Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Η υπόθεση της Νικαράγουα κατά των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής ήταν μια υπόθεση-ορόσημο, που εκδικάστηκε ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαιοσύνης (ICJ) στη Χάγη της Ολλανδίας και έδειξε ότι ένα μικρό κράτος μπορεί να δικαιωθεί εναντίον ακόμη και μιας υπερδύναμης, βάσει του διεθνούς δικαίου. Η υπόθεση, η οποία κατατέθηκε το 1984, αφορούσε τη χρήση βίας από τις Ηνωμένες Πολιτείες κατά της Νικαράγουα, κατά την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Ας ξεκινήσουμε, όμως, με το ιστορικό της σχέσης των δύο κρατών.
Η αμερικανική εμπλοκή στη Νικαράγουα χρονολογείται ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα. Το 1909, η στρατιωτική και θαλάσσια κυριαρχία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής καθαίρεσε τον Πρόεδρο της Νικαράγουα και καθιέρωσε την κυριαρχία τους, καταλαμβάνοντας το έδαφος της Νικαράγουα. Συγκροτήθηκε, έτσι, μια φιλοαμερικανική κυβέρνηση, που οδήγησε στον σχηματισμό πολλών συνθηκών μεταξύ των δύο κρατών. Αυτές οι συνθήκες έδωσαν αποκλειστικά δικαιώματα και προνόμια εμπορίου, μεταφορών και πρόσβασης στη Νικαράγουα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό οδήγησε σε μια εξέγερση στη Νικαράγουα, μεταξύ 1927 και 1934, που είχε ως αποτέλεσμα να αναγκαστούν οι Ηνωμένες Πολιτείες να εγκαταλείψουν τη Νικαράγουα, αποσύροντας τους πεζοναύτες. Ο Σομόζα, ο οποίος ήταν επικεφαλής της Εθνικής Φρουράς της Νικαράγουα, ορίστηκε αρχηγός του κράτους από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αργότερα, κατέληξε να γίνει δικτάτορας της Νικαράγουα.
Το 1972, ένας σεισμός σημειώθηκε στη Νικαράγουα, ο οποίος οδήγησε σε μεγάλης κλίμακας καταστροφές στη χώρα. Μετά τον σεισμό του 1972, το κίνημα των Σαντινίστας (FSLN) φάνηκε να ενισχύεται. Σκοπός αυτής της κίνησης ήταν η παροχή υποστήριξης στους πληγέντες, ανεξάρτητα από τη θέση τους στην κοινωνία και εξελίχθηκε σε ένα επαναστατικό κίνημα. Αυτό απείλησε τον έλεγχο των Ηνωμένων Πολιτειών στη Νικαράγουα. Ως αποτέλεσμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες σταμάτησαν τη βοήθειά τους στη Νικαράγουα, γύρω στον Απρίλιο του 1981 και, αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1981, η Νικαράγουα ισχυρίστηκε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες διεξήγαγαν δραστηριότητες που στρέφονται εναντίον της χώρας. Ακολούθησαν ένοπλες δραστηριότητες κατά της κυβέρνησης που σχηματίστηκε στη Νικαράγουα.
Κατά τη δεκαετία του 1980, συνεπώς, οι Ηνωμένες Πολιτείες συμμετείχαν σε μεγάλο βαθμό στα τεκταινόμενα στην Κεντρική Αμερική, ιδιαίτερα στη Νικαράγουα. Η Επανάσταση της Νικαράγουα, το 1979, οδήγησε στη δημιουργία μιας σοσιαλιστικής κυβέρνησης, των Σαντινίστας, στην οποία αντιτάχθηκαν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών παρείχε υποστήριξη στους Κόντρας, μια ομάδα ανταρτών που πολεμούσαν εναντίον της κυβέρνησης των Σαντινίστας. Το 1984, η Νικαράγουα κατέθεσε υπόθεση ενώπιον του ICJ, κατηγορώντας τις Ηνωμένες Πολιτείες για παραβίαση του διεθνούς δικαίου, υποστηρίζοντας τους Κόντρας και χρησιμοποιώντας βία κατά της Νικαράγουα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες αρνήθηκαν αυτούς τους ισχυρισμούς και, με τη σειρά τους, κατηγόρησαν τη Νικαράγουα για παραβίαση του διεθνούς δικαίου, υποστηρίζοντας ένοπλες ομάδες στο Ελ Σαλβαδόρ και την Ονδούρα.
