Του Ηλία-Λεωνίδα Λεοντάρη,
Η παρακώλυση του διαμετακομιστικού εμπορίου των Ευρωπαίων με τις Ινδίες και την Κίνα -με δεδομένο το κλείσιμο των χερσαίων διαδρομών από τους Άραβες και τους Οθωμανούς-, καθώς και η ανασφάλεια που επικρατούσε στη Μεσόγειο λόγω της πειρατείας, οδήγησε τους Ισπανούς θαλασσοπόρους στην προσπάθεια εξεύρεσης εναλλακτικής διαδρομής για την ανατολική Ασία. Οι Πορτογάλοι εξερευνητές είχαν ήδη ξεκινήσει τον περίπλου της Αφρικής, όταν το 1492 ο Χριστόφορος Κολόμβος, με την συναίνεση του Φερδινάνδου και της Ισαβέλλας της Ισπανίας, θα διασχίσει τον Ατλαντικό και θα προσεγγίσει τις ακτές του νέου κόσμου.
Αρχικά, ο ίδιος δεν διανοούνταν την ύπαρξη μιας νέας ηπείρου, αλλά θεωρούσε ότι κατάφερε να φτάσει στις Ινδίες από Ανατολάς. Τον επόμενο χρόνο επανήλθε στην Αμερική (ονομάστηκε έτσι το 1507 από τον εξερευνητή Αμέρικο Βεσπούτσι, ο οποίος διατύπωσε πρώτος τη θεωρία της νέας ηπείρου) με 17 πλοία, προσεγγίζοντας το νησί της Εσπανιόλα (σημερινή Αϊτή και Δομινικανή Δημοκρατία), ξεκινώντας την εξερεύνηση και εκμετάλλευση αυτού του πλούσιου χώρου. Με τη συνθήκη της Τορδεσίγιας του 1494 μεταξύ Ισπανών-Πορτογάλων και με διαμεσολαβητή τον Πάπα, χωρίζονται οι ζώνες επιρροής των δυο αυτών μεγάλων ναυτικών δυνάμεων σε όλο τον νέο κόσμο για την αποφυγή συγκρούσεων (βλ. χάρτη).
Οι κονκισταδόρες οργάνωσαν συντονισμένες επιχειρήσεις για την εξερεύνηση και την κατάληψη εδαφών. Στην περιοχή του Μεξικού ήρθαν αντιμέτωποι με τους μεγάλους πολιτισμούς των Αζτέκων και των Μάγιας (και με άλλους μικρότερους), με τους οποίους ήρθαν σε ταχεία ρήξη που δεν ολοκληρώθηκε μέχρι και τον 18ο αιώνα. Το 1517, ο Χερνάντεζ ντε Κόρδοβα επιτέθηκε στους Μάγιας, οι οποίοι υποτάχθηκαν τελικά στα 1544, δίχως να σταματήσουν όμως οι προστριβές, ενώ αργότερα ο Χουάν ντε Γκιγιάλβα συγκρούστηκε με τους Αζτέκους. Ειδικότερα, η αυτοκρατορία των Αζτέκων διαλύθηκε από τις βίαιες και αποτρόπαιες επιθέσεις του Χερνάν Κορτές, κάπου μεταξύ του 1519-1521.
Η απίστευτη μείωση του ντόπιου πληθυσμού μετά από αυτούς τους επεκτατικούς και σκληρούς πολέμους, είναι συνταρακτική. Από τα περίπου 25.000.000 το 1519 και μετά τις σφαγές και τα εγκλήματα πολέμου των κατακτητών, αριθμούσε πλέον το 1.000.000. Νοτιότερα, στην περιοχή του Περού, τερματίστηκε μια άλλη σπουδαία αυτοκρατορία, αυτή των Ίνκας. Οι συνεχόμενες πολεμικές έφοδοι των κατακτητών οδήγησαν στην καταστροφή του πολιτισμού των Ίνκας (1532), κυρίως από τους Ντιέκο ντε Αλμάγρο και Φρανσίσκο Πιζάρο. Οι μεγάλες Προκολομβιανές αυτές αυτοκρατορίες, που έως πρότινος ευημερούσαν, οδηγήθηκαν με συνοπτικές διαδικασίες στον ολοκληρωτικό αφανισμό.
Τα εγκλήματα των κονκισταδόρων είναι γνωστά από τις μαρτυρίες και τη νεότερη έρευνα. Η εκκαθάριση των φυλών της Καραϊβικής είχε πραγματοποιηθεί ήδη από τα πρώτα ταξίδια του Κολόμβου με θανατώσεις, βιαιοπραγίες και υποδούλωση κάτω από τις χειρότερες συνθήκες. Άλλοι πολιτισμοί μακραίωνοι -όπως ήδη αναφέρθηκε- διαλύθηκαν, ενώ ακριβώς λόγω της ολιγανθρωπίας της Αμερικής από ντόπιους και της ανάγκης εύρεσης εργατικών χεριών για τα ορυχεία και τις καλλιέργειες, εισάγονταν μαύροι δούλοι από την Αφρική, σε συνεργασία με τους Πορτογάλους («Τριγωνικό εμπόριο»).
