Της Μυρσίνης-Ειρήνης Ταχλιαμπούρη,
Οι περισσότεροι από εμάς, αν όχι όλοι, έχουμε ακούσει για τον καρκίνο και για τα όργανα που πλήττει. Καρκίνος του πνεύμονα, του παχέος εντέρου, του μαστού και του δέρματος είναι από τα πιο συχνά είδη καρκίνων στον κόσμο με ορισμένες κατηγορίες να οδηγούν τον ασθενή στον θάνατο, ακόμη και μετά από τη λήψη της κατάλληλης θεραπείας. Ωστόσο, πόσο συχνά έχετε ακούσει για… καρκίνο στην καρδιά; Γιατί μια άκρως σοβαρή νόσος σαν τον καρκίνο πλήττει τόσα όργανα στο σώμα μας, από το αίμα μέχρι τα οστά, αλλά όχι την καρδιά μας;
Αρχικά, θα περιγράψουμε με συντομία τι ακριβώς είναι ο καρκίνος, ξεκινώντας από τον γενικότερο όρο νεοπλασία. Ως νεοπλασία χαρακτηρίζεται η ανάπτυξη μιας οντότητας που προηγουμένως δεν υπήρχε σε μια συγκεκριμένη περιοχή – εξ ου και ο όρος «όγκος». Τα κύτταρα από τα οποία αποτελείται η νεοπλασία ονομάζονται νεοπλασματικά. Χαρακτηριστική ιδιότητα των κυττάρων αυτών είναι ο ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός, ο οποίος δεν υπόκειται στη ρύθμιση που πρέπει, με αποτέλεσμα τα νεοπλάσματα να αυξάνονται σε μέγεθος ανεξάρτητα από τις ρυθμιστικές «εντολές» του οργανισμού. Τα νεοπλάσματα διακρίνονται σε καλοήθη και κακοήθη. Τα καλοήθη νεοπλάσματα εμφανίζουν πιο «αθώα» χαρακτηριστικά, τόσο μικροσκοπικά, όσο και μακροσκοπικά, ενώ παραμένουν εντοπισμένα στο σημείο όπου αναπτύχθηκαν και μπορούν να αφαιρεθούν χειρουργικά.
Τα κακοήθη νεοπλάσματα χαρακτηρίζονται από την ικανότητά τους να διηθούν γειτονικές δομές και μέσω του αίματος ή/και του λεμφικού συστήματος να διασπείρονται και να εγκαθίστανται σε απομακρυσμένες θέσεις (μεταστάσεις). Ακόμα, μπορούν να οδηγήσουν τον ασθενή στον θάνατο. Τα κακοήθη νεοπλάσματα διαχωρίζονται περαιτέρω σε σαρκώματα, τα οποία αναδύονται από μεσεγχυματικούς ιστούς, όπως οι μύες (μυοσάρκωμα), το λίπος (λιποσάρκωμα) και ο χόνδρος (χονδροσάρκωμα) και σε λευχαιμίες ή λεμφώματα, αν προέρχονται από τα μεσεγχυματικά κύτταρα του αίματος. Αν ένα νεόπλασμα προέρχεται από επιθηλιακά κύτταρα, ονομάζεται καρκίνωμα.
Γενικά, οι κακοήθεις όγκοι χαρακτηρίζονται στο σύνολό τους ως καρκίνοι. Ένα φυσιολογικό κύτταρο μετατρέπεται σε καρκινικό ύστερα από μετάλλαξη στο DNA του, είτε ύστερα από έκθεση σε μεταλλαξιογόνους παράγοντες είτε αυτόματα, σαν αποτέλεσμα της γήρανσης. Οι μεταβολές αυτές στο DNA κληρονομούνται στα θυγατρικά κύτταρα, με αποτέλεσμα καίριες για το κύτταρο λειτουργίες (πολλαπλασιασμός, επιβίωση) να απορρυθμίζονται και σχηματίζεται ο καρκίνος.
Η καρδιά μπορεί και πάλλεται χάρη στο συσταλτό της τμήμα, το μυοκάρδιο. Η δομή αυτή αποτελείται από εξειδικευμένα μυϊκά κύτταρα (καρδιομυοκύτταρα). Οι άλλες δύο κατηγορίες μυϊκών κυττάρων στο σώμα μας είναι εκείνα των σκελετικών και των λείων μυών. Τα καρδιομυοκύτταρα έχουν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό: αφού διαφοροποιηθούν και πάρουν την τελική τους μορφή, έχοντας εξειδικευτεί στο να συσπώνται, εξέρχονται μόνιμα από τον κυτταρικό κύκλο και χάνουν την ικανότητά τους να πολλαπλασιάζονται. Ωστόσο, μπορούν να μεταβάλλουν το μέγεθός τους. Επομένως, μία πιθανή εξήγηση του γιατί η καρδιά σπάνια αναπτύσσει πρωτοπαθή όγκο είναι το γεγονός ότι τα καρδιομυοκύτταρα δεν πολλαπλασιάζονται, άρα δεν υπάρχει πολλαπλασιασμός για να απορρυθμιστεί. Ωστόσο, η ιδιότητα αυτή δρα ως «δίκοπο μαχαίρι». Από τη μία, η καρδιά εμφανίζει σχετική «ανοσία» στην εμφάνιση πρωτοπαθών όγκων και από την άλλη, αδυνατεί να επουλώσει μέσω του κυτταρικού πολλαπλασισμού τραυματισμένους ιστούς, όπως ύστερα από ένα έμφραγμα του μυοκαρδίου.
