Της Γεωργίας Αλεξανδράκου–Αλμπάνη,
Μία από τις πρώτες κοινωνικές ομάδες, μέσα στις οποίες ο άνθρωπος καλείται να επιβιώσει στη ζωή του, είναι η οικογένεια. Από τον πρωτόγονο άνθρωπο μέχρι τον σημερινό, τον σύγχρονο, η ανάγκη για ομαδικότητα, η οποία θα είναι συνυφασμένη με ποικιλία συναισθημάτων και πρακτικών διευκολύνσεων, είναι παρούσα και ιδιαιτέρως έντονη. Επομένως, σίγουρα ο θεσμός της οικογένειας δεν είναι φαινόμενο της εποχής μας, ούτε καν των τελευταίων χρόνων. Αντίθετα, είναι βαθιά ριζωμένος στο παρελθόν και, ενδεχομένως, στις μέρες μας έχει χάσει κάποια «παραδοσιακά» χαρακτηριστικά του, είτε αυτό οδηγεί σε θετικές είτε σε αρνητικές συνέπειες.
Παρόλες τις αλλαγές που σημειώνονται στον θεσμό, τους οποίους έχουν επιβάλλει ο σύγχρονος τρόπος ζωής, η αλλαγή του τρόπου σκέψης, η απαξίωση των ηθών και της θρησκείας και πολλοί άλλοι παράγοντες, πολλές είναι οι διαφορές που σημειώνονται στον θεσμό, ανάλογα με το που αυτός βρίσκεται όχι μόνο χρονικά, αλλά και τοπικά. Ωστόσο, για να μην είμαστε άδικοι, οι τοπικές αυτές διαφοροποιήσεις υπήρχαν ανέκαθεν, απλώς τώρα, με την εξέλιξη των κοινωνιών, οι αναχρονιστικές αντιλήψεις παρατηρούνται πολύ πιο εύκολα και μπορούν να συγκριθούν μόνο με «στενόμυαλες» πρακτικές του παρελθόντος, σε καμία περίπτωση, όμως, του παρόντος και, προφανώς, όχι του μέλλοντος.
Μια από τις χώρες που, μάλλον, αρνείται να αποτινάξει τις παλιές «χρήσεις» της οικογένειας είναι η Ινδία. Η ασιατική χώρα εφαρμόζει ακόμη το σύστημα των καστών, που πρόκειται για έναν τρόπο αποκλεισμού από το δικαίωμα της κοινωνικής ανέλιξης και της προόδου. Άπαξ, δηλαδή, και γεννηθείς σε οικογένεια μιας συγκεκριμένης κάστας, είσαι καταδικασμένος να παραμείνεις σε αυτήν τη κοινωνική τάξη όσο ικανός ή όχι είσαι, κατάσταση που, όπως είναι λογικό ευνοεί όσους γεννηθούν στην κυρίαρχη κάστα. Προφανώς, η κατώτερη κατηγορία μετρά εκατομμύρια κατοίκους, ενώ η πρώτη μερικούς μόνο εκατοντάδες. Τα προνόμια είναι διαφορετικά, ενώ τα βάρη της κοινωνίας μοιράζονται εξαιρετικά δυσανάλογα υπέρ των λίγων. Πάντως, κάποιοι θα σκεφτούν ότι το ίδιο συμβαίνει και στις οικογένειες των δυτικών κοινωνιών. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, δεν ισχύει, καθώς όσο δύσκολη και να είναι η κοινωνική εξέλιξη, δεν είναι σίγουρα απαγορευτική θρησκευτικά, ηθικά και νομικά.
Απόρροια της κοινωνικής αυτής δυσμορφίας είναι, βεβαίως, η οικονομική ανισότητα. Και ενώ στις μέρες μας θεωρούμε αυτονόητο ένας γάμος να γίνεται από αγάπη (ή και όχι, αλλά σίγουρα με συγκατάθεση), στην Ινδία οι γάμοι συχνά είναι εμπορικές συμφωνίες και τα παιδιά η επικύρωση αυτής της συμφωνίας, που γίνεται για την εξασφάλιση μιας καλύτερης ζωής. Αυτό μας θυμίζει κάπως και την Ελλάδα των μέσων του προηγούμενου αιώνα, αλλά οι καιροί έχουν αλλάξει.
Παράλληλα, σοκαριστικές είναι οι αποκαλύψεις που έγιναν από την εφημερίδα Guardian, η οποία έφερε στο φως της δημοσιότητας μια αποτρόπαιη πρακτική κάποιων φτωχών αγροτικών οικογενειών. Οι τελευταίες πληρώνουν τα δάνεια που δυσκολεύονται να εξοφλήσουν, πουλώντας (με όλη τη σημασία της λέξης) κάποια μέλη τους γένους θηλυκού, ανεξαρτήτου ηλικίας! Έτσι, ο θιγόμενος(!) πιστωτής του δανείου θα απευθυνθεί στα “caste panchayats”, που είναι τα συμβούλια των καστών, τα οποία, ουκ ολίγες φορές, έχουν τα ίδια διατάξει την παράδοση κάποιου (ή κάποιων, ανάλογα με το ύψος του δανείου) μέλους για την αποπληρωμή των δανείων.