Η ολιγανθρωπία αυτή προέκυψε λόγω των εμφυλίων πολέμων και των πολέμων με τους κατακτητές, αλλά και με την εισαγωγή από τους αποίκους μολυσματικών ασθενειών και ιώσεων, αγνώστων στους ιθαγενείς, οι οποίοι δεδομένης της απουσίας ανοσίας, πέθαιναν κατά χιλιάδες. Η εργασία των ντόπιων ήταν επίσης επώδυνη και υποχρεωτική. Έπρεπε να εργάζονται στις καλλιέργειες και να αποδίδουν το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής στον ιδιοκτήτη, ο οποίος έδινε σε ελάχιστες περιπτώσεις μικρή χρηματική αμοιβή.
Η τακτική της mita χρησιμοποιήθηκε στο Περού τον 16ο αιώνα, για να αποτρέψει και τις τελευταίες υποψίες επανάστασης. Χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον από τους Ίνκας παλαιότερα και σύμφωνα με αυτήν, έπρεπε όλοι οι ιθαγενείς να μετοικήσουν στο εσωτερικό της χώρας, όπου θα εργάζονταν σκληρά και κάτω από απάνθρωπες συνθήκες στα ορυχεία. Χιλιάδες πέθαναν, ενώ πολλοί κατέφευγαν στα δάση για να γλυτώσουν.
Με βίαιο και άσχημο τρόπο έγινε και ο εκχριστιανισμός των ιθαγενών από καθολικούς ιερείς, καθότι υποχρεωτικός, ενώ σε αντίθετη περίπτωση οι αυτόχθονες υφίσταντο διώξεις ή κακομεταχείριση στην εργασία τους ως καλλιεργητές. Ακολουθεί μια μαρτυρία της εποχής από τον ιερέα Βαρθολομαίο Ντε Λα Κάσας, για την γενοκτονία της φυλής Chiapas στη Γουατεμάλα. Γνωρίζοντας τις απάνθρωπες συνθήκες με τις οποίες ζούσαν οι αυτόχθονες της Αμερικής, ο ίδιος αφιέρωσε τη ζωή του στην προάσπιση του δικαιώματός τους να μεταχειρίζονται ως άνθρωποι, όπως ο λόγος του Θεού ορίζει:
«[…] εισέρχονταν [οι Ισπανοί] και δεν υπήρχαν ούτε παιδιά ούτε γέροι ούτε έγκυες και λεχώνες που να μην κοπούν σε κομμάτια σαν τα αρνιά στα σφαγεία. […] Άρπαζαν τα νεογέννητα από το στήθος των μανάδων τους και, τραβώντας τα από τα πόδια, τα πετούσαν με το κεφάλι πάνω στα βράχια. Ή τα έριχναν ανάποδα μέσα στα ποτάμια και βλέποντάς τα να σπαρταράνε γελούσαν και κορόιδευαν «Θεέ μου, κοίτα πως στριφογυρίζουν!!!». Ή τα σούβλιζαν με τα σπαθιά τους μαζί με τις μανάδες τους αν τύχαινε να βρεθούν στον δρόμο τους.
Ή έφτιαχναν μεγάλες αγχόνες με τέτοιο τρόπο που οι κρεμασμένοι πατούσαν ελάχιστα με τα πόδια τους στη γη και σε ομάδες των δεκατριών, για να τιμήσουν και να αναφερθούν στον Λυτρωτή και τους δώδεκα απόστολους, τους έκαιγαν ζωντανούς με ένα στουπί. Ή τους έντυναν με στεγνό άχυρο και τους έκαιγαν. Σε όσους επέλεγαν να μην τους σκοτώσουν τους έκοβαν τα δυο χέρια και τα κρατούσαν σαν τρόπαια και τους έλεγαν “Πάτε τώρα να μεταφέρετε στους άλλους το μήνυμα” και τους άφηναν να φύγουν στα δάση όπου είχαν καταφύγει όσοι πρόλαβαν να ξεφύγουν. Συνήθως σκότωναν τους αρχηγούς και τους ευγενείς με τον ακόλουθο τρόπο: έφτιαχναν ψησταριές και τους έδεναν σε σούβλες βάζοντας από κάτω χαμηλή φωτιά ώσπου οι δύστυχοι, αφού υπέμειναν τις ωδίνες του θανάτου ουρλιάζοντας τον πόνο τους, ξεψυχούσαν».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γουνόπολος Άγγελος, (2019), Bartolomé de Las Casas: Ο απόστολος των ιθαγενών στην αποικιοκρατούμενη Λατινική Αμερική», στο: Νέος Έρμης ο Λόγιος (τ.19), Αθήνα: Περιοδικά.
- Φλιτούρης Α. Λάμπρος, (2015), Αποικιακές Αυτοκρατορίες: Η εξάπλωση της Ευρώπης στον Κόσμο, Αθήνα: Ασίνη.
- Engstrand H. W. Iris, (2000), How Cruel Were the Spaniards?, United States: OAH Magazine of History.
