οδηγηθεί σε οικονομικό αδιέξοδο. Μετά από αυτήν την εξέλιξη, ο πατέρας του στράφηκε στον αλκοολισμό και, έτσι, η μητέρα του επωμίστηκε το μεγαλύτερο μέρος των οικογενειακών ευθυνών. Οι δυσμενείς συνθήκες που βίωσε σε μια τόσο μικρή ηλικία αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για πολλά από τα μελλοντικά θεατρικά έργα του Ίψεν.
Η ηλικία των 15 ετών σημαίνει την αρχή του συγγραφικού του έργου, που ήταν γι’ αυτόν μια διέξοδος από την πληκτική πραγματικότητα, καθώς είχε αναγκαστεί να εγκαταλείψει το σχολείο και να μετακομίσει στην πόλη Γκρίμσταντ για να εργαστεί ως βοηθός φαρμακοποιού. Όταν ήταν 18 χρονών, απέκτησε έναν γιο με μία υπηρέτρια, τον οποίο παρότι αναγνώρισε, δεν γνώρισε ποτέ του. Μετά από τις αποτυχημένες προσπάθειές του να εισαχθεί στο πανεπιστήμιο στο Όσλο, αποφάσισε να αφιερωθεί στη συγγραφή θεατρικών έργων, ξεκινώντας έτσι μια πολυγραφότατη καριέρα. Το πρώτο του έργο, Ο Κατιλίνας, αλλά και τα αμέσως επόμενα, δεν γνώρισαν μεγάλη επιτυχία, ήταν, όμως, ο πρόδρομος για έργα που θα τον συζητούσαν για αιώνες μετά.
Το 1858, παντρεύτηκε την Σουζάνα Τόρεσεν, με την οποία απέκτησε ένα παιδί. Απογοητευμένος από τις αντίξοες οικονομικές συνθήκες και τη ζωή του στη Νορβηγία, μετακόμισε στην Ιταλία, το 1864. Εκεί, έγραψε τα Μπραντ και Πέερ Γκυντ, τα πρώτα του καταξιωμένα έργα. Τα έργα αυτά αποτέλεσαν σταθμό στην καριέρα του Ίψεν, καθώς υπήρξαν το εφαλτήριο για να ξεκινήσει να εκφράζει πιο έντονα και συστηματικά αντισυμβατικές ιδέες στη δουλειά του. Σύντομα, θα ξεκινούσε για τον ίδιο η «χρυσή εποχή» της συγγραφικής του ζωής.
Στη Γερμανία, όπου πήγε το 1868, ολοκλήρωσε το θεατρικό ανάγνωσμα Ο Αυτοκράτορας και ο Γαλιλαίος, το οποίο εξετάζει τη ζωή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Ιουλιανού του Αποστάτη και σύμφωνα με τον ίδιο, είναι «ο ακρογωνιαίος λίθος του έργου του». Το 1879, δημοσίευσε Το Κουκλόσπιτο, το πιο γνωστό ίσως δημιούργημά του, που απέσπασε έντονα σχόλια από το κοινό. Το φεμινιστικό, και αν μη τι άλλο, ανατρεπτικό αυτό έργο έχει βασιστεί σε πραγματικά γεγονότα και αφηγείται την ιστορία της Νόρα Χέλμερ, μιας καταπιεσμένης γυναίκας της ανδροκρατούμενης Νορβηγικής κοινωνίας που αποφασίζει να επαναστατήσει εγκαταλείποντας τον κτητικό άντρα της και τα παιδιά της. Όπως είναι φυσικό, σε μία κοινωνία όπου η χειραφέτηση της γυναίκας ήταν αδιανόητη, το έργο αυτό, που στόχο έχει να καταρρίψει παρωχημένες αντιλήψεις που θέλουν τη γυναίκα να υπηρετεί πιστά και στωικά τον άντρα της, έγινε αντικείμενο σκληρής κριτικής και θεωρήθηκε «απαγορευμένο» από πολλούς.
Την τεράστια αυτή επιτυχία ακολούθησαν Οι Βρικόλακες, άλλο ένα αριστούργημα του Νορβηγού δραματουργού που γράφτηκε το 1881. Η τραγωδία αυτή σατιρίζει την υποκρισία της εποχής εκείνης και ενσαρκώνει με έναν τρόπο που προσιδιάζει το αρχαιοελληνικό δράμα το ρητό «αμαρτίες γονέων παιδεύουσι τέκνα», αφού δείχνει πώς ένας άπιστος άντρας μεταδίδει τη σύφιλη στον ίδιο του τον γιο. Η ανοιχτή επίθεση στην αντρική αλαζονεία της εποχής, αλλά και η μνεία σε σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα ήταν τότε αρκετά για να χαρακτηριστεί το έργο «σκανδαλώδες». Πλέον, ο Ίψεν ήταν ένας καταξιωμένος συγγραφέας και συνέχισε να γράφει σημαντικά έργα που σατίριζαν τις αξίες της εποχής και ήταν αντίθετα με την επικρατούσα ιδεολογία. Μερικά από αυτά είναι τα έργα Ο εχθρός του λαού, Η αγριόπαπια και Ρόσμερσχολμ.
Μετά από 27 χρόνια μακριά από την πατρίδα του, ο Ίψεν επέστρεψε στην πόλη που σήμερα ονομάζεται Όσλο, όπου και απεβίωσε στις 23 Μαίου του 1906. Το έργο του επηρέασε πολλούς δημιουργούς, όπως ο Τζέιμς Τζόυς, ο Όσκαρ Γουάιλντ και ο Άρθουρ Μίλερ. Τα θεατρικά του έργα παίζονται μέχρι σήμερα σε όλον τον κόσμο, μιας και η διαχρονικότητα των θεματικών τους τα καθιστά πιο επίκαιρα από ποτέ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Henrik Ibsen, norwegianibsencompany.com, διαθέσιμο εδώ
- “ΤΟ ΚΟΥΚΛΟΣΠΙΤΟ” ΤΟΥ ΕΡΡΙΚΟΥ ΙΨΕΝ ΚΑΙ Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΦΥΣΗΣ, dromospoihshs.gr, διαθέσιμο εδώ
- «Βρικόλακες» του Ίψεν: Στον σκοτεινό οίκο της οικογένειας Άλβινγκ, lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
