Του Δημήτρη Καρυδάκη,
Όταν ακούμε τον όρο «θρησκεία» το πρώτο και βασικότερο πράγμα που φέρνουμε συνήθως κατά νου είναι οι σύγχρονες μονοθεϊστικές ή αλλιώς και «αβρααμικές» θρησκείες, οι οποίες κυριαρχούν στον σύγχρονο κόσμο. Με τον Χριστιανισμό, τον Ιουδαϊσμό αλλά και το Ισλάμ να αποτελούν τον πυρήνα των ισχυρότερων θρησκειών παγκοσμίως, αριθμώντας δισεκατομμύρια ακολούθους σε ολόκληρη την υφήλιο, τείνουμε να παραβλέπουμε ορισμένες άλλες, μικρότερου βεληνεκούς θρησκείες, των οποίων την ύπαρξη και τις πεποιθήσεις οφείλουμε να αναφέρουμε. Μία τέτοια θρησκεία είναι και ο «Ζωροαστρισμός».
Με τον όρο «Ζωροαστρισμός» ή και «Μαζδαϊσμός» ερχόμαστε να ορίσουμε το σύνολο των θρησκευτικών αντιλήψεων των ινδο-ιρανικών πληθυσμών της κεντρικής Ασίας κατά τη δεύτερη χιλιετία π.Χ. (2000-1000 π.Χ.), πληθυσμοί οι οποίοι με το πέρασμα του χρόνου θα εγκατασταθούν στην περιοχή που σήμερα αποκαλούμε ως Ιράν ή και Περσία, συγκροτώντας σταδιακά το δικό τους οργανωμένο σύστημα ιδεών και πεποιθήσεων σχετικά με την κοσμογονία, τη φύση του Υπέρτατου Όντος αλλά και την προέλευση των όντων.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τους οπαδούς της θρησκείας, η τελευταία δημιουργήθηκε από τον Ζαρατούστρα ή και Ζωροάστρη στα Ελληνικά, έναν προφήτη Ιρανικής καταγωγής ο οποίος φαίνεται ότι δημιούργησε την θρησκεία αυτή στο διάστημα ανάμεσα από το 1500 π.Χ. (από τα μέσα δηλαδή της 2ης χιλιετίας π.Χ.) μέχρι και τον 7ο π.Χ. αιώνα, με τους διάφορους μελετητές και επιστήμονες να μην είναι σίγουροι σχετικά με την ακριβή χρονολογία ιδρύσεως του Ζωροαστρισμού αλλά και τον βίο του σπουδαίου προφήτη. Όπως και να έχει, και λαμβάνοντας υπόψιν μας τις άνωθεν χρονολογικές υποθέσεις, διαπιστώνουμε ότι, αν όντως οι εικασίες αυτές είναι ορθές, ο Ζωροαστρισμός αποτελεί μία από τις αρχαιότερες θρησκείες παγκοσμίως, συναγωνιζόμενος μονάχα τον Ινδουισμό και τον Ιουδαϊσμό, των οποίων η χρονολογία φτάνει πίσω περίπου στο 2300 π.Χ. και στο 2000 π.Χ. αντιστοίχως.
Αυτό που παρατηρείται στον Μαζδαϊσμό και αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά, αν όχι το πιο σημαντικό, στοιχείο του είναι το δυϊστικό πνεύμα που τον διακατέχει σαν θρησκεία. Η αέναη μάχη του καλού απέναντι στο κακό, η οποία κατέχει σημαντική θέση αποτελώντας τον βασικό πυλώνα της αρχαίας Περσικής θρησκείας, φαίνεται ότι ενσαρκώνεται κυριολεκτικά μέσα από την πάλη του Αχούρα Μάζδα (Ahura Mazdā), υπέρτατου όντος, δημιουργού του κόσμου και διατηρητή της κοσμικής ισορροπίας (ή αλλιώς της “aša”) και της ειρήνης. Έχοντας υπό την δικαιοδοσία του αμέτρητες καλόβολες θεότητες μεγαλύτερης ή μικρότερης ισχύος, έρχεται αντιμέτωπος με τις δαιμονικές ορδές κακόβουλων και πονηρών πνευμάτων, δαιμονίων και μαγισσών (γνωστών και ως “daevas”/“devas” ή «ντέβας») του Άνγκρα Μάνιου ή Αριμάν (Aŋra Mainyu/Ahriman). Επομένως, με την συνολική ισχύ των δύο κοσμικών στρατοπέδων να είναι ισότιμη, ο Ζωροαστρισμός «πετάει το μπαλάκι» στον ανθρώπινο παράγοντα, τουτέστιν τους πιστούς, οι πράξεις των οποίων θα καθορίσουν το τελικό αποτέλεσμα της θεϊκής αναμέτρησης, γέρνοντας την πλάστιγγα είτε υπέρ του Αχούρα Μάζδα είτε του Αριμάν. Με πυξίδα και εργαλείο τους το σύνθημα «Καλές σκέψεις, καλά λόγια, καλές πράξεις» (Περσικά: پندار نیک، گفتار نیک، کردار نیک ή “humata hūxta hvaršta”) οι Ζωροαστριστές πορεύονται σταθερά στη ζωή τους, διαμορφώνοντας τον δικό τους ηθικό κώδικα, ο οποίος συμβάλλει εν τελεί στην καθοριστική νίκη του καλού έναντι του κακού, την οποία η θρησκεία τους αδιαμφισβήτητα προβλέπει.
