Της Φωτεινής Παπαγιαννοπούλου,
Η Γαλλική Επανάσταση, όπως φανερώνει και το όνομα, ξεσπά στη Γαλλία το καλοκαίρι του 1789 και αποτελεί εκδήλωση ευρύτερου επαναστατικού κινήματος, που συνταράσσει την Ευρώπη και τις ευρωπαϊκές κτήσεις στον Νέο Κόσμο. Η Επανάσταση αυτή συνδέεται με ριζοσπαστικές ιδεολογίες και πολιτικές που επιδρούν καταλυτικά στη συνέχεια της ανθρώπινης ιστορίας και του πολιτισμού.
Την εποχή, λοιπόν, της Γαλλικής Επανάστασης, προκειμένου να αποφευχθούν η χρεωκοπία και οι κοινωνικές συρράξεις, δημιουργείται η ανάγκη μεταρρυθμίσεων, οι οποίες, ωστόσο, αντίβαιναν στις προθέσεις των προνομιούχων τάξεων. Για τον κατευνασμό των αντιδράσεων διεξάγονται επαρχιακές συνελεύσεις με στόχο τον ορισμό και τον καταμερισμό άμεσων φόρων. Η Συνέλευση των Γενικών Τάξεων λαμβάνει χώρα τον Μάιο του 1789, με την τρίτη τάξη (αστοί, αγρότες, εργάτες) να αποτελεί τα 2/4 της Συνέλευσης, ενώ οι ευγενείς και o κλήρος τα υπόλοιπα 2/4 των μελών της Συνέλευσης. Οι τελευταίοι πυροδότησαν τις αντιδράσεις εναντίον του Βασιλιά και τάσσονταν υπέρ της διατήρησης των φεουδαρχικών προνομίων, αλλά, ταυτόχρονα, και του περιορισμού του απολυταρχισμού. Τα παραπάνω οδηγούν σε ενίσχυση της θέσης των αστών, που ζητούν Σύνταγμα για την κατοχύρωση των πολιτικών τους δικαιωμάτων. Πάντως, οι ευγενείς και οι αστοί τάσσονται εναργώς υπέρ της διατήρησης της μοναρχίας.
Στη διάρκεια των εργασιών για τη Συνέλευση των Γενικών Τάξεων προκύπτει πρόβλημα για τον τρόπο ψηφοφορίας. Οι αστοί υποστηρίζουν συνολική συνεδρίαση αντιπροσώπων και των τριών τάξεων, ενώ οι άλλες δύο τάξεις διαφωνούν. Οι αντιπρόσωποι των αστών, ισχυριζόμενοι ότι εκπροσωπούν την πλειοψηφία του έθνους (98%), ανακηρύσσουν εαυτούς «Εθνική Συνέλευση», τον Ιούνιο του 1789, έχοντας, φυσικά, βασιλική υποστήριξη, η οποία κερδήθηκε υπό τον φόβο ενδεχόμενης εξέγερσης. Φήμες περί επερχόμενου πραξικοπήματος του Βασιλιά προκαλούν δέος, με αποτέλεσμα τον εξοπλισμό των κατοίκων, ο οποίος, με τη σειρά του, επέτεινε τις κινήσεις στρατευμάτων.
Στην ήδη ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα έρχεται να προστεθεί η αποπομπή του Πρωθυπουργού Ζακ Νεκέρ, οδηγώντας σταδιακά στον ξεσηκωμό του λαού του Παρισιού (14 Ιουλίου) και την κατάληψη της Βαστίλλης, η οποία ούσα κρατική φυλακή και οπλοστάσιο προσδίδει στην ενέργεια συμβολικό χαρακτήρα. Σχηματίζεται επαναστατική επιτροπή και εθνοφυλακή, ενώ, παράλληλα, κάνει την πρώτη της εμφάνιση η τρίχρωμη σημαία των επαναστατών, με τα χρώματα του Παρισιού (γαλάζιο και κόκκινο), καθώς και της γαλλικής δυναστείας (λευκό). Ο Βασιλιάς επαναφέρει τον Νεκέρ και αναγνωρίζει τα τετελεσμένα.
