Του Μάριου Κριτίδη,
Η περιοχή της Μέσης Ανατολής από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα αποτελεί πεδίο συγκρούσεων μεταξύ των διάφορων εθνοτήτων και θρησκειών. Μέχρι και στη σύγχρονη Ιστορία, η Μέση Ανατολή έχει βρεθεί στο επίκεντρο πολύνεκρων συγκρούσεων, πολλές φορές με διάρκεια ετών. Όμως, την τελευταία δεκαετία, έχει παρατηρηθεί μία προσπάθεια κανονικοποίησης των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ διαχρονικών αντιπάλων μέσω διαφόρων συμφωνιών. Πιο χαρακτηριστικά, διακρίνουμε τις Συμφωνίες Αβραάμ (Abraham Accords), μία σειρά συμφωνιών, οι οποίες – με μεσολαβητή τις Ηνωμένες Πολιτείες – ειρηνοποιούν και εγκαθιστούν διπλωματικές σχέσεις ανάμεσα στο Ισραήλ και πλήθος άλλων Αραβικών χωρών (Σουδάν, Μαρόκο, Ομάν, Μπαχρέιν, Ιορδανία). Μία συμφωνία, η οποία στο παρελθόν φάνταζε όνειρο, πλέον εγείρει ελπίδες και αισιοδοξία για τη διπλωματική επίλυση του Παλαιστινιακού Ζητήματος και την αποκλιμάκωση των εχθρικών διαθέσεων του Αραβικού κόσμου, όσον αφορά την ύπαρξη του κράτους του Ισραήλ.
Μία παρόμοια απρόσμενη συνθηκολόγηση μεταξύ δύο διαχρονικά αντίπαλων κρατών πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 10 Μαρτίου μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν. Αυτήν τη φορά με διαμεσολαβητή την Κίνα, οι εκπρόσωποι των δύο μεγάλων περιφερειακών δυνάμεων συναντήθηκαν στο Πεκίνο και, μετά από 4 μέρες διαπραγματεύσεων, συμφώνησαν την ανασύσταση των διμερών τους σχέσεων.
Οι εχθρικές σχέσεις Σαουδικής Αραβίας και Ιράν έχουν ως σημείο μηδέν την Ισλαμική Επανάσταση του 1979 και τη συγκρότηση του θεοκρατικού καθεστώτος που γνωρίζουμε σήμερα. Στο στρατηγικό πεδίο, αυτή η αλλαγή ήταν κάθετη στα συμφέροντα της Σαουδικής Αραβίας, καθώς το νέο καθεστώς του Ιράν έρχεται να αμφισβητήσει την κυριαρχία του Βασιλείου της Σαουδικής Αραβίας στον Ισλαμικό κόσμο, ενώ οι δύο χώρες θα βρεθούν ουκ ολίγες φορές εμπόλεμες μέσω πολέμων δι’ αντιπροσώπων (proxy war). Από τον πόλεμο μεταξύ του Ιράν και του Ιράκ το 1980, τον Συριακό εμφύλιο και τον εμφύλιο στην Υεμένη, Σαουδική Αραβία και Ιράν έχουν βρεθεί και τις 3 φορές στο αντίπαλο στρατόπεδο.
Συγκρούσεις έχουν υπάρξει πολλάκις μεταξύ των Σιιτών της Σαουδικής Αραβίας, που έχουν προκαλέσει σοβαρές κρίσεις στις σχέσεις των δύο κρατών. Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πολύνεκρη σύγκρουση μεταξύ Σιιτών προσκυνητών και αστυνομικών στους ιερούς τόπους της Μέκκας το 1987, που οδήγησαν στον θάνατο 200 Ιρανούς πολίτες. Επακόλουθο του πολύνεκρου συμβάντος ήταν οι μαζικές κινητοποιήσεις Ιρανών στις πρεσβείες της Σαουδικής Αραβίας και Κουβέιτ στη Τεχεράνη, ενώ το 1988 διακόπτονται οριστικά οι διμερείς διπλωματικές σχέσεις των δύο κρατών, μία περίοδος διάστασης που διήρκησε μέχρι το 1991.