Σύμφωνα με τον Ζωροαστρισμό, ο Αχούρα Μάζδα (βεδικά σανσκριτικά: Àsurah) που σημαίνει «Κύριος» ή «άρχοντας» και το “Mazdā” που σημαίνει σοφός (κυριολεκτική σημασία «Ο σοφός άρχοντας») θα δημιουργήσει τον κόσμο σε 7 ημέρες (όπως κι o Θεός στον Χριστιανισμό, να τονιστεί η ομοιότητα), κατά την διάρκεια των οποίων ο σοφός άρχων θα εκκρίνει από αυτόν 6 ακόμη θεότητες ασθενέστερης ισχύος, τις λεγόμενες «αμέσα σπέντας» ή “ Amešāspand“, οι οποίες θεότητες σε συνδυασμό με τον Αχούρα Μάζδα σχηματίζουν την «Επτάδα» ή “Haptad” των βασικότερων θεοτήτων της περσικής θρησκείας. Οι έξι αυτές θεότητες είναι πρώτη η “Vohu Manah” (Βόχου Μάνα, μτφρ: Καλή σκέψη), δεύτερη η “Aṣ̌a Vahišta” (Άσα Βαχίστα, θεότητα της φωτιάς, μτφρ: βέλτιστη δικαιοσύνη), τρίτη η “Xšaθra Vairya” (Ζάθρα Βαϊρία, μτφρ: ιδανική εξουσία), τέταρτη στη σειρά η “Spənta Ārmaiti” (Σπέντα Αρμαΐτι, μτφρ: ιερή ταπεινοφροσύνη) πέμπτη η “Haurvatāt” (Χαουρβατάτ, μτφρ: Ολότητα) και η έκτη η “Amərətāt” (Αμερετάτ, μτφρ: Αθανασία, η οποία συμπληρώνει την ολότητα).
Σε αντίθεση με την αρχαία ελληνική θρησκεία, η οποία όπως γνωρίζουμε δεν διέθετε κάποια ιεραρχία, ιερατεία και συγκεκριμένο δόγμα ή ιερά κείμενα, παρά μόνο θρησκευτικές εορτές και απεικονίσεις των Ολύμπιων θεών μέσω αγαλμάτων, οι Μαζδαϊστές είχαν την «Αβέστα» (“Avesta”), μια συλλογή ιερών κειμένων, τα πρωτόλεια των οποίων λέγεται ότι συνέταξε ο ίδιος ο προφήτης Ζωροάστρης, ο οποίος σχημάτισε τους λεγόμενους «γκάθας» ή “Gāthās”, 17 ύμνους και παιάνες οι οποίοι συγκροτούν το μεγαλύτερο μέρος της παλιάς Αβέστα. Τους 17 ύμνους της αρχαίας περσικής «παλαιάς διαθήκης» συνοδεύει το “Yasna Haptaŋhāiti”, ένα από τα αρχαιότερα ιερά κείμενα του Ζωροαστρισμού.
