Της Κατερίνας Σφυράκη,
Τα ξημερώματα του φετινού Μάρτη σκορπούν τη δυστυχία στη χώρα μας. Το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη αφήνει πίσω του 58 νεκρούς κι εκατοντάδες τραυματίες, οι περισσότεροι εκ των οποίων είναι ηλικιακά νεαροί/ές, φοιτητές/τριες που ακολούθησαν το μακρινότερο ταξίδι και πίσω τους απομένουν αυτές οι τραγικές φιγούρες των χαροκαμένων γονέων τους. Άνθρωποι περιπλανώμενοι στο απόλυτο σκοτάδι κι εμείς, πότε βουβοί και σοκαρισμένοι, βουτηγμένοι στο χάος, την απελπισία και την αβεβαιότητα, και πότε επαναστάτες ξεχυμένοι στους δρόμους να κραυγάζουμε για τη δικαίωση των αδικοχαμένων ψυχών που οδηγήθηκαν σε μια τέτοια φρικτή μορφή θανάτου.
Για τις τόσες ψυχές που ζητούν δικαίωση γράφονται σε όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τόσα και τόσα· posts γεμάτα αναπάντητα «γιατί», δημοσιεύσεις που βρίθουν απόγνωσης και σκέψεων που μας πνίγουν. Κάπου κάπου αντικρίζουμε ή δημοσιεύουμε κι εμείς οι ίδιοι ορισμένα τραγούδια, όχι γιατί επιθυμεί κάποιος από εμάς να διακωμωδήσει ή να ελαφρύνει με αυτόν τον τρόπο την κατάσταση, αλλά γιατί η μουσική έρχεται σαν ένας ελαφρά δεμένος επίδεσμος σε ένα πληγωμένο χέρι. Κάπως σε προστατεύει και κάπως ταυτόχρονα σ’ αφήνει να ανασάνεις.
Βέβαια, θα πει κανείς ότι όσοι δεν είχαμε άτομα άμεσα δικά μας να επηρεάζονται από το τραγικό συμβάν της 1ης Μαρτίου, εύκολα ποστάρουμε από τη βολή του καναπέ μας τα τραγούδια που ακούμε επανειλημμένα, κι ας είναι δυσάρεστα, κι ας είναι συνδεδεμένα με το γεγονός, κι ας τα ακούμε όλοι πλημμυρισμένοι από δάκρυα. Κι όντως. Έτσι είναι. Απαλύνει ένα τραγούδι μια τεράστια τραγωδία; Όχι, βέβαια όχι. Ιδίως στις περιπτώσεις των άμεσα εμπλεκομένων, ακόμα και τα τραγούδια του Θανάση Παπακωνσταντίνου ή του Μανώλη Φάμελλου με τους αντίστοιχους τίτλους Στην Κοιλάδα των Τεμπών και Μια θέση στο τρένο μπορεί να μην είναι τίποτα παραπάνω από βασανιστικές νότες συνδεδεμένες με ένα εκ των φονικότερων εγκλημάτων στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα. Υπάρχει, όμως, και μια άλλη πλευρά, αυτή του επιδέσμου…
Ως «φόβο των μηχανοδηγών» περιγράφει ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου την Κοιλάδα των Τεμπών στο ομώνυμο τραγούδι του και, σε συνδυασμό με τη μεστή χροιά του Σωκράτη Μάλαμα, ο στίχος δεν γίνεται να μην προκαλέσει δάκρυα στα μάτια, όχι μόνο για την αλήθεια, την οποία εκφράζει, αλλά γιατί μουδιάζει κάθε ακροατής στο άκουσμά του, καθώς τοποθετεί τον εαυτό του σε μια αντίστοιχη συγκυρία. Η μουσική στο τραγούδι του Φάμελλου μπορεί να ενέχει μεν έναν πιο χαρούμενο ρυθμό κατά την ακρόαση, διότι εκφράζει το αίσθημα της πληρότητας που έρχεται μέσω του έρωτα. Κι όμως, δεν είναι το «τρένο» αυτό που μας οδηγεί στο να συνδέσουμε ένα τέτοιο τραγούδι που εκφράζει την ομορφιά του έρωτα με ένα τόσο θανατηφόρο γεγονός, αλλά ακριβώς, αυτή η αντίφαση που δημιουργείται μεταξύ του δίπολου ζωής-θανάτου.
Τα τραγούδια αυτά έρχονται με τη μελωδικότητα και τους μεστούς νοήματος στίχους τους να συντροφεύσουν τις προσευχές (χωρίς να προϋποτίθεται η θρησκευτική σημασία της λέξης) για όλες τις ψυχές που χάθηκαν. Σαφώς, λειτουργούν σαν το «μαγικό ξόρκι» που δεν σε κάνει να ξεχάσεις την πραγματικότητα αλλά να την επανεκτιμήσεις. Δεν σβήνεται ο πόνος ούτε κι υποβαθμίζεται μέσω της μουσικής, αλλά αυτή έρχεται να δώσει το νοερό της χάδι σε όλη τη θλίψη και να μας θυμίσει το τυχαίο της ύπαρξής μας, να αφυπνίσει το αγωνιστικό μας πνεύμα και να μας βοηθήσει να αφουγκραστούμε και τους πιο ενδόμυχούς μας πόθους, να αντιληφθούμε δηλαδή ότι η μακροβιότητα ενός ανθρώπου είναι κάθε άλλο παρά δεδομένη και να τρέξουμε, να προλάβουμε να ζήσουμε και να ομολογήσουμε ό,τι μπορεί να μην τολμούσαμε μέχρι χθες.
Η τραγωδία ενός γονιού, ο πόνος ενός συντρόφου, η απώλεια ενός παιδιού, δεν σβήνεται. Μια ολόκληρη χώρα κλαίει τους ανθρώπους της, γιατί ακόμα κι αν δεν τους ξέραμε προσωπικά, τους πενθούμε συλλογικά, σαν να ήταν δικοί μας. Κι αν ίσως κάποιοι θεωρήσουν ύβρη το να μιλάμε για μουσική, ας συλλογιστούμε ότι τελικά, αυτό που έχουμε, όπως πολλάκις ακούστηκε και γράφτηκε αυτές τις μέρες, είναι μονάχα ο ένας τον άλλον.
