Της Αντωνίας Πετρολέκα,
Η περιοχή της Μέσης Ανατολής, από το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα μέχρι και σήμερα, αποτελεί πεδίο συνεχών εντάσεων και ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών της περιοχής. Μεταξύ των άλλων, ο ανταγωνισμός στην περιοχή εντοπίζεται και στην προσπάθεια ανάπτυξης πυρηνικού οπλοστασίου. Στο πλαίσιο των πυρηνικών όπλων, οι παγκόσμιες προσπάθειες για τον περιορισμό της διασποράς τους εξελίσσεται από το 1945. Ιδιαίτερη σημασία κατέχει η Συνθήκη μη διάδοσης πυρηνικών όπλων (NPT), η οποία τέθηκε σε ισχύ τον Μάρτιο του 1970. Η Συνθήκη έχει υπογραφεί από 191 κράτη, πέντε εκ των οποίων αναγνωρίζονται ως πυρηνικά κράτη. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη Συνθήκη, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία (τότε Ε.Σ.Σ.Δ.), το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και η Κίνα αναγνωρίστηκαν ως χώρες κατέχουσες πυρηνικά, ενώ όλα τα υπόλοιπα κράτη, προσχωρώντας στη Συνθήκη, δεσμεύτηκαν στη μη δημιουργία ή διατήρηση πυρηνικού οπλοστασίου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το Ισραήλ δεν είναι συμβαλλόμενο μέλος, ενώ υπάρχει έντονη φημολογία κατοχής πυρηνικού οπλισμού. Το ζήτημα έγκειται στη δημιουργία διλημμάτων ασφαλείας στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Σύμφωνα με τη ρεαλιστική θεωρία, σε ένα άναρχο διεθνές σύστημα τα κράτη θα επιδιώξουν την απόκτηση πυρηνικών όπλων για να ενισχύσουν την ασφάλειά τους. Ο φόβος πιθανής ή υπαρκτής κατοχής πυρηνικών από το Ισραήλ οδηγεί τις υπόλοιπες περιφερειακές δυνάμεις σε μια προσπάθεια εξισορρόπησης της απειλής, μέσω της δικής τους δημιουργίας πυρηνικού εξοπλισμού.
Μία από αυτές τις περιφερειακές δυνάμεις είναι το Ιράν, το οποίο για αρκετά χρόνια προσπαθεί να λανσάρει το δικό του πυρηνικό πρόγραμμα. Κατά την περίοδο διακυβέρνησης του Ιράν από τον Pahlavi, το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν ήταν στραμμένο σε προσπάθειες για την κάλυψη της ενεργειακής ζήτησης της χώρας. H κατάσταση μεταβλήθηκε μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979, όταν το Ιράν συνέχισε να αναπτύσσει την πυρηνική του τεχνολογία, αλλά με σκοπό την απόκτηση πυρηνικού οπλοστασίου.
Η φιλοδοξία αυτή του Ιράν οδήγησε σε μια σειρά κυρώσεων από τα Ηνωμένα Έθνη, τις Ηνωμένες πολιτείες, καθώς και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι κυρώσεις ήρθαν σε ένα τέλος με την υπογραφή της Συμφωνίας “Joint Comprehensive Plan of Action” (J.C.P.O.A.), τον Ιούλιο του 2015, μεταξύ του Ιράν, των κατεχόντων πυρηνικών κρατών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η συμφωνία προέβλεπε, μεταξύ άλλων, ότι το Ιράν θα διατηρήσει το επίπεδο εμπλουτισμού ουρανίου στο 3,67%, ποσοστό αρκετά χαμηλό για την κατασκευή πυρηνικών όπλων. Ο στόχος της συμφωνίας εντοπίζεται στην αφαίρεση από το Ιράν των βασικών υλικών, αναγκαίων για την κατασκευή μίας πυρηνικής βόμβας και να εμποδίσει την κρυφή διεξαγωγή του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος. Ενώ, το όφελος του Ιράν έγκειται στην παύση των αυστηρών οικονομικών κυρώσεων. Παρόλα αυτά, ανά τα χρόνια το Ιράν παραβίασε αρκετές φορές τη Συμφωνία, «παγώνονταά» την και δημιουργώντας έναν νέο κύκλο διαπραγματεύσεων.
