Της Κατερίνας Κωνσταντοπούλου,
Σε έναν κόσμο στον οποίο η ψυχή έχει παραγκωνιστεί, ο πλησίον μάς φαίνεται αδιάφορος ή ενοχλητικός, η ενασχόληση με τα κοινά μάς ακούγεται μάταιη και ο ρόλος του πολίτη έχει απονευρωθεί σε μεγάλο βαθμό, είναι αδήριτη ανάγκη να θωρακιστεί ο άνθρωπος με κοινωνική ευαισθησία και αίσθημα ατομικής και συλλογικής ευθύνης. Ο όρος «κοινωνική ευαισθησία» είναι πολυσχιδής και συνδέεται άρρηκτα με τις έννοιες της υπευθυνότητας και της ενσυναίσθησης. Ειδικότερα, ο άνθρωπος οφείλει να λειτουργεί, ως ευαίσθητος σεισμογράφος του καιρού του. Να διαθέτει ολιστική εποπτεία της πραγματικότητας —στον βαθμό που αυτό καθίσταται δυνατό σήμερα με τον τεράστιο όγκο πληροφοριών που διατίθενται— να βρίσκεται σε ετοιμότητα, να διασταυρώνει τις πηγές του και να παραμένει ενεργός πολίτης και άοκνος φρουρός της δημοκρατίας.
Ο σύγχρονος πολίτης έχει το καθήκον —εμφορούμενος από τις ουμανιστικές αξίες και τα ανθρωπιστικά ιδεώδη, όπως και τις αρχές της φιλαλληλίας και της αλληλεγγύης— να αγρυπνά για τη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οφείλει, ακόμα, να μην στέκεται ανάλγητος μπροστά στην εκμετάλλευση και την ανθρώπινη οδύνη, αλλά να διαθέτει μια ψυχή, που να μην ανέχεται την αδικία. Να αγωνίζεται, διαθέτοντας ευγενείς στόχους και υψηλά ιδανικά, να φτιάξει έναν κόσμο που να μην ντροπιάζει την καρδιά του, όπως έγραψε ο Νίκος Καζαντζάκης. Η κοινωνία, για να είναι βιώσιμη και ανθρώπινη, έχει ανάγκη από πολίτες, που δεν μένουν περιχαρακωμένοι στον μικρόκοσμό τους, αλλά, απεκδυόμενοι τον ατομισμό, τον εγωκεντρισμό και την ευθυνοφοβία, αποδύονται σε ένα συλλογικό αγώνα για να αλλάξουν τον κόσμο. Επιδίδονται δε, συχνά, σε μία πνευματική πάλη, προκειμένου να διαφυλάξουν τις —διαρκώς— εκφυλιζόμενες αξίες, μαχόμενοι ενάντια στην αναξιοκρατία, την ηθική ελεφαντίαση και την αξιολογική σύγχυση.
Όπως εύστοχα σημειώνει ο Τσιρόπουλος, «Υπάρχουν, βέβαια, ακόμη οι τρυφεροί κι ευαίσθητοι άνθρωποι. Αλλά είναι άπραγοι, με χέρια σαπισμένα, με καρδιά που υποφέρει αλλά δεν γνωρίζει να πρακτικοποιεί τον πόνο της. Αισθάνονται, μαντεύουν, αλλά διστάζουν, η δύναμη έχει παγώσει, έχει ακινητήσει μέσα τους. Με τέτοιους ανθρώπους, όμως, ο κόσμος δεν μπορεί να πάει μπροστά, δεν μπορεί να σταθεί. Με σκληρούς, αδίστακτους κι ευαίσθητους άπραγους, το ανθρώπινο γένος εξανδραποδίζεται, η κοινωνία εκφυλίζεται, στην αρχή συμβιβάζεται, ύστερα αναγορεύει τους ανάξιους ως οδηγούς της […]. Το αίτημά μας γίνεται πλέον σαφές: ζητούμε ευαίσθητους αλλά δυναμικούς ανθρώπους».
