Της Κωνσταντίνας Στάμου,
Η κυρία Μαρία Χατζημιχάλη-Παπαλιού συστήθηκε στο ελληνικό κοινό με την ιδιότητα του σκηνοθέτη, σε μια εποχή που ο κινηματογραφικός χώρος στην Ελλάδα δεν προσέλκυε ιδιαίτερο ενδιαφέρον από εξωτερικούς παράγοντες. Η Χατζημιχάλη γεννήθηκε στα μαιευτήρια της Αθήνας και η καταγωγή της έχει αναφορές στη Μικρά Ασία. Καθ΄ όλη τη σκηνοθετική της καριέρα, συνοδοιπόρο της είχε τον σύζυγό της, που μαζί αναλάμβαναν ταινίες του Θεόδωρου Αγγελόπουλου, χωρίς να αποκλείουν φυσικά και τη συνεργασία με άλλους νέους μεγάλους Έλληνες σκηνοθέτες. Οι Μέρες του ΄36 και ο Θίασος είναι αποτελέσματα αυτής της πρωτοαναφερθείσας όμορφης συνεργασίας.
Άλλοι σκηνοθέτες με τους οποίους συνεργάστηκε είναι ο κ. Παπαδημητράκης στην ταινία Κύπρος, η άλλη πραγματικότης, ο κ. Κώστας Σφήκας στην ταινία Το Μοντέλο, ο κ. Παπαναγιωτόπουλος στην ταινία Τα χρώματα της Ίριδος κ.ά. Πριν πολλά χρόνια, το όνομά της χρησιμοποιήθηκε και από το 5ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης για τιμητικούς σκοπούς προς το πρόσωπό της. Το ντοκιμαντέρ Ο Αγώνας των Τυφλών, με έτος παραγωγής το 1977, που έχει βραβευθεί από το ίδιο το φεστιβάλ στο παρελθόν, συμμετείχε σε μια αφιέρωση στους Έλληνες ντοκιμενταρίστες με τίτλο Εικόνες του 21ου αιώνα. Το πολυφημισμένο της ντοκιμαντέρ θίγει την καθημερινή δύσκολη πλευρά των τυφλών και προβληματίζει.
Ακολουθεί η σειρά των Γυναικείων Πορτραίτων με τη γυναικεία καταπιεσμένη βοερή φωνή εκείνης της εποχής, το οποίο αποτελεί και τη βάση του όλου ντοκιμαντέρ. Η Μαρία Χαζτημιχάλη ένιωσε ένα κομμάτι καταπίεσης όταν αποπειράθηκε την παραγωγή πιο τοπικά προσδιοριστικών ταινιών όπως Λυκία, Μακεδονία κ.ά. Ο Δημήτρης Ειπίδης κάνει λόγο για όλα τα παραπάνω επισημαίνοντας στο τέλος και την αναγνώριση των ταινιών της ακόμα και στο εξωτερικό. Περαιτέρω πληροφορίες για την καριέρα της και τις ενδόμυχες σκέψεις της μαθαίνουμε από μια συνέντευξή της από τον Δημήτρη Κερκινό.
Στις δικές της απαντήσεις, μάς παρουσιάζει την ειδοποιό διαφορά του ντοκιμαντέρ από τις ταινίες και τον λόγο που η ίδια τα προτίμησε. Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι το ντοκιμαντέρ είναι ελεύθερο και αέναο. Αποτελεί για την ίδια τον καταλληλότερο τρόπο απόδοσης της αλήθειας, γεγονός που μοιάζει πρόκληση στα μάτια της. Η αμεσότητα και πολυδιάσταση του είδος είναι στοιχεία που τη γοητεύουν. Θεωρεί τα είδη του ντοκιμαντέρ και της ταινίας αλληλένδετα, για αυτό κι ουδέποτε απέκλεισε κάποιο από τις καλλιτεχνικές της επιλογές. Μέσα από τη συνέντευξη επίσης διακρίνουμε το επαναστατικό της πνεύμα. Τα πολλαπλά θέματα με τα οποία καταπιάστηκε όπως ιστορικά, κοινωνικά, οικολογικά κ.ά. οφείλονται στην αγάπη της για τη ζωή. Εύκολα κανείς θα έλεγε ότι αυτή η ορμητική της διάθεση για διεκδίκηση και υπεράσπιση του δικαίου είναι που προσελκύει το κοινό. Η ταινία της Ο Αγώνας των Τυφλών, που αποτέλεσε ορόσημο εκείνης της εποχής για την ίδια, ήταν η πιο άμεση μορφή διαμαρτυρίας με αντιπάλους το κράτος, την εκκλησία και την αστυνομία, την προσωποποίηση της καταπίεσης και σιώπησης του λαού.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφέρουμε ότι όταν στη συνέντευξή της στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία το 1977 είχε αναφέρει ότι κατά τη διάρκεια της έρευνάς της για τη συλλογή πληροφοριών σχετικών με τη σύνθεση της ταινίας είχε διαπιστώσει ότι η εκκλησία αναλάμβανε την επιμέλεια των τυφλών, αλλά στην πραγματικότητα δεν τους πρόσφερε καμία μεριμνά παρά μόνο σφετεριζόταν τα τεράστια ποσά από τις φιλανθρωπίες. Έτσι, ασκήθηκε μήνυση στον διευθυντή της εφημερίδας για καθύβριση θρησκεύματος και εξύβριση από την καλλιτέχνιδα. Το φυσικό στοιχείο είναι πρωταγωνιστής σε όλες τις ταινίες, πράγμα που επικυρώνει με τα λόγια της στη συνέντευξή της, αλλά και κάποιος εύκολα το αναγνωρίζει μέσα από τη θέαση των ταινιών της.
Η Χατζημιχάλη έδινε σημασία στα ιστορικά γεγονότα και, όπως ανέφερε σε μια συνέντευξή της: «Δημιουργώ σημαίνει θυμάμαι. Με τρομάζει η ιστορία χωρίς μνήμη». Αυτή η φράση είναι και η κινητήριος δύναμη της έμπνευσης της σκηνοθέτιδος. Παρατηρούσε την κοινωνία, ερχόταν κοντά με τις πληγωμένες κοινωνικές ομάδες και μέσα από εικόνες που αποτύπωσε στον φακό από την καθημερινότητά τους, συνέθετε μια ταινία ή ντοκιμαντέρ που ξετυλιγόταν στα μάτια του θεατή και τον αφύπνιζε. Χάρισε ιστορία σε τόπους που τότε δεν βρίσκονταν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, αλλά είχαν μια ομορφιά που έπρεπε να εισακουστεί. Ήρθε κοντά με τον λαό και με το δικό της ταλέντο και την ευαισθησία του χάρισε φωνή. Υπηρέτησε την τέχνη της με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, γιατί τουλάχιστον δεν την περιόρισε, αλλά της έδωσε απλόχερα την ελευθέρια να εκφραστεί αληθινά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Μαρία Χατζημιχάλη – Παπαλιού: Επιλογές, biblionet.gr, διαθέσιμο εδώ
