Της Χιόνας Οικονομάκη,
Για τις ανάγκες του σημερινού άρθρου, θα μεταφερθούμε στην Πελοπόννησο και, συγκεκριμένα, στον νομό Λακωνίας. Ο ποταμός Ευρώτας, τα αμέτρητα βυζαντινά εκκλησάκια, οι επιβλητικοί πέτρινοι πύργοι και τα απόκρημνα βουνά είναι μερικά μόνο από τα θεμελιώδη γνωρίσματα της περιοχής, για τα οποία και ξεχωρίζει. Στην Ελλάδα, άλλωστε, δεν υπάρχει τόπος δίχως ιστορία: Κάποια μάχη, κάποιος θρύλος, κάποιος αρχαίος μύθος αιωρείται σε κάθε περιοχή του τόπου μας και το λακωνικό χωριό Βρονταμάς, φυσικά, δεν αποτελεί εξαίρεση. Αναλυτικότερα, στην κοίτη του ποταμού Ευρώτα βρίσκεται ένα εγκαταλελειμμένο παλιό μοναστήρι, χτισμένο σε μια σπηλιά, ένα μοναστήρι που έχει σημαδευτεί από την ιστορία του. Πριν, όμως, φτάσουμε εκεί… ας θυμηθούμε λίγα πράγματα για την ευρύτερη περιοχή.
Ο ποταμός Ευρώτας, ένας από τους τελευταίους σημαντικούς υδροβιότοπους στην Ελλάδα, βρίσκεται στην Πελοπόννησο, χωρίζοντας «στα δύο» το νομό Λακωνίας. Η ονομασία του ποταμού δεν είναι καθόλου τυχαία, αφού προκύπτει από τον τρίτο μυθικό βασιλιά της Λακωνίας, Ευρώτα. Σύζυγος του Ευρώτα ήταν η Ευρυδίκη, ενώ η κόρη του ζευγαριού ήταν η Σπάρτη, από την οποία και πήρε το όνομά της η ομώνυμη πόλη. Η μία εκδοχή του μύθου, λοιπόν, θέλει τον Ευρώτα να παίρνει την πρωτοβουλία δημιουργίας του ποταμού, προκειμένου να επιλυθούν τα προβλήματα που προέκυπταν από τα λιμνάζοντα νερά γύρω από τη Σπάρτη, έτσι τιμητικά ο ποταμός πήρε το όνομά του. Η άλλη εκδοχή, βέβαια, θέλει τον Σπαρτιάτη Βασιλιά να πέφτει στο ποτάμι να πνιγεί μετά από μία ατιμωτική του ήττα από τους Αθηναίους.
Σε απόσταση αναπνοής από τον μυθικό ποταμό βρίσκεται το χωριό Βρονταμάς. Οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται επαγγελματικά με τη γεωργία, ιδιαίτερα με την καλλιέργεια της ελιάς, την κτηνοτροφία και τη μελισσοκομία, ενώ, όπως είναι εύκολο να συμπεράνουμε, η σχέση τους με τη φύση είναι αυτή που τους έχει καθορίσει. Κάπου εδώ, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε πως η συντριπτική πλειοψηφία των σπιτιών που βρίσκονται στο χωριό ξεχωρίζουν για την επιβλητική τους εμφάνιση. Πιο αναλυτικά, τα σπίτια είναι ψηλά και «ντυμένα» με πέτρα, σύμφωνα με την αρχιτεκτονική των Λαγκαδιανών μαστόρων, κάτι το οποίο δημιουργεί στον επισκέπτη μία αίσθηση πληρότητας και αρμονίας.
Το πιο χαρακτηριστικό, όμως, γνώρισμα του χωριού δεν είναι άλλο από το Παλαιομονάστηρο Βρονταμά, ενός μοναστηριού που είναι χτισμένο σε σπηλιά, μέσα σε μία απότομη χαράδρα, πάνω από την κοίτη του ποταμού Ευρώτα. Το μοναστήρι είναι αφιερωμένο στη Θεοτόκο, τον Άγιο Νικόλαο και τον μεγαλομάρτυρα Νικήτα. Το εν λόγω κτίσμα, εξαιτίας της φυσικής του οχύρωσης μα και της απόκρημνης τοποθεσίας του, μπορεί εύλογα να χαρακτηριστεί «καστρομονάστηρο», ενώ είναι πολύ πιθανό, αρχικά, να λειτουργούσε ως ένα απλό ασκηταριό. Σήμερα, στο εσωτερικό του μπορούμε να βρούμε σχεδόν 80 εικόνες, οι οποίες προέρχονται και από διαφορετικές ιστορικές περιόδους, με την πιο πρώιμη φάση των τοιχογραφιών να υπολογίζεται στον 12ο αιώνα και την πιο πρόσφατη στον 16ο. Η χρονολογία ανέγερσης του μοναστηριού, βέβαια, είναι δύσκολο να υπολογιστεί, με ορισμένους μελετητές να το τοποθετούν στον 10ο και άλλους στον 12ο αιώνα.
