Της Ιωάννας Λογάρου,
To Donnie Darko αποτελεί μία cult ταινία σκηνοθετημένη από τον Αμερικανό Richard Kelly με πρωταγωνιστή τον Donnie. O Donnie είναι ένας νέος με απόψεις διαφορετικές από τους συνομήλικούς του και την οικογένειά του, η οποία τον αντιμετωπίζει ως σχιζοφρενή γι’ αυτό και επισκέπτεται μία ψυχίατρο (Dr. Lilian). Σε εκείνη εκμυστηρεύεται όλες τις σκοτεινές του σκέψεις, εξού και η ιδιόρρυθμη σχέση που έχει αναπτύξει με έναν φανταστικό του φίλο, τον Frank. O Frank έχει αμφίεση κουνελιού, καθοδηγεί τον Donnie και του αναθέτει αποστολές. Μάλιστα, ένα βράδυ τον κατευθύνει μακριά από το δωμάτιό του και έτσι τον διασώζει από μία μηχανή αεροπλάνου που πέφτει και διαλύει το δωμάτιο του Donnie το βράδυ εκείνο. Επιπλέον, του ανακοινώνει πως ο κόσμος θα τελειώσει σε 28 μέρες. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας, παρακολουθούμε και άλλες ανεξήγητες καταστάσεις με τον Donnie ως φυσικό εκτελεστή εντολών του Frank. Προκαλείται τότε το ερώτημα: ο Donnie και κατ’ επέκταση οι άνθρωποι έχουμε ελεύθερη βούληση;
O ντετερμινισμός σαν έννοια χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον φιλόσοφο Παρμενίδη κατά την προσωκρατική περίοδο. Πιο συγκεκριμένα, στάθηκε αντίθετος στις ιδέες του Ηράκλειτου. Ο Ηράκλειτος στήριζε πως ο κόσμος που παρατηρούμε συνεχώς μεταβάλλεται, κάτι που επιβεβαιώνεται από το ρητό του: «Κανείς δεν μπορεί να μπει στο ίδιο ποτάμι δύο φορές».
Πίστευε, μάλιστα, πως ο κόσμος είναι σαν τη φωτιά: μεταβαλλόμενος, κινούμενος, απρόβλεπτος και δεν παραμένει ποτέ ίδιος. Ο Παρμενίδης από την άλλη εναντιώθηκε σε αυτό το σκεπτικό και θεώρησε πως ο κόσμος μοιάζει περισσότερο με πέτρα παρά με φωτιά: ακίνητος και αμετάβλητος. Πίστευε πως ο χρόνος είναι μία ψευδαίσθηση και πως αν είχαμε τη δυνατότητα να παρατηρήσουμε τον κόσμο όχι με την τρισδιάστατη απόδοσή του αλλά με επιπλεόν (4η) διάσταση αυτή του χρόνου, θα βλέπαμε γεγονότα που έχουν ή δεν έχουν ακόμα συμβεί στην τρισδιάστατη απόδοση, απλωμένα στην 4η διάσταση και τα γεγονότα που έπονται θα εξηγούνται από τα προηγούμενα. Αυτή η αιτιώδης σχέση μεταξύ των γεγονότων επηρέασε αργότερα τόσο τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη όσο και τη σύγχρονη επιστήμη. Συχνά θεωρούνται αντίθετες οι έννοιες «ντετερμινισμός» και «ελεύθερη βούληση», μιας και η πρώτη στηρίζει ότι όλα όσα συμβαίνουν ακολουθούν μία αδιάσπαστη αλυσίδα εννοιών, ενώ η δεύτερη θεωρείται ως ένα είδος δύναμης για τον έλεγχο των επιλογών και των πράξεών μας δίχως την επιρροή εξωτερικών παραγόντων.
Όσο παρακολουθούμε την ταινία παρατηρούμε τον Donnie ως έναν νέο με προβληματισμούς και διάφορες ανησυχίες. Μάλιστα, έρχεται σε αντιπαράθεση με μία καθηγήτριά του και έναν σύμβουλο αυτοβελτίωσης, που χωρίζουν την κόσμο στα εξής συναισθήματα: Αγάπη και Φόβο. Ο Donnie διαθέτει έναν πιο περίπλοκο τρόπος σκέψης και αρνείται να απλοποιήσει το ανθρώπινο συναίσθημα και μυαλό. Η αυταρχική όμως παρουσία του Frank αφήνει ασαφές το αν ο Donnie είναι κύριος των πράξεών του. H θεωρία του ντετερμινισμού μπορεί να γίνει αντιληπτή στην ταινία από τη σκηνή που ο Donnie παρατηρεί να προεξέχουν από το στήθος των ανθρώπων σφαίρες που μοιάζουν με φυσαλίδες. Έτσι, λοιπόν, μπορεί να παρακολουθήσει την πορεία των κινήσεων των υπολοίπων αλλά και των δικών του. Η ικανότητά του να γνωρίζει το μέλλον αποκλειστικά μόνο αυτός, των ωθεί στην πεποίθηση ότι ακολουθεί το μονοπάτι του Θεού.
