Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Η υπόθεση-ορόσημο του νησιού Πάλμας είναι μια σημαντική υπόθεση στον τομέα του διεθνούς δικαίου, ιδιαίτερα στον τομέα των εδαφικών διαφορών. Αυτή η υπόθεση αφορούσε εδαφική διαμάχη μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ολλανδίας, σχετικά με την ιδιοκτησία του νησιού Πάλμας, που βρίσκεται στη θάλασσα Celebes. Η υπόθεση εκδικάστηκε από διαιτητικό δικαστήριο, το 1928, και είχε ως αποτέλεσμα την καθιέρωση της αρχής της «αποτελεσματικής κατοχής» σε υποθέσεις εδαφικών διαφορών. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή.
Στις 21 Ιανουαρίου 1906, ο Υποστράτηγος Wood του Στρατού των Ηνωμένων Πολιτειών και Κυβερνήτης της επαρχίας Moro στις Φιλιππίνες πλησίασε ένα νησί που γνώριζε ως το νησί Πάλμας, σήμερα γνωστό ως Miangas. Βρίσκεται μόλις 50 μίλια νοτιοανατολικά της ακτής του μεγάλου νησιού Minandao και είναι μόλις 1,22 τετραγωνικά μίλια (ή 3,15 km2). Ο στρατηγός Wood είχε την εντύπωση ότι ήταν μέρος της επικράτειας των Η.Π.Α. Η Ισπανία, ως αποικιοκρατική δύναμη, είχε παραχωρήσει τις Φιλιππίνες στις Η.Π.Α., βάσει της Συνθήκης του Παρισιού του 1898. Ωστόσο, κατά την άφιξή του στο νησί, ο Wood είδε τη σημαία της Ολλανδίας να κυματίζει πάνω από το νησί και στη βάρκα που ήρθε να τον συναντήσει. Φάνηκε ότι η Ολλανδία μέσω της Ολλανδικής Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών διεκδικούσε και ασκούσε κυριαρχία στο νησί για αιώνες. Δύο μήνες αργότερα, ξεκίνησε μια διπλωματική αλληλογραφία, αλλά, μετά από αρκετά χρόνια διαφωνίας, η υπόθεση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ολλανδίας παραπέμφθηκε ενώπιον ενός διαιτητικού δικαστηρίου, το 1925, υπό την αιγίδα του Μόνιμου Διαιτητικού Δικαστηρίου. Ο εξέχων Ελβετός δικηγόρος Max Huber ήταν ο μοναδικός διαιτητής της υπόθεσης.
Το νησί Πάλμας βρίσκεται στη θάλασσα Celebes, ανάμεσα στις Φιλιππίνες και το νησί Sulawesi της Ινδονησίας. Το νησί διεκδικήθηκε, αρχικά, από τις Κάτω Χώρες τον 17ο αιώνα και, αργότερα, καταλήφθηκε από την Ισπανία τον 19ο αιώνα. Το 1898, οι Ηνωμένες Πολιτείες απέκτησαν τις Φιλιππίνες από την Ισπανία ως μέρος της Συνθήκης του Παρισιού και, στη συνέχεια, διεκδίκησαν την κυριαρχία στο νησί Πάλμας. Το 1906, η Ολλανδία αμφισβήτησε την αξίωση των Η.Π.Α. για το νησί Πάλμας και διεκδίκησε τη δική της αξίωση στο νησί. Η διαμάχη επικεντρώθηκε στο ερώτημα ποια χώρα είχε την καλύτερη διεκδίκηση στο νησί, με βάση τις αρχές του διεθνούς δικαίου, συμπεριλαμβανομένης της αρχής του αποτελεσματικού ελέγχου.
