Της Κωνσταντίνας Λάμπου,
Βασική αρχή της συνδικαλιστικής ελευθερίας είναι το δικαίωμα συνδικαλιστικής οργάνωσης, το δικαίωμα, δηλαδή, που έχουν οι εργαζόμενοι και οι εργοδότες να μπορούν να δημιουργούν και να γίνονται μέλη σε οργανώσεις, χωρίς να υπάρχουν διακρίσεις, ούτε προηγούμενη άδεια της αρχής. Το συγκεκριμένο δικαίωμα κατοχυρώνεται στο άρθρο 2 της Διεθνούς Σύμβασης Εργασίας (ΔΣΕ).
Με το να αναγνωρίζεται η αρχή αυτή, επιβάλλεται, από τη μία, η ελευθερία στον καθορισμό της δομής και της σύνθεσης των οργανώσεων. Από την άλλη, αποκλείεται κάθε νομοθετικό ή άλλο μέτρο, μέσω του οποίου γίνεται η καθιέρωση υποχρεωτικής συμμετοχής σε μία ή και σε ορισμένες οργανώσεις, αλλά και μέτρο που επιδιώκει την ευνοϊκή μεταχείριση μερικών συνδικαλιστικών οργανώσεων εναντίον άλλων. Το συγκεκριμένο δικαίωμα, από τη ρητή διατύπωσή του, δεν απονέμεται μόνο στους εργαζομένους, αλλά και στους εργοδότες, ενώ η 87 ΔΣΕ επιτυγχάνει την εγγύηση μόνο του δικαιώματος του «επαγγελματικώς» συνεταιρίζεσθαι, αλλά όχι το γενικότερο του συνεταιρίζεσθαι.
Αν ασκείται ελεύθερα το συνδικαλιστικό δικαίωμα πρέπει, αρχικά, να μην υπάρχει «οποιουδήποτε είδους διάκριση», απέναντι στους φορείς που το ασκούν. Απαγορεύονται, δηλαδή, διακρίσεις που βασίζονται στη φυλή, στην εθνότητα, στο φύλο, στην οικογενειακή κατάσταση, στην ηλικία ή στην πολιτική άποψη. Συνεπώς, το δικαίωμα αυτό αναφέρεται σε κάθε εργασία και, παράλληλα, παρέχει κάλυψη και στους απασχολούμενους στη δημόσια διοίκηση, είτε έχοντας την ιδιότητα του δημοσίου υπαλλήλου είτε πρόκειται για σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου.
Στο τι κατοχυρώνεται, όμως, μέσω του δικαιώματος αυτού δεν περιορίζεται εδώ. Πιο συγκεκριμένα, καλύπτεται κάθε ειδική μορφή εργασιακής σχέσης, όπως είναι οι εργαζόμενοι που έχουν συμβάσεις πρόσκαιρης εργασίας, δοκιμαστικής εργασίας ή υπεργολαβική σχέση, οι οικιακοί βοηθοί, οι κατ’ οίκον εργαζόμενοι, το προσωπικό φιλανθρωπικών ιδρυμάτων ή οι ναυτικοί. Επίσης, δεν εξαιρούνται από το δικαίωμα οργάνωσης οι διευθύνοντες υπάλληλοι, αφού δεν προκύπτει από τη διάταξη 87 ΔΣΕ ή άλλης σχετικής ρύθμισης. Επιπλέον, απορρέει από αυτό η απονομή του και στους εργαζομένους του αγροτικού τομέα και, μάλιστα, για τους συγκεκριμένους υιοθετήθηκαν ειδικοί διεθνείς κανόνες. Να σημειωθεί, ακόμη, πως έχει γίνει δεκτό από το ΕΣΔΑ πως δικαίωμα ίδρυσης συνδικαλιστικού σωματείου έχουν και οι εργαζόμενοι των θρησκευτικών κοινοτήτων.
