Του Χρήστου Χατζηκωνσταντίνου,
Ένα βιβλίο μπορεί να σε διδάξει, να σου δημιουργήσει μια καινούρια οπτική πάνω σε ένα θέμα, να σε συγκινήσει, ακόμα και να σου προσφέρει ψυχολογική στήριξη. Η περίπτωση που εξετάζουμε σήμερα είναι το Ζητείται Ελπίς του Αντώνη Σαμαράκη, το αγαπημένο μου βιβλίο με διαφορά, διότι προσφέρει όλα αυτά που προανέφερα με μια συγκινητική απλότητα και με διαχρονικό χαρακτήρα.
Ο Σαμαράκης ήταν Έλληνας συγγραφέας της μεταπολεμικής γενιάς, ξεχώρισε με το ανθρωπιστικό του έργο, αφού εργαζόταν ως εμπειρογνώμων της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας των Ηνωμένων Εθνών, που μάλιστα για τη συγκεκριμένη δράση βραβεύτηκε κιόλας το 1989 από τη UNICEF, ως πρεσβευτής καλής θέλησης για τα παιδιά του κόσμου. Επιπλέον, ως προσωπική ανάγκη έκφρασης εξέδωσε «πιλοτικά» μια συλλογή από διάφορα διηγήματα που αφορούν τη μεταπολεμική περίοδο και την ονόμασε Ζητείται Ελπίς, αυτή που θα εξετάσουμε σήμερα. Ο Σαμαράκης, κατά τη διάρκεια της κατοχής, συνελήφθη από τους ναζί, με σκοπό να τον εκτελέσουν, αλλά δραπέτευσε την τελευταία στιγμή. Επίσης, συμμετείχε στην εθνική αντίσταση και ήταν από τους πρώτους που είχε εισηγηθεί για τη δημιουργία της Βουλής των Εφήβων.
Στο βιβλίο, ο αναγνώστης θα περιηγηθεί στο ερώτημα που δημιουργεί ο τίτλος της συλλογής διηγημάτων, θα ζητήσει ελπίδα ανάμεσα σε 12 ιστορίες με έναν ξεχωριστό τρόπο στην κάθε μια. Στην αρχή θα περιηγηθεί στα προβλήματα τρίτων, ανθρώπων που έκαναν τα παραπτώματά τους και για αυτό αντιμετωπίζουν τη Νέμεσή τους. Στη μέση των ιστοριών, υπάρχει η προσωπική αναζήτηση, ταυτίζεσαι με τον πρωταγωνιστή και προσπαθείς να σκεφτείς αν θα μπορούσες να έπαιρνες διαφορετικές αποφάσεις στη θέση του, δηλαδή αναζητάς ένα μέρος της ελπίδας από ανάγκη.
Τέλος, όταν φτάσεις στις τελευταίες ιστορίες, γίνεται η μεταστροφή που δημιουργεί η ανάγκη για ελπίδα, εκεί έρχεται η συγχώρεση η πραγματική ατομική επιδίωξη της ελπίδας με την ανιδιοτέλειά της. Ειδικά, από τα κοντινά μου πρόσωπα που το έχουν διαβάσει, έχω ακούσει σχόλια για τη ματαιοδοξία του συγκεκριμένου βιβλίου, αν κάτσεις όμως και δώσεις λίγη προσοχή, καταλήγεις ότι στην πραγματικότητα ο Σαμαράκης ήθελε να επιδείξει όχι την ματαιοδοξία αλλά τι τη δημιουργεί! Οι πεποιθήσεις από τη μια ενσαρκώνουν μια δική σου θεωρία για το πώς θα έπρεπε να είναι τα πράγματα και από την άλλη οι προσδοκίες μας για τους άλλους που μας κάνουν να πιστεύουμε πώς θα ήταν ο κόσμος ιδανικά για μας.
Αυτό το δίπολο πραγματεύεται το Ζητείται Ελπίς: τη συνεχόμενη αναζήτηση για έναν κύκλο που πρέπει να κλείσεις μόνος σου, όμως τελικά η ελπίδα πάντα πεθαίνει με στόχο να δημιουργηθεί κάτι νέο. Κάθε φορά που ανατρέχουμε σε μια ευχάριστη ή δυσάρεστη στιγμή στη ζωή μας, επικεντρωνόμαστε στα συναισθήματα της στιγμής εκείνης που τότε είχαμε – να μια ρομαντική σκέψη. Η αλήθεια είναι ότι ο ρομαντισμός έχει μια δόση ελπίδας μέσα, δεν ξέρω αν έχετε ακούσει ποτέ το ρητό ότι οι μεγαλύτεροι έρωτες είναι οι ανεκπλήρωτοι, δηλαδή αυτοί που ακόμη έχουν την ελπίδα να δημιουργούν.
Σε μια ιστορία του βιβλίου ένας πολύ αφοσιωμένος νεαρός που κοινωνικά παραμένει ανενεργός θέλει να εξομολογηθεί σε μια κοπέλα τα συναισθήματά του. Όμως, διστάζει για να μην χάσει την ελπίδα ότι η κοπέλα μπορεί να τον ήθελε έτσι. Σε έναν νυχτερινό περίπατό του, στοχάζεται για το αν εμείς οι άνθρωποι τελικά με την πάροδο του χρόνου πλησιάζουμε ή απομακρυνόμαστε ο ένας από τον άλλον. Πράγματι αν και παλαιότερα ζούσαμε σε απομακρυσμένα μέρη, εμείς οι άνθρωποι κρατούσαμε ζωντανό το αίσθημα της συγγένειας ακόμα και της οικογένειας, είτε για λόγους επιβίωσης είτε για ανικανότητα έκφρασης της καταπίεσης που ζούσαμε. Σήμερα, ο άνθρωπος θέλει να μην είναι δεσμευμένος, αφού μπορεί να επιβιώσει εύκολα και απροβλημάτιστα. Ταυτόχρονα, πολλές ελλείψεις που είχε παλαιότερα τώρα είναι εκ δεδομένου λυμένες και δημιουργεί καινούργιες εσωτερικές ανησυχίες. Μήπως, τελικά, είμαστε παραπάνω εγωιστές από ότι καλούμαστε να πιστέψουμε για τον εαυτό μας;
Σήμερα είναι αλήθεια ότι αποδοκιμάζεται η ελπίδα κάθε είδους από άθεους που δεν σέβονται τους συνανθρώπους τους, μέχρι και θεωρίες συνομωσίας αναφέρονται. Βρισκόμαστε, επομένως, σε μια διαρκή αμφισβήτηση του σκοπού και του προορισμού μας. Ο Αντώνης Σαμαράκης μίλησε για μια μεταπολεμική περίοδο, που τότε, περισσότερο από κάθε άλλη στιγμή, χρειαζόταν την ελπίδα του καθενός για μπορέσουν να πάνε μπροστά. Αν τότε ζητούσε ελπίδα ο Σαμαράκης, εμείς σήμερα με τον κόσμο που δημιουργούμε χρειαζόμαστε την ελπίδα ή την απουσία της για να πετύχουμε τον σκοπό μας;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- ΖΗΤΕΙΤΑΙ ΕΛΠΙΣ / ΣΑΜΑΡΑΚΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ, politeia.net, διαθέσιμο εδώ