Άκρως υποκριτική είναι και η στάση του κράτους, που διέταξε έρευνα μετά την αποκάλυψη των εν λόγω πρακτικών, που προφανώς και ήξερε, καθώς τα παραπάνω δικαστήρια είναι κρατικά όργανα. Στην περίπτωση αυτή, βέβαια, πρέπει να αναρωτηθούμε κατά πόσο πρόκειται για οικογενειακό ή κρατικό λάθος. Σίγουρα, πάντως, και οι δύο φορείς είναι υπαίτιοι θηριωδιών, όπως αυτή που πέρασε μια νεαρή, της οποίας ο πατέρας την παρέδωσε στον πιστωτή του, λόγω αδυναμίας εξυπηρέτησης ενός μικρού δανείου για την άρρωστη γυναίκα του. Ο δανειστής, όμως, την παρέδωσε σε κάποιον διακινητή και από εκεί η νεαρή πουλήθηκε άλλες τρεις φορές και έμεινε έγκυος τέσσερις!
Στην παραπάνω, λοιπόν, κατάσταση, βλέπουμε ότι παραβιάζονται διαδοχικά ανθρώπινα δικαιώματα με τη συγκάλυψη του κράτους και των εθνικών ινδικών δικαστηρίων, καθώς και της κάθε οικογένειας που επιλέγει την αποπληρωμή του δανείου της με το πούλημα ενός ανθρώπου, ενός μέλους της, μιας νεαρής που θυσιάζεται για να σώσει την υπόλοιπη οικογένεια. Πώς, όμως, ανεχόμαστε τέτοιου είδους θυσίες;
Στον σύγχρονο δυτικό κόσμο τέτοιες καταστάσεις είναι εντελώς ξένες. Σε μεγάλο βαθμό, η οικογένεια γίνεται ο σκληρός πυρήνας των ατόμων που σε προστατεύει, σου παρέχει εφόδια, αγάπη και πολλά άλλα, που δεν χωρούν σε μερικές μόνο σειρές. Έπειτα, το μοντέλο της οικογένειας έχει ξεφύγει από το κλασικό μαμά, μπαμπάς, παιδιά, παππούδες κ.λπ. και έχει περάσει στις οικογένειες χωρίς παιδιά, στις μονογονεϊκές οικογένειες, σε αυτές που αποτελούνται από ενήλικες ομοφυλόφιλους κ.λπ. Έχει στραφεί, δηλαδή, η οικογένεια στους δεσμούς που υπάρχουν, λόγω των ισχυρών συναισθημάτων και όχι των κοινωνικών τύπων. Όλα, πλέον, γίνονται πολύ συνειδητοποιημένα και δεν υπάρχει αυτή η αυστηρότητα των ρόλων.
Ο δυτικός, όμως, τύπος της οικογένειας μπορεί να είναι πιο ορθολογικός, αλλά έχει οδηγήσει σε σημαντική μείωση του ρυθμού δημιουργίας οικογενειών. Σύμφωνα με μια καναδική μελέτη, στη χώρα σημειώθηκαν περίπου 1/3 λιγότεροι γάμοι το 2020 από το 2019, πράγμα που σίγουρα οφείλεται και στην πανδημία. Ο ρυθμός αυτός, όμως, συνεχίστηκε και μετά το πέρας της, πράγμα που αποδεικνύει τη σταδιακή απαξίωση του θεσμού. Καταγράφεται, μάλιστα, ότι όσοι πραγματοποιούν γάμο είναι πολύ μεγαλύτερης ηλικίας απ’ ό,τι στο παρελθόν, γεγονός που οφείλεται σε μια ιεραρχία προτεραιοτήτων, στην οποία την πρώτη θέση καταλαμβάνει η προσωπική πρόοδος. Τα ίδια φαινόμενα παρατηρούνται και σε άλλες χώρες, όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιαπωνία και οι Η.Π.Α. Μήπως, λοιπόν, αυτή η σταδιακή μείωση γάμων και συμφώνων συμβίωσης πρέπει να μας δείξει την, επίσης, σταδιακή απαξίωση του θεσμού της οικογένειας, που πλέον υποχωρεί στις προτεραιότητες της ζωής των σύγχρονων δυτικών ατόμων;
Σίγουρα, πάντως, το πώς υφίσταται η κάθε μορφή οικογένειας στην κάθε κοινωνία ρυθμίζει και, κατά κάποιο τρόπο, το πώς λειτουργεί η κοινωνία αυτή. Μας δείχνει τις προτεραιότητες των ατόμων της, μας εντάσσει μέσα στις συνήθειες και τα ήθη της και, προπαντός, εξηγεί πολλά για το κατά πόσο ακολουθεί την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού. Όπως και να’ χει, η οικογένεια σαν θεσμός δεν πρόκειται να σβήσει, σίγουρα θα τροποποιηθεί, από μερικούς ίσως και να απαξιωθεί, αλλά δεδομένου ότι πάνω της μπορεί να στηριχθεί η διαμόρφωση των ατόμων και άρα των κοινωνιών, δεν θα πάψει να υφίσταται. Άλλωστε, όλοι μας έχουμε ανάγκη μια «οικογένεια», όπως και αν ορίζεται αυτή για τον καθένα, ακόμα και αν δεν προέκυψε από έναν γάμο ή μια συγκατοίκηση, ακόμα και λάθη να γίνονται μέσα σ’ αυτήν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Αποτροπιασμός στην Ινδία: κορίτσια «πωλούνται» ως εξόφληση σε δάνεια που δεν μπορούν να πληρώσουν οι γονείς., Ethnos.gr, διαθέσιμο εδώ
- How India’s caste system works, Euronews, διαθέσιμο εδώ
- “I don’t”: Historic decline in new marriages during the first year of the pandemic, Statcan.org, διαθέσιμο εδώ