Η επόμενη διακοπή των διμερών σχέσεων των δύο κρατών θα έρθει το 2016, μετά από μία ανατρεπτική και βίαιη φάση των σχέσεων μεταξύ των δύο κρατών, ως απόηχος της Αραβικής Άνοιξης. Αποκορύφωμα της κρίσης των σχέσεών τους και αφορμή για το «κάψιμο γεφυρών» αποτέλεσε η εκτέλεση του Σιίτη θρησκευτικού ηγέτη, Sheikh Nimr al Nimr, μαζί με άλλους 46 άλλους ανθρώπους που καταδικάστηκαν σε θάνατο με κατηγορίες τρομοκρατίας. Οι εκτελέσεις έγιναν στο πλαίσιο μαζικών διαδηλώσεων στη Σαουδική Αραβία, εναντίον της βασιλικής οικογένειας. Οι εκτελέσεις αυτές, όπως ήταν αναμενόμενο, οδήγησαν σε παροξυσμό όλον τον Σιιτικό κόσμο με μαζικές διαδηλώσεις κατά της Σαουδικής Αραβίας να λαμβάνουν χώρα σε Ιράν, Ιράκ, Τουρκία, Μπαχρέιν, Πακιστάν, Ινδία, Λίβανο και πολλές άλλες χώρες με Σιιτικές πλειοψηφίες ή μειονότητες.
Μετά από αυτήν τη δραματική εξέλιξη των πραγμάτων, 7 χρόνια μετά τα γεγονότα του 2016, Ιράν και Σαουδική Αραβία θεμελιώνουν εκ νέου τις διπλωματικές σχέσεις τους, με κύριο διαμεσολαβητή την Κίνα. Στο Πεκίνο, οι δύο διαχρονικοί αντίπαλοι της Μέσης Ανατολής βρέθηκαν σε συμφωνία για την κανονικοποίηση των διπλωματικών τους σχέσεων και την επαναλειτουργία αμφοτέρων των Πρεσβειών στις δύο χώρες μέσα στους επόμενους 2 μήνες. Επιπλέον, όπως προκύπτει από την επίσημη ανακοίνωση για τα πορίσματα των συνομιλιών, την οποία δημοσίευσε στο Twitter το Υπουργείο Εξωτερικών της Σαουδικής Αραβίας, οι Υπουργοί Εξωτερικών των δύο χωρών θα συναντηθούν εντός σύντομου διαστήματος για να επικυρώσουν τα συμφωνηθέντα των συνομιλιών του Πεκίνου. Μάλιστα, θα διεξάγουν και συνομιλίες για εμβάθυνση της διμερούς συνεργασίας των δύο χωρών στους τομείς της ασφάλειας, του εμπορίου, της αντιμετώπισης της τρομοκρατίας, κ.α.
Στο υπόβαθρο των συμφωνιών των δύο χωρών βρίσκεται και το ζήτημα του πολέμου στην Υεμένη. Η Σαουδική Αραβία υποστηρίζει την εξόριστη κυβέρνηση της Υεμένης, που πλέον στεγάζεται στο εσωτερικό της χώρας, ενώ το Ιράν στηρίζει τους Χουθίτες, που το 2014 κατέλαβαν την πρωτεύουσα της Υεμένης, Σαναά. Έκτοτε, μία μακρά περίοδος συγκρούσεων μεταξύ των υποστηρικτών των δύο κυβερνήσεων έχουν καταστήσει την Υεμένη πεδίο αποκαρδιωτικής ανθρωπιστικής καταστροφής, με τον πολυετή εμφύλιο να έχει καταστρέψει ολοσχερώς την ζωή των κατοίκων της. Τα τελευταία χρόνια, έχουν γίνει προσπάθειες και αιτήματα μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας για τη συνθηκολόγηση των δύο αντίπαλων μερών, ενώ στις διαβουλεύσεις έχουν διεισδύσει και οι Ηνωμένες Πολιτείες μαζί με το Ομάν.
Η συμφωνία αυτή, πέρα από τη σημασία της για τη Μέση Ανατολή, δείχνει και τον αναδυόμενο ρόλο της Κίνας ως διαμεσολαβητή μεταξύ αντίπαλων χωρών σε περιοχές μακρινές από τη δικιά της, ένας ρόλος τον οποίο διαχρονικά έχουμε συνηθίσει να αναλαμβάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες και σε πολύ μικρότερο βαθμό η Ευρωπαϊκή Ένωση .
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Timeline of Iran-Saudi Relations, Wilson Center.org, Διαθέσιμο εδώ
- Iran and Saudi Arabia agree to restore relations, Al Jazeera, Διαθέσιμο εδώ
- Iran and Saudi Arabia agree to resume relations after years of tension, NPR, Διαθέσιμο εδώ
- Iran, Saudi Arabia agree to resume ties, with China’s help, Associated Press, Διαθέσιμο εδώ
