Του Χρήστου Μούτη,
Η Χρόνια Τραυματική Εγκεφαλοπάθεια (Χ.Τ.Ε.) είναι μια νευροεκφυλιστική νόσος, η οποία έχει συσχετιστεί με την επαναλαμβανόμενη έκθεση ενός ατόμου σε πολλαπλά ήπια τραύματα της κεφαλής. Η αρχική της ονομασία ήταν «άνοια των πυγμάχων», καθώς είχε περιγράφει, για πρώτη φορά, το 1928 σε εκείνη την κατηγορία αθλητών. Σήμερα, ωστόσο, είναι γνωστό πως η Χ.Τ.Ε. αφορά όλα τα αθλήματα επαφής –αυτά που απαιτούν ή περιλαμβάνουν σωματική επαφή μεταξύ των αθλητών– όπως boxing, διάφορες πολεμικές τέχνες, rugby, ποδόσφαιρο στην κλασική και αμερικανική εκδοχή του. Εκτός των αθλημάτων, η Χ.Τ.Ε. μπορεί να εμφανιστεί σε παλαίμαχους και σε θύματα σωματικής κακοποίησης, που έχουν υποστεί κρανιακές κακώσεις.
Η συσχέτιση της Χ.Τ.Ε. με τα αθλήματα επαφής υπήρξε για δεκαετίες ένα εξαιρετικά αμφιλεγόμενο ζήτημα. Ο καταλύτης που οδήγησε στην αναγνώριση αυτής της συσχέτισης ήταν ο θάνατος του Mike Webster, γνωστού πρωταθλητή του αμερικανικού ποδοσφαίρου, στην ηλικία των 50 ετών, υποφέροντας από άνοια τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Επικεφαλής της νεκροτομής του Webster ήταν ο νευροπαθολόγος Bennet Omalu, ο οποίος υπήρξε πρωτοπόρος στη μελέτη και γνωστοποίηση της νόσου. Συνάντησε σφοδρή αντίσταση από τη National Football League (N.F.L.), τη μεγαλύτερη οργάνωση αμερικανικού ποδοσφαίρου παγκοσμίως. Η κωλυσιεργία εκ μέρους της ήταν αρκετή, ώστε, μόλις τον Οκτώβριο του 2022, να αναγνωριστεί επίσημα η συσχέτιση από το National Institutes of Health (N.I.H.) των Η.Π.Α.
Η παθοφυσιολογία της Χ.Τ.Ε. στηρίζεται στην εναπόθεση και συσσώρευση των πρωτεϊνών «Ταυ», μιας ομάδας δομικών πρωτεϊνών των μικροσωληνίσκων στους νευρώνες του κεντρικού νευρικού συστήματος με τη μορφή ινιδίων, γεγονός που παρατηρείται και σε άλλες νευροεκφυλιστικές νόσους, όπως στην Alzheimer. Ωστόσο, ο τρόπος αναδίπλωσης αυτών των παθολογικών πρωτεϊνών διαφέρει στην έκαστη νόσο.
Τα συμπτώματα της Χ.Τ.Ε. εκδηλώνονται σε προοδευτικά επιδεινούμενα στάδια, τα οποία είναι τα εξής:
- Στάδιο 1: Χαρακτηρίζεται –κυρίως– από κεφαλαλγία, με διαταραχές στη συγκέντρωση και την προσοχή. Ορισμένα άτομα πάσχουν από επεισόδια βραχυπρόθεσμης απώλειας μνήμης, αυξημένη επιθετικότητα και εναλλαγή διάθεσης, καθώς και προβλήματα στη λειτουργικότητά τους.
- Στάδιο 2: Η κατάθλιψη, ευερεθιστότητα και οι εναλλαγές διάθεσης κυριαρχούν σε αυτό το στάδιο. Ορισμένα άτομα μπορεί να εμφανίσουν δυσχέρεια στην επικοινωνία και αυτοκτονικό ιδεασμό.