Η σχέση του Donnie με την Gretchen ανατρέπει το τέλος του κόσμου την 28η μέρα που ο Frank προειδοποίησε για την εξέλιξή της από την αρχή της ταινίας. Τότε ο Donnie σκοτώνει τον Frank, ο οποίος χτύπησε με το αυτοκίνητό του την Gretchen. Ο Donnie, παρόλο που καθ’ όλη την ταινία στέκεται υπάκουος στα προκαθορισμένα συμβάντα που βιώνει, με το που σκοτώνεται η Gretchen φαίνεται να αλλάζει στάση απέναντι στη μοίρα. Αποφασίζει λοιπόν να θυσιαστεί προκειμένου να ζήσει η Gretchen, γι’ αυτό και στην τελευταία σκηνή η μηχανή του αεροπλάνου θανατώνει τον Donnie και παρακολουθούμε τη μέρα αυτή σαν να μην είχαν συμβεί οι υπόλοιπες. Προκύπτει έτσι το συμπέρασμα ότι η ταινία δεν αναπαριστά πλήρως την ντετερμινιστική θεωρία, μιας και στο τέλος της ο Donnie, έχοντας επίγνωση των δυνάμεών του, αρνείται να σωθεί ο ίδιος και κοιμάται στο δωμάτιό του γνωρίζοντας ότι θα σκοτωθεί, πράττοντας στην προκειμένη περίπτωση με ελεύθερη βούληση.
Πέρα από το κρίσιμο ερώτημα περί ελεύθερης βούλησης, η ταινία φαίνεται να σχετίζεται άμεσα με ταξίδια στον χρόνο. Κάτι τέτοιο γίνεται φανερό και από την συζήτηση του Donnie με τον καθηγητή του, με τον τελευταίο να του δίνει ένα βιβλίο που ονομάζεται The philosophy of time travel.
Αναλυτικότερα, στην ταινία παρατηρούμε πώς μπορούν να συνδυαστούν παράλληλα σύμπαντα. Μας δείχνει δηλαδή ένα σύμπαν που αποκαλείται “Tangent Universe” και αλληλεπιδρά με αυτό που γνωρίζουμε σε ένα συγκεκριμένο σημείο του χωροχρόνου. Η αλληλεπίδραση αυτή μπορεί να αφορά είτε δύο διαφορετικά σύμπαντα είτε δύο σημεία στο ίδιο σύμπαν. Όταν ο Donnie «σώζεται» από τη μηχανή αεροπλάνου που συνθλίβει το δωμάτιό του, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι επέτρεψε το άνοιγμα μιας κατά Einstein-Rosen «σκουληκότρυπα» (wormhole). Η λεγόμενη σκουληκότρυπα αποτελεί ένα θεωρητικό «πέρασμα» διαμέσου του χωροχρόνου και μπορεί να συνδέσει δύο σημεία αυτού. Γι’ αυτό και βλέπουμε δύο εναλλακτικές εκβάσεις στην ταινία, μία με τον Donnie ζωντανό και μία νεκρό.
To Tangent Universe δημιουργήθηκε στις 2 Οκτωβρίου με την εμφάνιση της μηχανής αεροπλάνου. Είναι ένα αντίγραφο του λεγόμενου Primary Universe, απ’ όπου ο Donnie προέρχεται. Η ύπαρξη της μηχανής αεροπλάνου είναι η αιτία που το Tangent Universe είναι ασταθές και διαρκεί μόνο 28 μέρες, έως ότου να δημιουργηθεί μία μαύρη τρύπα και καταστραφεί τόσο αυτό, όσο και το Primary Universe. Ο Donnie επιλέγεται ως Living Receiver να επιστρέψει τη μηχανή αεροπλάνου (που αποκαλείται “Artifact”) στο Primary Universe και έτσι το Tangent Universe να αφανιστεί χωρίς να επηρεάσει το πρώτο. Η ιδιότητα αυτή του Donnie συνδυάζεται με υπερφυσικές δυνάμεις όπως τηλεκίνηση καθώς και ισχύ (όταν έθαψε το τσεκούρι στο σχολείο), αλλά και με παραισθήσεις. Σημαντική είναι και η έννοια των “Manipulated Livings”, των ατόμων δηλαδή που συνδέονται με το Tangent Universe. Τα Manipulated Livings απαρτίζουν όσοι ήρωες αλληλεπιδρούν με τον Donnie, ενώ στους “Manipulated Dead” ανήκουν οι Gretchen και το φυσικό πρόσωπο που ονομάζεται Frank.