Όπως αποκαλύπτουν πρόσφατες εξελίξεις, οι φιλοδοξίες του Ιράν για τη δημιουργία πυρηνικού προγράμματος καλά κρατούν. Συγκεκριμένα, τους τελευταίους μήνες, το Ιράν συνέχισε να αυξάνει το απόθεμά του σε εμπλουτισμένο ουράνιο, σύμφωνα με έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (IAEA). Τα αποθέματα ανήλθαν σε 3.760,8 κιλά στις 12 Φεβρουαρίου, σε σχέση με τα 3.673,7 κιλά του Οκτωβρίου, πάνω από 18 φορές το όριο που επιτρεπόταν από την προαναφερθείσα διεθνή συμφωνία. Η έκθεση αναφέρει ότι τον Ιανουάριο ο IAEA πήρε περιβαλλοντικά δείγματα στο εργοστάσιο Fordow, τα οποία έδειξαν την παρουσία σωματιδίων υψηλού εμπλουτισμένου ουρανίου έως και 83,7% καθαρότητας. Εν συνεχεία, ο οργανισμός προχώρησε σε ενημέρωση του Ιράν ότι αυτά τα ευρήματα δεν συνάδουν με το επίπεδο εμπλουτισμού στο εργοστάσιο Fordow, το οποίο η ίδια η χώρα είχε δηλώσει.
Ενδιαφέρον προκαλεί ότι ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, Hossein Amir–Abdollahian, δεν απάντησε άμεσα στην ερώτηση σχετικά με τον εμπλουτισμό. Αρκέστηκε στην αναφορά των εξής: «Έχουμε έναν οδικό χάρτη με τον ΙΑΕΑ. Ο κ. Aparo, ως αναπληρωτής του Γενικού Διευθυντή Rafael Grossi, ήρθε στο Ιράν δύο φορές τις τελευταίες εβδομάδες και πραγματοποιήσαμε εποικοδομητικές και παραγωγικές διαπραγματεύσεις. Ως εκ τούτου, η σχέση μας με τον ΙΑΕΑ βρίσκεται στον σωστό δρόμο».
Παράλληλα, έχει γίνει γνωστό ότι από πέρυσι το Ιράν αφαίρεσε όλο τον εξοπλισμό του Οργανισμού που είχε εγκατασταθεί στο παρελθόν για δραστηριότητες επιτήρησης και παρακολούθησης που σχετίζονται με την J.C.P.O.A. Η κίνηση αυτή αποτελεί τροχοπέδη στη δυνατότητα του ΙΑΕΑ να παρέχει διαβεβαιώσεις για τον ειρηνικό χαρακτήρα του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. Οι εξελίξεις αυτές προκάλεσαν έντονη ανησυχία στις Ηνωμένες Πολιτείες, με εκπρόσωπο του Υπουργείου Εξωτερικών να δηλώνει: «Είμαστε σε στενή επαφή με τους συμμάχους και τους εταίρους μας στην Ευρώπη και την περιοχή της Μέσης Ανατολής, καθώς αναμένουμε περαιτέρω λεπτομέρειες από τον ΙΑΕΑ για αυτήν τη δυνητικά πολύ σοβαρή εξέλιξη». Σε πρόσφατες εξελίξεις, ο επικεφαλής της πυρηνικής υπηρεσίας του Ο.Η.Ε. δήλωσε ότι το Ιράν δεσμεύτηκε να αποκαταστήσει τις κάμερες και τον άλλο εξοπλισμό παρακολούθησης στις πυρηνικές του εγκαταστάσεις και να επιτρέψει περισσότερες επιθεωρήσεις στις συγκεκριμένες εγκαταστάσεις.
Εν κατακλείδι, η προαναφερθείσα κατάσταση οδήγησε σε τέλμα τις διαπραγματεύσεις μεταξύ Ιράν και Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες στόχευαν στην αποκατάσταση της πυρηνικής συμφωνίας του 2015. Οι σχέσεις μεταξύ των δυο χωρών ήταν τεταμένες διότι η Τεχεράνη προμήθευε τη Ρωσία με drones κατά τον πόλεμο της Ουκρανίας. Παρόλα αυτά, το Ιράν καθώς φαίνεται υιοθετεί μια πιο συγκαταβατική στρατηγική, η ιστορία όμως έχει δείξει ότι η αέναη προσπάθεια δημιουργίας πυρηνικού οπλοστασίου συνεχίζεται.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Near bomb–grade level uranium found in Iranian nuclear plant, says IAEA report, CNN, διαθέσιμο εδώ
- Iran vows to restore nuclear cameras, boost inspections, says IAEA chief, France 24, διαθέσιμο εδώ
- What Is the Iran Nuclear Deal?, Council of Foreign Relations, διαθέσιμο εδώ