- Στάδιο 3: Επιδείνωση της μνήμης και όλων των ανωτέρων νοητικών λειτουργιών, με οπτικοχωρικές διαταραχές και έξαρση της επιθετικότητας. Σε αυτό το στάδιο, εμφανίζεται, επίσης, απάθεια και τα πρώτα σημάδια της νοητικής έκπτωσης.
- Στάδιο 4: Υπάρχει η πλήρης εκδήλωση της άνοιας, με όλα τα χαρακτηριστικά των προηγούμενων σταδίων να φτάνουν στο έπακρο. Τα άτομα συχνά παρουσιάζουν παράνοια και καχυποψία για τον περίγυρό τους. Διαταραχές βάδισης και περαιτέρω κίνησης στο πλαίσιο Παρκινσονισμού μπορεί να συνυπάρχουν.
Η οριστική διάγνωση της Χ.Τ.Ε. μπορεί να τεθεί μόνο μεταθανάτια, με τη διενέργεια νεκροτομής. Τα νεκροτομικά ευρήματα περιλαμβάνουν τη συσσώρευση πρωτεϊνών «Ταυ», όπως έχει ήδη αναφερθεί παραπάνω, μειωμένο εγκεφαλικό βάρος, λέπτυνση του μεσολοβίου και ατροφία του μετωπιαίου λοβού. Άλλες περιοχές που δύναται να επηρεαστούν είναι ο ιππόκαμπος, ο μέσος κροταφικός λοβός και η μέλαινα ουσία του μέσου εγκεφάλου.
Δεν υπάρχει, μέχρι στιγμής, κάποια θεραπεία για τη Χ.Τ.Ε. Η χρήση εκλεκτικών αναστολέων επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (κοινή αντικαταθλιπτική αγωγή), άτυπων αντιψυχωσικών και αναστολέων της χολινεστεράσης μπορούν να προκαλέσουν ύφεση των γνωσιακών και συμπεριφορικών συμπτωμάτων, χωρίς να μπορούν, ωστόσο, να διακόψουν την εξέλιξη της νόσου.
Ο καλύτερος τρόπος για την αποφυγή εκδήλωσης Χ.Τ.Ε. είναι η πρόληψη. Στις Η.Π.Α., απαγορεύεται στα παιδιά κάτω των έντεκα ετών να συμμετέχουν σε αθλήματα με έντονη σωματική επαφή και σύγκρουση, καθώς, επίσης, και η χρήση κεφαλιών στο ποδόσφαιρο. Για τους επαγγελματίες αθλητές, ο κατάλληλος εξοπλισμός, με ενισχυμένα κράνη, που απορροφούν την πλειονότητα της ενέργειας από τους κραδασμούς, είναι άκρως απαραίτητος, αν και ο βαθμός της αποδοτικότητάς τους αμφισβητείται, με προσπάθειες για αλλαγή της μεθοδολογίας στα ίδια τα αθλήματα να αποτελούν βασικά αιτήματα. Σε κάθε περίπτωση, και, ειδικά, όταν εκδηλώνεται διάσειση, η προσωρινή αποχή από το άθλημα και η υπακοή στις ιατρικές συμβουλές είναι η βέλτιστη επιλογή για την εξασφάλιση μιας ταχείας ανάρρωσης και του περιορισμού εμφάνισης μεταγενέστερων επιπλοκών, συμπεριλαμβανομένης της Χ.Τ.Ε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Chronic Traumatic Encephalopathy, physiopedia. Διαθέσιμο εδώ
- What is CTE?, Indiana University-School of Medicine. Διαθέσιμο εδώ
- Going through the stages of CTE, ctesociety. Διαθέσιμο εδώ
- How can Chronic Traumatic Encephalopathy be prevented, mymed. Διαθέσιμο εδώ
- Antonio López Farré, Tomás Ortiz, Miren Zuriñe Ibarra, Joaquín Poch, Νους υγιής εν σώματι υγιεί: Εγκέφαλος και αθλητικές δραστηριότητες, Εκδόσεις RADNET, Αθήνα, 2018
