Της Μαρίνας-Μαρίας Αντωναράκη,
Η κρεατίνη είναι μια νιτρώδης αμίνη. Τη βρίσκουμε κυρίως στους σκελετικούς μύες. Οι φυσικές πηγές κρεατινίνης λαμβάνονται μέσω της διατροφής από τα ψάρια, τη ρέγγα, το κοτόπουλο, το χοιρινό κρέας, το μοσχαρίσιο κρέας, τον σολομό και τον τόνο. Το ήπαρ, οι νεφροί και το πάγκρεας είναι τα όργανα που λειτουργούν καθοριστικά για την ενδογενή παραγωγή της. Η ενδογενής σύνθεση της κρεατίνης (με ρυθμό περίπου 1g/ημέρα) είναι μια αναβολική διαδικασία που ξεκινάει στους νεφρούς, όπου τα αμινοξέα της γλυκίνης και της αργινίνης ενώνονται. Τα αμινοξέα αυτά μεταφέρονται έπειτα στο ήπαρ, όπου και παράγεται η κρεατίνη και αυτή με τη σειρά της στους σκελετικούς μύες, όπου σχηματίζεται η απαραίτητη για τον οργανισμό μας φωσφοκρεατίνη, που είναι υπεύθυνη για τη διάθεση ενέργειας κατά τα πρώτα δευτερόλεπτα της έντονης αναερόβιας άσκησης μέσω του ενζύμου CPK (Κινάση ή φωσφοκινάση της κρεατίνης).
Το ένζυμο αυτό συμμετέχει καθοριστικά στη ρύθμιση της κυτταρικής ομοιόστασης. Το εντοπίζουμε στο κυτταρόπλασμα και στα μιτοχόνδρια των κυττάρων των παραπάνω ιστών. Το εν λόγω ένζυμο συμμετέχει, μέσω της χρήσης ενέργειας (ATP), στην κατάλυση της βιοχημικής αντίδρασης μετατροπής της κρεατίνης σε φωσφοκρεατίνη και διφωσφορική αδενοσίνη (ADP).
Η κρεατινική κινάση βρίσκεται σε τρεις διαφορετικές μορφές ή αλλιώς ισοένζυμα. Δρα στον εγκέφαλο, στο ουροποιητικό και στο γαστρεντερικό σύστημα. Η CK-BB (CK1) βρίσκεται κυρίως στον εγκεφαλικό ιστό, αλλά και στους λείους μύες, στον θυρεοειδή αδένα, στους πνεύμονες και στον προστάτη. Η CK-MB (CK2) βρίσκεται κυρίως στον καρδιακό μυ, αλλά επίσης και στη γλώσσα, το διάφραγμα και ελάχιστη ποσότητα εντοπίζεται στους σκελετικούς μύες. Η CK-MM (CK3) βρίσκεται, κυρίως, στους σκελετικούς μυς.
Παράγοντες, όπως η ηλικία, το φύλο, η φυλή και η σωματική δραστηριότητα επηρεάζουν τη τιμή του ενζύμου. Γενικά, τα φυσιολογικά όρια που χρησιμοποιούνται είναι 24-195U/l για τους άνδρες και 24-170U/l για τις γυναίκες.
Αίτια αύξησης του ενζύμου
Αυξημένη CPK μπορεί να υποδηλώνει μυϊκή φλεγμονή. Τα επίπεδα CPK μπορεί να είναι υψηλά μετά από έντονη άσκηση, γι’ αυτό ο γιατρός την ελέγχει μετά από αρκετές ημέρες ανάπαυσης. Φάρμακα, όπως οι στατίνες, μπορεί να προκαλέσουν αύξηση της CPK. Αύξηση των επιπέδων CPK στον ορό τού αίματος παρατηρούνται επιπλέον σε λοιμώξεις κοιλιοκάκης, μυϊκή δυστροφία, υποθυρεοειδισμό, επιληπτικές κρίσεις, σε νεφρική ή καρδιακή νόσο, σε μυϊκό τραυματισμό από ενδομυϊκές ενέσεις και ηλεκτρομυογράφημα καθώς και σε φλεγμονή των σκελετικών μυών. Εάν η CPK είναι υψηλή χωρίς άσκηση ή παραμένει υψηλή με ανάπαυση, τίθεται περαιτέρω διερεύνηση με πρόσθετες εξετάσεις για να προσδιοριστεί ο τύπος, δηλαδή, ποιο ισοένζυμο της CPK είναι αυξημένο. Έτσι, θα προσδιοριστεί η πηγή της βλάβης και συγκεκριμένα προσδιορίζεται ο ιστός που παρουσιάζει τη βλάβη, καθώς ανιχνεύεται αυξημένος καταβολισμός.