Το 1986, το ICJ εξέδωσε την απόφασή του για την υπόθεση, διαπιστώνοντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν, πράγματι, παραβιάσει το διεθνές δίκαιο, υποστηρίζοντας τους Contras και εξορύσσοντας τα λιμάνια της Νικαράγουα. Το Δικαστήριο έκρινε, επίσης, ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν υπεύθυνες για ζημίες που προκλήθηκαν από τις ενέργειές τους και διέταξε τις Ηνωμένες Πολιτείες να καταβάλουν αποζημιώσεις στη Νικαράγουα. Το Δικαστήριο έκρινε ότι τα ζητήματα που έθεσε η Νικαράγουα –σχετικά με τη χρήση βίας και την αυτοάμυνα– ρυθμίζονταν, τόσο από το εθιμικό δίκαιο όσο και από το δίκαιο των συνθηκών, ιδίως από τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Ωστόσο, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν συνάψει μια πολυμερή επιφύλαξη συνθήκης, η οποία δεν επέτρεπε στο Δικαστήριο να βασιστεί στον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Το Δικαστήριο προσπάθησε να στηριχθεί, αντί αυτού, αποκλειστικά στο εθιμικό δίκαιο σχετικά με τη χρήση βίας. Με τον τρόπο αυτό, έκρινε ότι οι πολυμερείς επιφυλάξεις συνθήκης δεν μπορούν να εμποδίσουν το Δικαστήριο να επικαλεστεί το εθιμικό διεθνές δίκαιο, διότι, ακόμη και αν οι διατάξεις της Συνθήκης και το εθιμικό δίκαιο αφορούν το ίδιο θέμα, το εθιμικό δίκαιο υπάρχει ανεξάρτητα από το δίκαιο των συνθηκών.
Η απόφαση του ICJ ήταν σημαντική από πολλές απόψεις. Πρώτον, επιβεβαίωσε την αρχή της μη επέμβασης στις υποθέσεις άλλων κρατών, η οποία αποτελεί θεμελιώδη αρχή του διεθνούς δικαίου. Το Δικαστήριο έκρινε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν παραβιάσει αυτή την αρχή, υποστηρίζοντας τους Κόντρας και χρησιμοποιώντας βία κατά της Νικαράγουα. Δεύτερον, η απόφαση διευκρίνισε την έννοια της αρχής της μη επέμβασης, ιδίως όσον αφορά τη χρήση βίας. Το Δικαστήριο έκρινε ότι η χρήση βίας δικαιολογείται μόνο για αυτοάμυνα ή με την άδεια του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Σε αυτή την περίπτωση, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είχαν ενεργήσει σε αυτοάμυνα, ούτε είχαν λάβει άδεια από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Τρίτον, η απόφαση κατέδειξε τη σημασία του διεθνούς δικαίου στη ρύθμιση της συμπεριφοράς των κρατών. Η απόφαση του Δικαστηρίου ήταν δεσμευτική, τόσο για τις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και για τη Νικαράγουα, και οι δύο χώρες ήταν υποχρεωμένες να συμμορφωθούν με αυτήν.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες, αρχικά, αρνήθηκαν να συμμορφωθούν με την απόφαση του ICJ, με το επιχείρημα ότι το Δικαστήριο δεν είχε δικαιοδοσία στην υπόθεση. Ωστόσο, οι Ηνωμένες Πολιτείες συμφώνησαν, τελικά, να καταβάλουν αποζημιώσεις στη Νικαράγουα, αν και το ποσό ήταν σημαντικά μικρότερο από αυτό που είχε ζητήσει η Νικαράγουα. Η υπόθεση είχε, επίσης, ευρύτερες επιπτώσεις στη διεθνή κοινότητα. Κατέδειξε τη σημασία του κράτους δικαίου και το ρόλο του ICJ στην επίλυση διαφορών μεταξύ κρατών. Τόνισε, επίσης, την ανάγκη να σέβονται τα κράτη τις αρχές της μη επέμβασης και της απαγόρευσης της χρήσης βίας, που αποτελούν θεμελιώδεις αρχές του διεθνούς δικαίου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ρούκουνας, Ε. (2015). Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, 2η έκδ. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
- Karimova, Z. (2020). Nicaragua v. United States of America case study analysis. DOI: 10.13140/RG.2.2.19350.47683.