Επιπλέον, η καρδιά περιλαμβάνει, εκτός από μυϊκό ιστό, συνδετικό ιστό. Οι άλλοι δύο τύποι ιστών που υπάρχουν στο σώμα μας είναι ο νευρικός και ο επιθηλιακός ιστός, από τον οποίο, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, αναδύονται τα καρκινώματα. Ο επιθηλιακός ιστός επενδύει εξωτερικές και εσωτερικές επιφάνειες του σώματός μας, όπως το δέρμα, το παχύ έντερο, τις κυψελίδες των πνευμόνων και τα σωληνάρια των νεφρών. Ένα χαρακτηριστικό του επιθηλιακού ιστού είναι ο σχετικά γρήγορος πολλαπλασιασμός του, εξ ου και η σχετική επιρρέπεια στην ανάπτυξη καρκίνου. Ο συνδετικός ιστός, εν αντιθέσει, δεν ανανεώνεται τόσο γρήγορα όσο ο επιθηλιακός, ο οποίος αποτελεί ένα μικρό ποσοστό της καρδιάς με αυτό να εντοπίζεται κυρίως στο ενδοκάρδιο, που επενδύει τις κοιλότητες της καρδιάς.
Οι πρωτοπαθείς όγκοι της καρδιάς εμφανίζονται στο 0,001-0,3% του πληθυσμού και μόνο το 10% εξ αυτών είναι κακοήθεις, με τα σαρκώματα και κυρίως το αγγειοσάρκωμα, να είναι τα πιο συχνά. Το αγγειοσάρκωμα είναι όγκος των αγγείων, όπως λέει και το όνομά του, και εντοπίζεται συχνότερα στον δεξιό κόλπο της καρδιάς. Η πρόγνωσή του είναι κακή. Ο συχνότερος καλοήθης όγκος της καρδιάς είναι το μύξωμα. Ο όγκος αναδύεται από τον συνδετικό ιστό και εντοπίζεται συχνότερα στον αριστερό κόλπο της καρδιάς και συγκεκριμένα στο τοίχωμα που διαχωρίζει τον δεξιό από τον αριστερό κόλπο.
Η αντιμετώπιση των όγκων της καρδιάς είναι η άμεση χειρουργική αφαίρεση, μιας και κομμάτια από τους όγκους μπορεί να «ξεκολλήσουν» δημιουργώντας έμβολα, τα οποία μπορεί να αποφράξουν αγγεία τόσο στην καρδιά όσο και σε άλλα όργανα, όπως ο εγκέφαλος, ενώ στην περίπτωση κακοήθειας υπάρχει ο κίνδυνος μετάστασης σε άλλα όργανα. Ακολούθως, ανάλογα με την περίπτωση, μπορεί να χρειαστούν συμπληρωματικές θεραπείες, όπως ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία. Αξίζει να αναφερθεί πως στην καρδιά εμφανίζονται και δευτεροπαθείς όγκοι, οι οποίοι είναι αποτέλεσμα μετάστασης στην καρδιά από άλλα όργανα, με αυτούς να είναι πάντα κακοήθεις. Οι καρδιακές μεταστάσεις είναι και αυτές πολύ σπάνιες και η πρόγνωση είναι γενικά κακή.
Συνοπτικά, φαίνεται πως η αντλία που μας κρατά ζωντανούς, μεταφέροντας το αίμα με το οξυγόνο και τα θρεπτικά υλικά σε όλα μας το σώμα, ανθίσταται στην εμφάνιση όγκων. Ωστόσο, στην περίπτωση εμφάνισής τους, η αντιμετώπιση πρέπει να είναι ταχύτατη, προκειμένου να αποφευχθούν δυσάρεστες συνέπειες, όπως δυσλειτουργία της ίδιας της καρδιάς και η αποφυγή πιθανών απομακρυσμένων μεταστάσεων στην περίπτωση κακοηθειών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- V. Kumar, A. K. Abbas, J. C. Aster, Elsevier, Βασική Παθολογική Ανατομική (10η έκδοση), Health Sciences Division, 2017
- Angiosarcoma of the heart, Cancer Research UK. Διαθέσιμο εδώ
- Heart Cancer, clevelandclinic. Διαθέσιμο εδώ
- Matters of the Heart: Why Are Cardiac Tumors So Rare?, National Cancer Institute. Διαθέσιμο εδώ
- Cardiac Cancer, National Library of Medicine. Διαθέσιμο εδώ
- Primary cardiac angiosarcoma – a review, National Library of Medicine. Διαθέσιμο εδώ
- Histology, Heart, National Library of Medicine. Διαθέσιμο εδώ
- Myxoma, Cleveland Clinic. Διαθέσιμο εδώ
- Angiosarcoma of the heart, Cancer Research UK. Διαθέσιμο εδώ