Από την άλλη, όμως, το δικαίωμα οργάνωσης δεν είναι ανεξέλεγκτο, αλλά υπόκειται σε ορισμένους περιορισμούς. Υπό την έννοια αυτή, όπως ορίζεται με το άρθρο 9 παρ. 1 της 87 ΔΣΕ, «η εθνική νομοθεσία καθορίζει εν τίνι μέτρω θα έχουν εφαρμογήν και δια τας ενόπλους δυνάμεις και την αστυνομίαν αι υπό της παρούσης συμβάσεως προβλεπόμεναι εγγυήσεις». Παρομοίως, κατοχυρώνεται και στο άρθρο 1 της 151/1978 ΔΣΕ, που αναφέρεται στην προστασία του δικαιώματος οργάνωσης και στις διαδικασίες που καθορίζουν τους όρους απασχόλησης στη δημόσια διοίκηση, «το μέτρο στο οποίο οι προβλεπόμενες από τη Σύμβαση αυτή εγγυήσεις θα εφαρμόζονται στις ένοπλες δυνάμεις και στην αστυνομία θα καθορίζεται από την εθνική νομοθεσία».
Στο ελληνικό δίκαιο, στο παρελθόν, ίσχυε πως επιτρεπόταν, αφενός, περιορισμένη συνδικαλιστική δράση στους δικαστικούς λειτουργούς και σε όσους υπηρετούσαν στα σώματα ασφαλείας. Δε γινόταν, βέβαια, επιτρεπτό συνδικαλιστική δράση σε όσους υπηρετούσαν στις ένοπλες δυνάμεις, διότι αυτό θα συνεπαγόταν κατάλυση στρατιωτικής πειθαρχίας που είναι η βάση της στρατιωτικής οργάνωσης. Παρ΄ όλα αυτά, έπειτα, η θέση αυτή δεν έγινε δεκτή από την απόφαση της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου.
Αναλυτικότερα, δέχθηκε πως δεν είναι ειδική κατηγορία Ελλήνων πολιτών, όσοι υπηρετούν στις ένοπλες δυνάμεις, καθώς είναι έξω από το πεδίο των επί μέρους εγγυήσεων των συνταγματικών δικαιωμάτων. Συνεπώς, και οι στρατιωτικοί οφείλουν να απολαμβάνουν το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι. Στο τέλος, αναγνωρίστηκε το συνδικαλιστικό δικαίωμα σε όσους είναι εν ενεργεία στρατιωτικοί, αλλά δεν αντιμετωπίζεται ο κίνδυνος υπονόμευσης της στρατιωτικής ιεραρχίας που είναι απαραίτητη, ώστε να λειτουργούν αποτελεσματικά οι Ένοπλες Δυνάμεις, που, πιθανώς, να έχει ως αποτέλεσμα ταυτόχρονη συνδικαλιστική ιεραρχία που σχηματίζεται από τη σωματειακή λειτουργία.
Θεμέλιο προστασίας της συνδικαλιστικής ελευθερίας είναι η καθιέρωση ελεύθερης σύστασης των συνδικαλιστικών οργανώσεων, χωρίς την ύπαρξη προηγούμενης άδειας της αρχής. Έτσι, εύκολα διακρίνουμε πως η συγκεκριμένη απαγόρευση απευθύνεται στην κρατική εξουσία, έχοντας την αντίληψη πως δε γίνεται η ίδρυση συνδικάτων να έχει εξάρτηση από την καλή θέληση της δημόσιας αρχής. Αντιθέτως, επιτυγχάνεται η επιβολή της απαγόρευσης στην ίδια, ως κυριαρχικό δικαίωμα των εργαζομένων και των εργοδοτών, που υποχρεούται να σέβεται.
Ως κατακλείδα, το να διασφαλίζεται σε μια δημοκρατική κοινωνία η συνδικαλιστική ελευθερία αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση, προκειμένου να υπερασπίζονται τα συμφέροντα των εργαζομένων. Επιπλέον, αποτελεί ιδιαίτερη εκδήλωση των βασικών δικαιωμάτων του ανθρώπου και, μάλιστα, αποτέλεσε ένας από τους κύριους στόχους της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Ληξουριώτης Ιωάννης, Συλλογικές Εργασιακές Σχέσεις, 3η έκδοση, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2020
