Της Άννας-Νικολέτας Γρίβα,
«Κι όμως, το έγκλημα δεν είναι μόνο οι πράξεις, που γι’ αυτές σε βάζουν στη φυλακή. Μου φαίνεται ότι αν ξέραμε το αντίθετο του εγκλήματος, θα συλλαμβάναμε και την πραγματική του φύση… Θεός… Σωτηρία… Αγάπη… Φως… Όπως για το Θεό υπάρχει το αντίθετο Σατανάς, για τη σωτηρία η απώλεια, για την αγάπη το μίσος, για το φως το σκοτάδι, για το καλό το κακό. Έγκλημα και προσευχή […] και μετάνοια […] και ομολογία […] και… Α, όλα είναι συνώνυμα. Ποιο είναι το αντίθετο του εγκλήματος;»
Επέλεξα να ξεκινήσω με το παραπάνω απόσπασμα από τις τελευταίες σελίδες του βιβλίου Δεν ήμουν πια άνθρωπος του συγγραφέα Osamu Dazai, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Gutenberg, και όχι με το απόσπασμα που αναγράφεται στο οπισθόφυλλο. Κι αυτό, γιατί αποτελεί ένα κομμάτι δυνατό, που, όπως αρκετά άλλα στο βιβλίο, «ταρακουνά» τον αναγνώστη και τον κάνει να αναρωτηθεί για πράγματα που, μέχρι πρότινος, θεωρούσε αυτονόητα. Νομίζω, επίσης, ότι συνιστά ένα άψογο παράδειγμα της συνειρμικής γραφής του συγγραφέα, για την οποία, άλλωστε, φημίζεται και εξυμνείται – όχι, βεβαίως, μεταξύ μεταφραστών – που δίνει στον αναγνώστη την αίσθηση ότι βρίσκεται πραγματικά στο μυαλό του πρωταγωνιστή.
Το βιβλίο, αποτελεί διαχρονικά το δεύτερο σε πωλήσεις μυθιστόρημα στην Ιαπωνία και, κατ’ εμέ, όχι αδίκως. Έχει πολλά στοιχεία αυτοβιογραφικά, αν και στο σύνολό του είναι προϊόν μυθοπλασίας και χαρακτηρίζεται, όπως ανέφερα προηγουμένως, από την ιδιαίτερη γραφή του Osamu, η οποία, με βάση το εισαγωγικό σημείωμα, οδήγησε τον μεταφραστή στο να προσθέσει τελείες εκεί όπου δεν υπήρχαν στο πρωτότυπο ιαπωνικό κείμενο, προκειμένου ορισμένες προτάσεις να βγάζουν νόημα. Η μετάφρασή του, επομένως, που πραγματοποιήθηκε από τον Στέλιο Παπαλεξανδρόπουλο, ήταν μία δύσκολη διαδικασία, την οποία νομίζω πως έφερε εις πέρας επιτυχώς.
«Μπροστά στους ανθρώπους έτρεμα πάντα από φόβο. Επειδή δεν είχα την παραμικρή αυτοπεποίθηση στα λόγια μου και στη συμπεριφορά μου κρατούσα μυστική, μόνο για τον εαυτό μου, την αγωνία και το άγχος μου, βαθιά σ᾽ ένα μικρό κουτί μέσα στο στήθος. Κι έτσι, κρύβοντας καλά καλά όλη τη μελαγχολία και τη νευρικότητά μου, για να μη φανούν, προσποιούμενος με όλη μου τη δύναμη μια ουράνια αισιοδοξία, βαθμηδόν τελειοποιούσα τον εαυτό μου στο ρόλο του εκκεντρικού γελωτοποιού». Το βιβλίο είναι γραμμένο στο πρώτο ενικό πρόσωπο, με τον πρωταγωνιστή να διηγείται τη ζωή του, ξεκινώντας από την παιδική του ηλικία και καταλήγοντας με τη νέα του ζωή, λίγο μετά το γεγονός που τον οδήγησε να αισθανθεί πως «δεν ήταν πια άνθρωπος».
Αυτό που καθιστά, όμως, το βιβλίο ξεχωριστό, δεν είναι η ομολογουμένως ενδιαφέρουσα ζωή που διήγαγε ο πρωταγωνιστής, το ταλέντο του στη ζωγραφική που πήγε χαμένο, η απόρριψη από την οικογένειά του, οι επιφανειακές φιλίες του, η επιτυχία του με τις γυναίκες που τον οδήγησε σε μία σειρά πλήρως αποτυχημένων σχέσεων ή η σοβαρότατη εξάρτησή του από το αλκοόλ και κατόπιν τα ναρκωτικά. Είναι το γεγονός ότι, στο μεγαλύτερο μέρος του κειμένου, δεν περιγράφει τα ίδια τα συμβάντα, αλλά τις σκέψεις και τα συναισθήματά του απέναντι σ’ αυτά και τον τρόπο με τον οποίο αντικρίζει τον κόσμο.
Ανήμπορος από μικρό παιδί να κατανοήσει τους ανθρώπους, τις σκέψεις και τα κίνητρά τους και, κατά συνέπεια, αισθανόμενος έντονη μοναξιά, αντιμετωπίζει την κοινωνία με έναν τρόπο αναπάντεχα κυνικό, με καχυποψία, ακόμη και υπεροψία απέναντι στους άλλους. Το τρομακτικό, όμως, είναι ότι τίποτε από αυτά δεν φαίνεται εξωτερικά, δεν βγαίνει ποτέ στην επιφάνεια, αφού ο ίδιος ζει τη ζωή του φορώντας, σχεδόν μονίμως, ένα προσωπείο. Κανείς δεν κατανοεί τις πραγματικές προθέσεις του και βλέπουμε ότι μέχρι και το τέλος, οι περισσότεροι τον θεωρούν άνθρωπο καλό, τον λυπούνται…
Τελικά, λοιπόν, εύκολα καταλαβαίνει κανείς ότι δεν πρόκειται για ένα συνηθισμένο μυθιστόρημα, από πολλές απόψεις. Με βεβαιότητα μπορώ να πω ότι το Δεν ήμουν πια άνθρωπος αποτελεί ένα από τα πιο στενάχωρα, αλλά, ταυτόχρονα, δυνατά έργα που έχω διαβάσει, που θίγει πληθώρα θεματικών, από την ατμόσφαιρα που επικρατούσε στη μεταπολεμική Ιαπωνία, έως τις κοινωνικές σχέσεις και την ψυχική ασθένεια, με τρόπο πολύ ιδιαίτερο. Για τον λόγο αυτόν, θεωρώ ότι είναι ανάγνωσμα στο οποίο αξίζει κανείς να δώσει μία ευκαιρία.