Η Μαζδαϊκή θρησκεία θα δεχθεί μια σχετική αναμόρφωση, η οποία θα προάγει ως μοναδικό κι παντοδύναμο θεό τον Αχούρα Μάζδα, γεγονός το οποίο γνωρίζουμε από πέτρινες επιγραφές που βρέθηκαν στο όρος Μπεχιστούν της πόλης Κερμανσά (Kermansah) του δυτικού Ιράν και που χρονολογούνται στην Αχαιμενιδική περίοδο, συγκεκριμένα κατά την περίοδο βασιλείας του Μέγα Θεού Βασιλέα και Σάχη των Περσών Δαρείου Α’. Η επιγραφή δείχνει τον Αχούρα Μάζδα να ευλογεί τον Δαρείο Α’ και να τον χρήζει ως εκλεκτό του μετά την πάταξη διαφόρων εξεγερμένων σατραπών του. Ο Ζωροαστρισμός θα αποτελέσει κρατική θρησκεία τόσο της αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών όσο και των Σασσανιδών Περσών του Μεσαίωνα, για να αρχίσει να φθίνει σε δύναμη λόγω της ριζικής και τάχιστης επέκτασης του Ισλάμ στην κεντρική Ασία και την αραβική χερσόνησο τις πρώτες δεκαετίες του 7ου αιώνα μ.Χ., αναγκάζοντας τις κοινότητες των Μαζδαϊστών να καταφύγουν στην Ινδία, με τους εναπομείναντες στο Ιράν να βιώνουν διαρκείς διωγμούς και καταπίεση από τους νεήλυδες γαζήδες του Ισλάμ.
Ως σήμα κατατεθέν του, ο Ζωροαστρισμός έχει το «φραβαχάρι» ή “Faravahar“/“Farōhar”, το οποίο απεικονίζει έναν ενήλικα άνδρα (πιθανότατα τον Ζωροάστρη) να κάθεται πάνω σε έναν ηλιακό δίσκο με φτερά το οποίο παρατηρούμε τόσο στην προαναφερθείσα πέτρινη επιγραφή του Δαρείου όσο και κατά την διάρκεια της βασιλείας του Σάχη Ρεζά Παχλαβί (1919-1980), στην εποχή της οποίας το φραβαχάρι θα τοποθετηθεί σε χαρτονομίσματα, στο έμβλημα της βασιλικής αεροπορίας και στο οικόσημο του Ιράν.
Σημαντική είναι η αναφορά στην σημασία της λατρείας της φωτιάς στον Ζωροαστρισμό. Αν και αρνούνται την απεικόνιση του Θείου με οποιοδήποτε τρόπο, οι Μαζδαϊστές δίνουν μεγάλη έμφαση στην λατρεία της εξαγνιστικής φωτιάς (λόγω της οποίας έχουν χαρακτηριστεί υποτιμητικά ως «προσκυνητές της φωτιάς), παρόλο που δεν υπάρχουν αναφορές για λατρεία της φωτιάς στην ιερή Αβέστα. Για τον σκοπό αυτό, οι Ζωροαστριστές έχουν διαχρονικά κατασκευάσει πλειάδα ναών της φωτιάς, με σημαντικότερο από αυτούς να είναι ο ναός της φωτιάς στη Γιάζντ (Yazd) του σημερινού Ιράν και ο ναός “Irānšāh Ātaš Bahrām” στη σημερινή Ουντβάντα (“Udvada”) της Βορειοδυτικής Ινδίας.
Εν κατακλείδι, αν και η σημερινή Ζωροαστρική κοινότητα σε καμία περίπτωση δεν θάλλει, αριθμεί μέσες άκρες 200.000 ακολούθους παγκοσμίως, εκ των οποίων ένα αρκετά μεγάλο κομμάτι διαμένει στην Τεχεράνη και τις πόλεις Γιαζντ και Κερμάν του Ιράν. Η μεγαλύτερη κοινότητα Ζωροαστριστών βρίσκεται στην Ινδία και αριθμεί περίπου τα 50.000-60.000 μέλη, ενώ μικρές κοινότητες διαβιούν στην Αμερική, τον Καναδά, την Αγγλία, την Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία, τη Σιγκαπούρη, το Χονγκ Κονγκ, το Πακιστάν, το Τατζικιστάν, το Ουζμπεκιστάν, ακόμη και την Σουηδία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- All You Need to Know about Zoroastrianism, aspirantum.com, Διαθέσιμο εδώ
- Ζωροαστρισμός, hellenicaworld.com, Διαθέσιμο εδώ