Εξετάζοντας το ρόλο της κοινωνικής ευαισθησίας στο παράδειγμα της πρόσφατης τραγωδίας στα Τέμπη, παρατηρούμε πόσο καίρια κρίνεται η στάση του πολίτη απέναντι στις εθνικές κρίσεις. Ένας λαός που δεν φιμώνεται, που αγωνίζεται στον κοινωνικό στίβο για την απόδοση δικαιοσύνης, θεωρώντας υπέρτατη και αδιαφιλονίκητη αξία την ανθρώπινη ζωή, είναι ένας λαός αδούλωτος. Ένας λαός, που δεν αποσείει τις ευθύνες από τους υπαιτίους, επιρρίπτοντάς τες σε κάποια υπερκείμενη δύναμη, ένας λαός που δεν εθελοτυφλεί και που δεν αντιμετωπίζει τους νεκρούς σαν άδεια νούμερα ή ονόματα σε έναν κατάλογο, αλλά ως αυθύπαρκτες ψυχές με όνειρα και δικαιώματα, είναι ένας λαός ελπιδοφόρος.
Το πλήθος των νέων —κι όχι μόνο— που διαμαρτυρήθηκαν και εξακολουθούν να διαμαρτύρονται για αυτό τον επαίσχυντο βιασμό της ανθρώπινης ζωής, αποκαλύπτει έναν υψηλό δείκτη ενσυναίσθησης, και ατομικής, καθώς και συλλογικής ευθύνης απέναντι στους νεκρούς, τις οικογένειές τους, το κοινωνικό σύνολο εν γένει, και τις μέλλουσες γενιές, και ταυτόχρονα πίστη ότι είναι δυνατόν να χτιστεί ένας λιγότερο ζοφερός κόσμος. Ας θυμηθούμε τους στίχους της Κατερίνας Γώγου από το βιβλίο με τα ποιήματά της, Ιδιώνυμο:
«Θα ‘ρθει καιρός που θ’ αλλάξουν τα πράματα.
Να το θυμάσαι, Μαρία.
Θυμάσαι, Μαρία, στα διαλείμματα εκείνο το παιχνίδι
που τρέχαμε κρατώντας τη σκυτάλη
—μην βλέπεις εμένα— μην κλαις. Εσύ εισ’ η ελπίδα
άκου θα ‘ρθει καιρός
που τα παιδιά θα διαλέγουνε γονιούς
δεν θα βγαίνουν στην τύχη
Δεν θα υπάρχουν πόρτες κλειστές
με γερμένους απέξω
Και τη δουλειά
θα τη διαλέγουμε
δεν θα ‘μαστε άλογα να μας κοιτάνε στα δόντια.
Οι άνθρωποι —σκέψου!— θα μιλάνε με χρώματα
κι άλλοι με νότες
Να φυλάξεις μοναχά
σε μια μεγάλη φιάλη με νερό
λέξεις κι έννοιες σαν κι αυτές
απροσάρμοστοι, καταπίεση, μοναξιά, τιμή, κέρδος, εξευτελισμός
για το μάθημα της ιστορίας.
Είναι Μαρία —δεν θέλω να λέω ψέματα—
δύσκολοι καιροί.
Και θάρθουνε κι άλλοι.
Δεν ξέρω —μην περιμένεις κι από μένα πολλά—
τόσα έζησα τόσα έμαθα τόσα λέω
κι απ’ όσα διάβασα ένα κρατάω καλά:
“Σημασία έχει να παραμένεις άνθρωπος”.
Θα την αλλάξουμε τη ζωή
παρ’ όλα αυτά, Μαρία».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τσιρόπουλος, Κ. Ε. (1986), Δοκίμια Ευθύνης (3η Έκδοση), Εκδόσεις Αστήρ.
- Γώγου, Κ. (1980), Ιδιώνυμο, Εκδόσεις Καστανιώτη.