Στην απόφασή του, το διαιτητικό δικαστήριο απέρριψε τις αξιώσεις των Η.Π.Α. και της Ολλανδίας για τη νήσο Πάλμας, με βάση την αρχή του «ιστορικού τίτλου», που είναι το δικαίωμα ενός κράτους να διεκδικήσει την κυριαρχία ενός εδάφους, με βάση τη μακροχρόνια παρουσία του και έλεγχο σε αυτή την περιοχή. Το δικαστήριο διαπίστωσε ότι ούτε οι Η.Π.Α. ούτε οι Κάτω Χώρες είχαν θεσπίσει έγκυρο ιστορικό τίτλο στο νησί Πάλμας. Αντίθετα, το δικαστήριο στηρίχθηκε στην αρχή της «πραγματικής κατοχής», για να καθορίσει τον νόμιμο ιδιοκτήτη του νησιού. Η αρχή της αποτελεσματικής ή πραγματικής κατοχής (ή ελέγχου, ανάλογα με την ελληνική μετάφραση που θα επιλέξουμε) ορίζει ότι ένα κράτος μπορεί να αποκτήσει κυριαρχία σε ένα έδαφος, κατέχοντας και ασκώντας ουσιαστικά έλεγχο σε αυτό το έδαφος, αποκλείοντας άλλα κράτη. Το δικαστήριο διαπίστωσε ότι η Ολλανδία είχε ουσιαστικά καταλάβει και ασκήσει έλεγχο στο νησί Πάλμας και, ως εκ τούτου, είχε την καλύτερη αξίωση για το νησί.
Η υπόθεση-ορόσημο του νησιού Πάλμας είναι σημαντική για διάφορους λόγους. Πρώτον, καθιέρωσε την αρχή του «αποτελεσματικού ελέγχου», ως βασική αρχή για τον καθορισμό της ιδιοκτησίας του εδάφους σε περιπτώσεις εδαφικών διαφορών. Αυτή η αρχή έχει, έκτοτε, εφαρμοστεί σε πολλές άλλες περιπτώσεις και –πλέον– αναγνωρίζεται ευρέως ως θεμελιώδης αρχή του διεθνούς δικαίου. Δεύτερον, η υπόθεση υπογραμμίζει τη σημασία του ιστορικού πλαισίου και της αρχής του «ιστορικού τίτλου» για τον προσδιορισμό της ιδιοκτησίας της επικράτειας. Αν και το δικαστήριο απέρριψε, τελικά, τους ισχυρισμούς τόσο των Η.Π.Α. όσο και των Κάτω Χωρών, με βάση την αρχή του ιστορικού τίτλου, η αρχή παραμένει σημαντική σε πολλές εδαφικές διαφορές.
Τέλος, η υπόθεση καταδεικνύει τη σημασία του διεθνούς δικαίου και της διαιτησίας για την επίλυση διαφορών μεταξύ των εθνών. Η χρήση ενός διαιτητικού δικαστηρίου για τη διευθέτηση της διαφοράς μεταξύ των Η.Π.Α. και της Ολλανδίας συνέβαλε στην αποφυγή της κλιμάκωσης της διαφοράς σε ένοπλη σύγκρουση και παρείχε ένα ουδέτερο φόρουμ για την επίλυση της διαφοράς. Η υπόθεση-ορόσημο του νησιού Πάλμας είναι μια σημαντική υπόθεση στον τομέα του διεθνούς δικαίου, ιδιαίτερα στον τομέα των εδαφικών διαφορών. Η υπόθεση καθιέρωσε την αρχή της «πραγματικής κατοχής», ως βασική αρχή για τον καθορισμό της ιδιοκτησίας του εδάφους σε περιπτώσεις εδαφικών διαφορών, τόνισε τη σημασία του ιστορικού πλαισίου και την αρχή του «ιστορικού τίτλου» στον καθορισμό της ιδιοκτησίας του εδάφους και κατέδειξε τη σημασία του διεθνούς δικαίου και της διαιτησίας για την επίλυση διαφορών μεταξύ των εθνών. Η κληρονομιά αυτής της υπόθεσης εξακολουθεί να επηρεάζει την ανάπτυξη του διεθνούς δικαίου και την επίλυση εδαφικών διαφορών σε όλο τον κόσμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Schrijver, N. J. (1997). The Island of Palmas case: Revisited. Leiden Journal of International Law, 10(1), 1-28.
- Crawford, J. (2006). The creation of states in international law. Oxford University Press.
