Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Ζούμε σε έναν κόσμο στον οποίο κάθε μέρα ερχόμαστε σε επαφή με πάμπολλους αριθμούς και στατιστικές. Παρόλα αυτά, οι στατιστικές δεν είναι πάντα τόσο αυτονόητες όσο φαίνονται, καθώς υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους τα αποτελέσματα των ερευνών και οι αριθμοί μπορούν να μας παραπλανήσουν. Πράγματι, όπως παρατηρεί και η συγγραφέας του βιβλίου που παρουσιάζουμε σήμερα, η πιο ευρέως ομιλούμενη γλώσσα στον κόσμο δεν είναι τα κινέζικα, τα ισπανικά ή τα αγγλικά, αλλά η γλώσσα των αριθμών. Με τους αριθμούς έχουμε μια αμφίθυμη σχέση: τους χρησιμοποιούμε καθημερινά, αλλά λίγοι από εμάς μπορούν να ισχυριστούν ότι έχουν τεχνογνωσία σχετικά με αυτούς. Οι άνθρωποι συχνά αναφέρουν ότι «δεν είναι καλοί στα μαθηματικά», ενώ κανένας δεν θα έλεγε το ίδιο για την ανάγνωση.
Η Μεροληψία των Αριθμών της Sanne Blauw είναι μια συναρπαστική εξερεύνηση των τρόπων με τους οποίους οι αριθμοί και οι στατιστικές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να μας παραπλανήσουν, να μπερδέψουν και μερικές φορές να μας εξαπατήσουν. Η συγγραφέας είναι δημοσιογράφος και η σχέση της με τους αριθμούς ξεκίνησε όταν, ως οικονομολόγος, άρχισε να συγγράφει άρθρα για την ευημερία και την ποιότητα ζωής. Η ίδια αισθανόταν κατάπληξη με το πόσο παραπλανητικά χρησιμοποιούνταν οι στατιστικές για να αιτιολογήσουν τις εκάστοτε αποφάσεις την περίοδο των μέτρων κατά του κορωνοϊού, κι έτσι αποφάσισε να εξωτερικεύσει αυτές τις σκέψεις. Το βιβλίο κυκλοφορεί μεταφρασμένο στα ελληνικά από τη Μαργαρίτα Μπονάτσου και οι αναγνώστες μπορούν να το αναζητήσουν από τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
Η Blauw ξεκινάει εισάγοντας την έννοια της «αριθμητικής μεροληψίας», η οποία αναφέρεται στην ανθρώπινη τάση να δίνει αδικαιολόγητη βαρύτητα σε ποσοτικές πληροφορίες, ακόμη και όταν μπορεί να μην είναι απολύτως σχετικές ή ακριβείς. Στη συνέχεια, εξερευνά μια ποικιλία παραδειγμάτων για το πώς αυτή η προκατάληψη μπορεί να εκδηλωθεί στην καθημερινή ζωή, από τον τρόπο που ερμηνεύουμε τους τίτλους των ειδήσεων μέχρι τις μεθόδους που χρησιμοποιούμε για να αξιολογήσουμε τη δική μας απόδοση. Σε όλο το βιβλίο, η Blauw προσφέρει μια σειρά από πρακτικές συμβουλές και στρατηγικές για την υπέρβαση της μεροληψίας των αριθμών, όπως η εκμάθηση αναγνώρισης πότε τα στατιστικά στοιχεία χρησιμοποιούνται με παραπλανητικούς τρόπους και η επίγνωση των περιορισμών ορισμένων τύπων δεδομένων.
Η Blauw επεξηγεί αυτό το θέμα μέσω επιλεγμένων περιπτωσιολογικών μελετών, ξεκινώντας με μια θριαμβευτική χρήση στατιστικών στην εποχή της βρεφικής ηλικίας του πεδίου, όταν η νοσοκόμα Florence Nightingale, που γνώριζε εξαιρετικά μαθηματικά, έστειλε στις αρχές επιμελώς συγκεντρωμένους πίνακες θνησιμότητας Βρετανών στρατιωτών στην Κριμαία. Η Blauw εξηγεί ότι ήταν μια από τις πρώτες φορές που χρησιμοποιήθηκε η στατιστική για να επηρεάσει τις πολιτικές αποφάσεις και ίσως ήταν η ίδια η επιτυχία τέτοιων πρώιμων εμπειριών που έκαναν την ποσοτικοποίηση των δεδομένων να γίνει συνώνυμη με την αξιοπιστία τα επόμενα χρόνια. Παρόλα αυτά, πολλές φορές οι αριθμοί παραπλανούν.
Σε ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον κεφάλαιο του βιβλίου, η συγγραφέας αναφέρεται στο πώς τα προβλήματα δειγματοληψίας πληθυσμών μπορούν να οδηγήσουν σε περίεργα συμπεράσματα, αλλά και το πόσο αναξιόπιστος μπορεί να είναι καμιά φορά ο μέσος όρος. Η ίδια εξηγεί ότι πολλές φορές ο μέσος όρος έχει αξιοποιηθεί ως εργαλείο προπαγάνδας, για να υποστηρίξει υποθέσεις που θεωρούσαν τους Αφροαμερικανούς λιγότερο έξυπνους από τους λευκούς Αμερικανούς. Παρόλα αυτά, όπως σήμερα οι περισσότεροι γνωρίζουν, μια απλή μέτρηση του μέσου όρου από τεστ IQ που συνέβησαν υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες, χωρίς καν αναφορές στο κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο που μπορεί να παραγάγει τέτοιες διαφορές, δεν μπορεί να δώσει καμία αξιόπιστη πληροφορία για την ευφυΐα. Όπως μας εξηγεί πιο εύθυμα η συγγραφέας, αν ο Bill Gates κάθεται σε ένα λεωφορείο, τότε αν υπολογιστεί ο μέσος όρος του εισοδήματος των επιβατών, στατιστικά θα φαίνεται ένα λεωφορείο γεμάτο εκατομμυριούχους, ενώ η πραγματικότητα δεν έχει καμία σχέση με αυτό.
Στα κεφάλαια του βιβλίου, ο αναγνώστης μαθαίνει με έναν ευχάριστο τρόπο πώς να είναι πιο προσεκτικός απέναντι στις παραπλανητικές στατιστικές και τους αριθμούς. Δεν είναι καθόλου δύσκολο κανείς να παρασυρθεί, καθώς, όπως εξηγεί και η συγγραφέας, συχνά απομονωμένα τμήματα από έρευνες παρουσιάζονται χωρίς το πλαίσιό τους, ώστε επί σκοπού να παραπλανήσουν το κοινό. Το βιβλίο παρέχει χρήσιμες συμβουλές και σίγουρα έχει να προσφέρει στον καθένα αρκετές στιγμές αμφισβήτησης για πολλές φορές που πιστέψαμε στους αριθμούς, ενώ θα υπήρχαν πολύ καλοί λόγοι να είχαμε ρίξει μια δεύτερη ματιά. Για το σύγχρονο μήνυμα και τη λιτή και εύληπτη διατύπωση του βιβλίου, το διαβάσαμε και σας το προτείνουμε!
