Της Γεωργίας Ρούστα,
Μια πεταλούδα πεταρίζει τα φτερά της στη Βραζιλία και ένας ανεμοστρόβιλος ξεκινάει στο Τέξας. Με αυτόν τον τρόπο, επέλεξε ο Edward Lorenz να εισαγάγει και να ερμηνεύσει με μία πρόταση το γνωστό πλέον «φαινόμενο της πεταλούδας». Παρόμοιες εκδοχές του φαινομένου, αλλά, σαφώς, λιγότερο λογοτεχνικές και που αποτελούν ιστορικά γεγονότα, θα μπορούσαν να θεωρηθούν η δολοφονία του Φραγκίσκου Φερδινάνδου της Αυστρίας και της γυναίκας του, ενόσω απολάμβαναν τις διακοπές τους στη Σερβία, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει ο A’ Παγκόσμιος Πόλεμος ή η Σχολή Καλών Τεχνών της Βιέννης να απορρίπτει δύο φορές την αίτηση ενός νέου καλλιτέχνη με το όνομα Αδόλφος Χίτλερ, καταστρέφοντας τα όνειρά του για μια καλλιτεχνική καριέρα και οδηγώντας τον στη γνωστή σε όλους μας κατάληξη.
Με απλά λόγια, το φαινόμενο της πεταλούδας προσπαθεί να εξηγήσει το γεγονός πως ακόμη και ένα πολύ μικρό και ασήμαντο συμβάν μπορεί να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα μιας κατάστασης. Για να ολοκληρώσουμε με τη Φυσική –γιατί δεν αποτελεί πεδίο γνώσεών μου και για αυτό συγχωρέστε τυχόν αστοχίες στη διατύπωση, το φαινόμενο αυτό αποτελεί συστατικό μέρος της ευρύτερης Θεωρίας του Χάους. Σε πολύ επιφανειακό επίπεδο, η Θεωρία του Χάους μελετά τον τρόπο με τον οποίον αλλάζουν οι συμπεριφορές ορισμένων μη γραμμικών δυναμικών συστημάτων, τα οποία είναι αρκετά ευαίσθητα στις αρχικές συνθήκες, ανάλογα με μικροαλλαγές που γίνονται στα πρωταρχικά στάδια και τα οποία συντελούν σε εντελώς διαφορετικά αποτελέσματα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, παρά τον ντετερμινιστικό χαρακτήρα αυτών των συστημάτων, το τελικό αποτέλεσμα δεν είναι πάντοτε σαφές, καθώς επηρεάζεται από τις διάφορες αλλαγές, οι οποίες τυχόν μπορούν να πραγματοποιηθούν στις αρχικές συνθήκες.
Ανεξαρτήτως του αν σε επιστημονικό επίπεδο οι ανωτέρω προσεγγίσεις τίθενται ακόμη σε ισχύ, ενδιαφέρον έχει το ερώτημα κατά πόσο είναι δυνατή η εφαρμογή του “butterfly effect” και στην καθημερινότητά μας. Σε πρώτη και σε δεύτερη και σε πολλές διαδοχικές σκέψεις, αναμφισβήτητα, μπορούν να ξεπροβάλλουν από τις αναμνήσεις μας πληθώρα περιστάσεων, στις οποίες χάρη σε μία μόνο στιγμιαία και τυχαία εξέλιξη της ημέρας μας, αυτή η τελευταία κατέληξε με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο από ό,τι αν δεν συνέβαινε αυτό το φαινομενικά ασήμαντο γεγονός.
Ίσως, πρόκειται για την απόφασή σου να περπατήσεις μέχρι τη σχολή για να αποφύγεις τα μέσα και να συναντήσεις έναν παιδικό σου φίλο που με τα χρόνια έχετε χάσει επαφή και αυτή η συνάντηση να αποτελέσει αιτία επανασύνδεσής σας. Ίσως, πρόκειται για το ξυπνητήρι που ξέχασες να βάλεις το προηγούμενο βράδυ για το πρωί, επειδή σε πήρε ο ύπνος και θα καθυστερήσεις στη συνέντευξη για μια νέα θέση εργασίας, η οποία θα απογείωνε την καριέρα σου. Ίσως, είναι το εισιτήριο που έκλεισες στο πέμπτο βαγόνι και όχι στο πρώτο, γιατί το 5 είναι ο αγαπημένος σου αριθμός ή το κινητό που δεν κατάφερες να φορτίσεις στο κυλικείο του δεύτερου βαγονιού, γιατί ήταν όλες οι πρίζες πιασμένες, και επέστρεψες στην αριθμημένη θέση σου στο 3 και την γλίτωσες με κάποιο σπασμένο άκρο ή κάποια εγκαύματα. Τα «ίσως» συνεχίζονται επ’ άπειρον με θετική ή αρνητική κατάληξη.
Σε βαθύτερη ανάλυση, η σκέψη πως μόνο μία πολύ μικρή μας επιλογή ή στιγμή της ημέρας μας μπορεί να καθορίσει αποφασιστικά το μέλλον και την εξέλιξη της ζωής μας, δεν θα μπορούσε παρά να φανεί τρομοκρατική. Φαντάζει ασύλληπτο και ορισμένες φορές άδικο το γεγονός ότι η ροή της ζωής ενός ανθρώπου είναι δυνατόν να αλλάξει δραστικά μόνο λόγω ενός «φτερουγίσματος μιας πεταλούδας». Κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε παρά να σε οδηγήσει στη συνειδητοποίηση πως το μέλλον είναι πραγματικά άγνωστο, με τον παράγοντα της τύχης να βρίσκεται σε θέση οδηγού, συνειρμός αγχολυτικός και πηγή πανικού ταυτόχρονα.
Παρά το αδιέξοδο και τον πεσιμισμό στα οποία οδηγείται κανείς, λαμβάνοντας υπόψη τα προαναφερθέντα, εξαιτίας ακριβώς του απροσδιόριστου του μέλλοντος, όσες προσωπικές προσπάθειες και αν γίνουν για την ευμενέστερη εξέλιξή του, μία πιο ρομαντική εξέλιξη θα εντόπιζε και μια ελευθερία σε αυτό το ακαθόριστο. Με τη σκέψη πως όσα μέτρα και αν λάβει κανείς και όσες ενέργειες και αν διαπράξει, προκειμένου να μπορέσει να ελέγξει και να επηρεάσει κατά κάποιον τρόπο το μέλλον, αρκεί μία μόνο δράση, χωρίς απαραίτητα να προέρχεται από τον ίδιο, για να αλλάξει όλη η ροή των πραγμάτων. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αδυναμίας πρόβλεψης και χειρισμού του μέλλοντος, ανακύπτει η ανάγκη και ελευθερία, του να ζει ο καθένας βάσει των έκαστων επιθυμιών του, εφόσον δεν μπορεί να γνωρίζει την επόμενη ημέρα, ώρα, και στιγμή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Understanding the Butterfly Effect, americanscientist.org, διαθέσιμο εδώ
- Chaos theory, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