Τα δύο αυτά πρόσωπα δημιουργούν μία κατάσταση που αποκαλείται “The Ensurance Trap”. Σύμφωνα με αυτήν, η εξέλιξη της ιστορίας βασίζεται σε μία αλυσίδα γεγονότων που ωθούν τον Donnie να επιστρέψει τη μηχανή αεροπλάνου στο Primary Universe. Η σύνδεση μεταξύ των γεγονότων γίνεται αντιληπτή όταν ο Frank προτρέπει τον Donnie να πλημμυρίσει το σχολείο, ώστε να εμπλακεί ερωτικά με την Gretchen, ενώ η Gretchen σκοτώνεται εξαιτίας του Frank, τον οποίο ο Donnie σκοτώνει αργότερα. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι η αλληλουχία αυτή των γεγονότων συμβάλλει στο να ταξιδέψουν τα manipulated livings στον χωροχρόνο και να δημιουργήσουν αυτήν την αιτιώδη αλυσίδα συμβάντων.
Με την αυτοθυσία του Donnie και την επιστροφή της μηχανής αεροπλάνου στο Primary Universe, το Tangent Universe καταστρέφεται όπως γνωρίζαμε την 28η μέρα και επιστρέφουμε στις 2 Οκτωβρίου, με την Gretchen και τον Frank ζωντανούς και τον Donnie νεκρό. Ωστόσο, πριν ξημερώσει η μέρα αυτή, παρατηρούμε τους χαρακτήρες που είχαν εμπλακεί με τον Donnie να ξυπνούν ανήσυχοι, υπονοώντας πως ό, τι είδαμε αποτελούσε ένα όνειρο για τους ήρωες αυτούς. Μάλιστα, ο Frank, ξυπνώντας ακουμπά φοβισμένος το μάτι του, το σημείο δηλαδή που ο Donnie είχε πυροβολήσει. Βλέπουμε, επίσης, την Gretchen να μαθαίνει για τον θάνατο του Donnie και να χαιρετά τη μητέρα του, δίνοντας μας την εντύπωση πως υποσυνείδητα γνωρίζονται και αισθάνονται déjà vu.
Ένα από τα ανεξήγητα πρόσωπα της ταινίας αποτελούσε και η Roberta Sparrow, η οποία ήταν η συγγραφέας του βιβλίου που ο Donnie μελέτησε για τα ταξίδια στον χρόνο αλλά και η ηλικιωμένη που διέσχιζε καθημερινά τον ίδιο δρόμο περιμένοντας ένα γράμμα στο γραμματοκιβώτιο. Μία πιθανή εξήγηση για τη σύνδεση αυτής της γυναίκας με τη συγγραφή του βιβλίου είναι ότι με το βιβλίο αυτό ο Donnie συνειδητοποίησε ότι επιλέχθηκε ως ο άνθρωπος που θα διασχίσει το «μονοπάτι του Θεού» (όπως ανέφερε και ο ίδιος). Το μονοπάτι αυτό τον οδήγησε στην Roberta το βράδυ που αυτός και η Gretchen πήγαν να τη βρουν. Το ότι η Gretchen σκοτώθηκε όσο βρισκόταν στον δρόμο, εξηγεί πως ο Donnie για να τη σώσει θα πρέπει να πεθάνει μόνος, κάτι που καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας μοιάζει να είναι ένας μεγάλος του φόβος. Η Roberta, χάρις στο βιβλίο της και τη φυσική της παρουσία, τον βοήθησε να ξεπεράσει αυτή του την φοβία. Ίσως κάθε μέρα, λοιπόν, περίμενε τον Donnie και συγκεκριμένα την ικανότητά του να ξεπεράσει έναν μοναχικό θάνατο προκειμένου να διασωθεί το Primary Universe.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Donnie Darko (2001), imdb.com, διαθέσιμο εδώ
- Donnie Darko – Official Trailer, yoputube.com, διαθέσιμο εδώ
- The Philosophy of Time Travel, donniedarko.org, διαθέσιμο εδώ