Το Παλαιομονάστηρο Βρονταμά, όμως, είναι ένας τόπος μαρτυρικός, αφού συνδέεται με ένα από τα σκληρότερα περιστατικά, που έλαβαν χώρα στη διάρκεια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του 1821. Μεταφερόμαστε, λοιπόν, στον Φεβρουάριο το 1825 και την επαναστατημένη Πελοπόννησο. Ο Ιμπραήμ φτάνει στο Μοριά, συνοδευόμενος από αιγυπτιακές δυνάμεις, με μοναδικό σκοπό την αντεπίθεση και την καταστολή του επαναστατικού αγώνα, με τον τουρκοαιγυπτιακό στρατό να σπέρνει παντού την καταστροφή, λεηλατώντας όλα τα χωριά, το ένα μετά το άλλο. Φτάνοντας, όμως, στον Βρονταμά, δε θα αντικρύσουν τίποτα παραπάνω από ένα άδειο χωριό.
Οι κάτοικοι του χωριού, αφού πληροφορήθηκαν την τραγική τύχη των άλλων περιοχών, έσπευσαν να βρουν καταφύγιο, προκειμένου να γλιτώσουν. Το Παλαιομονάστηρο ήταν αυτό που τους φιλοξένησε με ασφάλεια για αρκετές μέρες, μέχρι, όμως, οι άνδρες του Ιμπραήμ να τους εντοπίσουν. Ο τουρκοαιγυπτιακός στρατός, μάταια, προσπαθούσε να μπει στον χώρο του ιερού, μέχρι που κάποιος ανακάλυψε μία μικρή τρύπα στην κορυφή της σπηλιάς, την οποία και έσπευσαν να μεγαλώσουν. Ήταν 15 Σεπτεμβρίου του 1825, όταν οι Τούρκοι έριξαν από την τρύπα που είχαν ανοίξει εκρηκτικές ύλες και αναμμένα κλαδιά, στέλνοντας με έναν φρικτό τρόπο στο θάνατο 400, περίπου, Βρονταμίτες. Σύμφωνα, μάλιστα, με την προφορική παράδοση, οι ντόπιοι αντιστάθηκαν στην πολιορκία που προηγήθηκε του ολοκαυτώματος, επαναλαμβάνοντας τη φράση «οι Βρονταμίτες ζωντανοί, Τούρκους δεν προσκυνάνε». Συγκεκριμένα, λέγεται:
«Τρία πουλάκια κάθονται στής Κρίτσοβας τή ράχη,
τώνα τηράει τό Βρονταμά καί τάλλο τό ποτάμι,
τό τρίτο τό καλύτερο μοιρολογάει καί λέει:
– “Θέ’ μου καί τί γίνηκαν οι δόλιοι οι Βρονταμίτες;”
Μάϊδε σέ γάμο φαίνονται, μάϊδε σέ πανηγύρι,
μόν’ πήγαν κι αποκλείστηκαν μέσα στό Μοναστήρι.
Μπραήμ Πασάς επέρασε, Μπραήμ Πασάς τούς λέει:
– “Βγάτε νά προσκυνήσετε, τήν εκκλησιά ν’ αφήστε!”
Καί κείνοι τ’ απαντήσανε καί κείνοι τ’ απαντάνε:
– “Αϊστε καί σείς κι η πίστη σας, μουρτάτες νά χαθείτε,
οι Βρονταμίτες ζωντανοί, Τούρκους δέν προσκυνάνε,
Καλλιό ‘χομε τό κάψιμο, παρά νά σκλαβωθούμε.”»
Ένα κτίσμα πανέμορφο, λοιπόν, που φαντάζει σαν βγαλμένο από παραμύθι. Ένα κτίσμα σημαδεμένο από τη βαριά του ιστορία, το μέρος στο οποίο έλαβε χώρα ένα από τα πιο φρικτά πολεμικά γεγονότα της Επανάστασης: Το Παλαιομονάστηρο Βρονταμά, ένας τόπος μαρτυρικός που δεν πρέπει να λησμονάμε!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Παλαιομονάστηρο Βρονταμά, kastra.eu, διαθέσιμο εδώ
- Παλαιομονάστηρο Βρονταμά Λακωνίας. Το “Αρκάδι” της Πελοποννήσου, lakonistas.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ιστορικό Μνημείο Λακωνίας _ Παλαιομονάστηρο Βρονταμά, karidotsuflo.gr, διαθέσιμο εδώ
- ΠΟΤΑΜΟΣ ΕΥΡΩΤΑΣ, evrotas.gov.gr, διαθέσιμο εδώ