Μετά την εξέγερση των Παριζιάνων, οπλισμένες ομάδες χωρικών καταλαμβάνουν τη δημοτική εξουσία και επιτίθενται στους ευγενείς. Αίτημά τους αποτελεί η κατάργηση των φεουδαρχικών υποχρεώσεων. Η άρνηση, όμως, των κυρίαρχων φέρνει το χάος. Στις 4 Αυγούστου διακηρύσσονται οι ζητούμενες μεταρρυθμίσεις: Καταργείται το φεουδαρχικό καθεστώς και η σχετική φορολογία και θεσπίζεται καθολική φορολογία. Η δημοσίευση των ρυθμίσεων αυτών αποκαθιστά την τάξη στην ύπαιθρο.
Η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη αποτελεί μια από τις πρωταρχικές ενέργειες της Συνέλευσης. Εμπνευσμένη από την ανάλογη διακήρυξη των Αμερικανών επαναστατών του 1776, αποκτά καθολικό χαρακτήρα, αφού απευθύνεται σε όλη την ανθρωπότητα και γίνεται αφετηρία νέας, φιλελεύθερης εποχής για τη Γαλλία, αλλά και για τον υπόλοιπο κόσμο.
Κοινό στοιχείο των άρθρων της Διακήρυξης είναι η ελευθερία, η οποία, όμως, είναι οριοθετημένη. Κατά τη Διακήρυξη, ελευθερία είναι το δικαίωμα να πράττει κανείς ό,τι δεν ενοχλεί τους άλλους. Αναγράφονται και οι νομικές βάσεις τη προσωπικής ελευθερίας. Ορίζονται, ακόμα, η ελευθερία γνώμης και τύπου. Ωστόσο, η Διακήρυξη είναι ελλιπής, αφού δεν ορίζεται η ελευθερία πίστης και λατρείας, η ελευθερία εκπαίδευσης, το οικιακό άσυλο και, τέλος, η ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι. Το δικαίωμα της ισότητας προβάλλεται έμμεσα. Συγκεκριμένα, στο άρθρο Α΄ της Διακήρυξης αναφέρεται πως οι άνθρωποι είναι φύσει ίσοι, ενώ διακηρύσσεται η ισονομία, το δικαίωμα των ατόμων στους ίσους όρους για την κατάκτηση θέσεων εργασίας και, τέλος, το δικαίωμα κατοχής περιουσίας.
Θεμελιώδης αρχή της είναι η αδιαίρετη και πηγάζουσα εκ του έθνους κυριαρχία, τοποθετώντας μια τελεία στην περίοδο των τάξεων. Έτσι, ο Βασιλιάς γίνεται απλός αντιπρόσωπος του έθνους. Ακόμα, οι νόμοι θα αποτελούν έκφραση γενικής βούλησης και η παράβασή τους θα τιμωρείται στο όνομα αυτής. Η ευταξία εξασφαλίζεται με τη διάκριση των εξουσιών σε τρεις κλάδους: νομοθετικό, εκτελεστικό και δικαστικό. Διακηρύσσονται, επίσης, η αρχή ευθύνης των κυβερνώντων και των ασκούντων εξουσία συλλήβδην, καθώς και η νομιμοποίηση της επανάστασης σε συνθήκες πολιτικής καταπίεσης, με συνέπεια τη νομιμοποίηση της εξέγερσης της 14ης Ιουλίου κατά της απολυταρχικής εξουσίας.
Ομολογουμένως, η Διακήρυξη αποτελεί καταδίκη του μοναρχισμού και των ταξικών προνομίων, οδηγώντας τη Γαλλία και, κατ’ επέκταση, τον υπόλοιπο κόσμο σε αλλαγή σελίδας, γεννώντας ελπίδες για έναν νέο κόσμο, πιο ελεύθερο, πιο πνευματικό, πιο προοδευτικό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κολιόπουλος, Ιωάννης (2001), Νεώτερη Ευρωπαϊκή Πολιτική Ιστορία (1789-1945), Από τη Γαλλική Επανάσταση μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, Θεσσαλονίκη: Εκδ. Βάνιας.
-
French Revolution, 1787–1799, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