Έχει αποφανθεί ότι κατά τη διάρκεια της σωματικής άσκησης καταστρέφονται μυϊκές ίνες. Αυτό οδηγεί σε εμφάνιση μυϊκού πόνου, μυϊκής ακαμψίας και οιδήματος. Ακολουθεί στη συνέχεια η ανίχνευση αυξημένων επιπέδων CPK, τα όποια και αυξάνονται στο τέλος της άσκησης. Όσο λιγότερο γυμνασμένο είναι το άτομο, τόσο μεγαλύτερη είναι η αύξηση της CPK, ενώ η επαναφορά καθυστερεί αρκετά να πραγματοποιηθεί. Οι τιμές της CPK ανάλογα την ένταση της άσκησης μπορεί και να δεκαπλασιαστούν έναντι των φυσιολογικών. Πρέπει να αναφερθεί, ότι εξαιτίας του παραπάνω λόγου, η μέτρηση σε αθλητές αποτελεί δείκτη μυϊκής επιβάρυνσης.
Η υπερκόπωση είναι το κύριο αίτιο αύξησης της CPK και χαρακτηρίζεται από εντατική εξάντληση των μυών. Σε σοβαρές περιπτώσεις προκύπτει η ραβδομυόλυση: καταστροφή (λύση) κυττάρων που ανήκουν σε γραμμωτούς (ραβδωτούς) μύες, όπου παρατηρείται απελευθέρωση της μυοσφαιρίνης —ως βασικό συστατικό των μυϊκών κυττάρων— σε μεγάλες ποσότητες στο πλάσμα και στη συνέχεια απέκκρισή της από τα νεφρά. Έτσι, μπορεί να προκληθεί απόφραξη νεφρικών σωληναρίων (οξεία νεφρική ανεπάρκεια). Η θεραπεία της υπερκόπωσης γίνεται κυρίως με φάρμακα, με ειδική διατροφή και συμπληρώματα, που θα ενισχύσουν το ενεργειακό απόθεμα του μυϊκού συστήματος. Στη ραβδομυόλυση ενδέχεται να χρειαστεί νοσηλεία. Η σωστή διάγνωση θα αναδείξει και την αποτελεσματική θεραπεία.
Συμπληρώματα κρεατίνης
Η παραγωγή της κρεατίνης από τον ίδιο τον οργανισμό μειώνεται, όταν λαμβάνει κανείς συμπληρώματα και επιστρέφει στα φυσιολογικά επίπεδα, αφού σταματήσει να χορηγείται. Βάσει των ερευνών και μελετών, δεν έχει αναφερθεί κάποια σχέση των συμπληρωμάτων κρεατίνης με το ένζυμο. Ουσιαστικά, η αύξηση της κρεατίνης στο οργανισμό οδηγεί στην αυξημένη λειτουργία του ενζύμου.
Η βιβλιογραφία δείχνει πως η από στόματος χρήση της κρεατίνης στις σωστές δοσολογίες είναι ασφαλής, καθώς αποτελεί ένα εργογόνο συμπλήρωμα. Στο εμπόριο, υπάρχουν πολλοί τύποι κρεατίνης, είτε σε καθαρή μορφή είτε σε φόρμουλα συστατικών, όπως φωσφορική κρεατίνη, μονοϋδρική κρεατίνη και συνδυασμός κρεατίνης με β-υδροξυ-β-μεθυλοβουτυρικό (HMB) κ.λπ.
Τα οφέλη συμπληρωμάτων
Τα οφέλη της κρεατίνης, που έχουν μελετηθεί αρκετά, αφορούν στην απλή μονοϋδρική κρεατίνη και σχετίζονται με τη βελτίωση αθλητικών επιδόσεων, με την αύξηση δύναμης και μυϊκής μάζας, με την αντιγήρανση του δέρματος και τη νοητική υγεία, καθώς και με κάποιες νευρομυϊκές παθήσεις. Η αποθήκη φωσφοκρεατίνης στους μύες χρησιμοποιείται γρήγορα και για αυτό βοηθάει κυρίως άτομα που κάνουν γυμναστική με αντιστάσεις (π.χ. βάρη). Τα αποτελέσματά της στην αύξηση των αθλητικών επιδόσεων είναι αδιαμφησβήτητα. Είναι ένα σχετικά ασφαλές συμπλήρωμα για το οποίο δεν έχουν αναφερθεί στατιστικά σημαντικές παρενέργειες.
Τα αρνητικά αποτελέσματα των συμπληρωμάτων
Τα κύρια αρνητικά απότοκα είναι οι μυϊκές κράμπες και κάποιες γαστρεντερικές δυσλειτουργίες. Ακόμη, υπάρχουν μελέτες που τη συνδέουν με τη τριχόπτωση και δόκιμο θα ήταν να αποφεύγεται από άτομα με προβλήματα υγείας στο ήπαρ ή στα νεφρά. Πριν τη χρήση της καλό θα ήταν να πραγματοποιηθούν εξετάσεις αίματος και καρδιολογικός έλεγχος, ώστε να επιβεβαιωθεί ότι τα νεφρά και το ήπαρ είναι υγιή.
Οι γιατροί συνιστούν να χορηγείται από 30 λεπτά έως και μία ώρα πριν την προπόνηση. Ωστόσο, καλό θα ήταν να λαμβάνεται κρεατίνη και μετά την προπόνηση, καθώς είναι η ώρα που οι μύες αναδομούνται. Η λήψη του συμπληρώματος μέσα σε αυτό το διάστημα διευκολύνει την απορρόφηση από τον οργανισμό, ώστε να χρησιμοποιηθεί κατά την προπόνηση.
Βάσει πρωτοκόλλου ως δόση εφόδου ανά ημέρα είναι τα 0,3 γρ./kg καθαρής μονοϋδρικής κρεατίνης για 5-7 ημέρες, κατανεμημένα σωστά μέσα στην ημέρα (3-4 φορές) και στη συνέχεια ως δόση συντήρησης τα 3-5 γρ. ανά ημέρα. Το αποτέλεσμα είναι η αύξηση της φωσφοκρεατίνης στους μύες κατά 10-40%, η οποία και αποτρέπει τη μείωση του pH, που προκαλείται από τη συσσώρευση γαλακτικού οξέος, το οποίο παράγεται κατά τον αναερόβιο μεταβολισμό.
Πιο υψηλές δόσεις π.χ. έως 10 γρ./ημέρα μπορούν να είναι ευεργετικές μόνο σε άτομα με αυξημένη μυϊκή μάζα και υψηλά επίπεδα δραστηριότητας, αλλά και σε όσους δεν ανταποκρίνονται στη χαμηλότερη δόση των 5 γρ./ημέρα. Όμως, η λήψη μεγάλης ποσότητας μπορεί να προκαλέσει μυϊκές κράμπες, πόνο στο στομάχι, ναυτία, διάρροια και σπάνια αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν, αν το άτομο αντιμετωπίζει θέματα με τη λειτουργία των νεφρών, του ήπατος και το σάκχαρο. Ο παγκόσμιος οργανισμός της αθλητικής διατροφής τονίζει ότι η μονο-υδρική κρεατίνη, αν χρησιμοποιηθεί σωστά, δεν ενέχει κανένα κίνδυνο για την υγεία του αθλητή. Η κρεατίνη είναι μια ουσία η οποία αποβάλλεται από τον οργανισμό και τους νεφρούς μέσω των ούρων και σε έρευνες που πραγματοποιήθηκαν αποδείχθηκε ότι κατακρατά νερό ενδομυϊκά, με αποτέλεσμα την αύξηση του σωματικού βάρους και την αύξηση της πιθανότητας αφυδάτωσης. Λόγω αυτού οι αθλητές που τη λαμβάνουν πρέπει να καταναλώνουν αρκετή ποσότητα νερού περίπου (3-4 λίτρα).
Σημαντικό είναι, όμως, να δώσετε ιδιαίτερη προσοχή στο ότι η λήψη κρεατίνης δεν είναι πανάκεια ούτε αποτελεί το κλειδί της αθλητικής επιτυχίας, καθώς και στο ότι υπάρχουν πολυάριθμές παθολογικές καταστάσεις, που οφείλονται στην αύξηση των τιμών CPK στον ορό του αίματος. Όπως με κάθε φάρμακο, έτσι και με τη χορήγηση κρεατίνης χρειάζεται η συμβουλή γιατρού, προκειμένου να πραγματοποιηθεί σωστή επιλογή σκευάσματος και τήρηση πρωτοκόλλων πρόσληψης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Rhabdomyolysis, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- Elevated level of creatine phosphokinase in newborn: Clinical significance and association with congenital muscle diseases, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- Creatine Supplementation for Muscle Growth: A Scoping Review of Randomized Clinical Trials from 2012 to 2021, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- Creatine Phosphokinase, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- Low Tissue Creatine: A Therapeutic Target in Clinical Nutrition, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- Effects of creatine supplementation on memory in healthy individuals: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- Κινάση κρεατίνης, CPK, bioiatrikiplus. Διαθέσιμο εδώ
- Κινάση Κρεατίνης (CPK), Ισοένζυμα, Διαγνωστική Αθηνών. Διαθέσιμο εδώ
- CPK: Τι είναι και πότε είναι αυξημένη;, health4u. Διαθέσιμο εδώ
- Creatine Phosphokinase (CPK), hopkinslupus. Διαθέσιμο εδώ
