Του Δημήτρη Καρυδάκη,
Κατά τη μακρά διάρκεια της ελληνικής ιστορίας, δεν ήταν λίγες οι φορές κατά τις οποίες είτε διάφορες ελληνικές φυλές αλλά και μετέπειτα πόλεις-κράτη συνενώνονταν σε συνομοσπονδίες ή συμπολιτείες, αλλιώς και «κοινά», προκειμένου να μπορέσουν να διαχειριστούν είτε την προέλαση ενός εχθρού ή ακόμη και την διατήρηση ενός ιερού χώρου θρησκευτικής λατρείας.
Από την εποχή ακόμη της Δελφικής Αμφικτυονίας του 7ου αιώνα π.Χ., σκοπός της οποίας ήταν τόσο να συνενώσει την πλειοψηφία των ελληνικών φυλών του κυρίως Ελλαδικού χώρου υπό τον σκοπό της προστασίας των σημαντικότερων λατρευτικών χώρων, όπως ήταν το ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς, αλλά και το ιερό της Δήμητρας στην Ανθήλη, όσο και την διοργάνωση των θρησκευτικών εορτών, μέχρι και την Δηλιακή Συμμαχία του 478 π.Χ. της οποίας ο σκοπός ήταν να συνενώσει τις ελληνικές πόλεις-κράτη με απώτερο στόχο την προάσπιση της Ελλάδας απέναντι σε πιθανή μελλοντική εισβολή των Περσών αλλά και της Χαλκιδικής Λίγκας του 432 π.Χ. Tα τελευταία δείγματα μαζικής συσπείρωσης των ελληνικών πόλεων-κρατών σε «κοινά» ή συνομοσπονδίες θα παρατηρηθούν κατά την διάρκεια της ελληνιστικής περιόδου, με κυριότερα να είναι τα παραδείγματα του «Κοινού των Αιτωλών» και την «Αχαϊκή Συμπολιτεία» της οποίας οι δυνάμεις θα ηττηθούν το 146 π.Χ. στην Κόρινθο από τα Ρωμαϊκά στρατεύματα του στρατηγού Μόμμιου.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τα προλεχθέντα, άξια απορίας φαντάζει η επιλογή του τίτλου για το άρθρο, από την στιγμή που όπως ήδη αναφέρθηκε με το πέρας της ελληνιστικής εποχής δεν θα ξαναδούμε κάποια παρόμοια ένωση ή συνομοσπονδία πόλεων κρατών να παίρνει σάρκα και οστά στον ελλαδικό χώρο, εφόσον η Ελλάδα αποτελούσε έκτοτε μια ρωμαϊκή επαρχία (“provincia”).
Πράγματι, όπως φανερώνει και ο τίτλος, η τελευταία προσπάθεια συνένωσης των Ελλήνων σε ένα ομοσπονδιακό σώμα ή και «κοινόν» θα πραγματοποιηθεί από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Αδριανό (Πόπλιος Αίλιος Τραϊανός Αδριανός, που έζησε μεταξύ 76-138 μ.Χ. και βασίλεψε το 117-138 μ.Χ.). Ο ακούραστος και πολυταξιδεμένος αυτοκράτωρ της Ρώμης, γνωστός για τα διαρκή του ταξίδια σε ολόκληρη την ρωμαϊκή επικράτεια και στην ιδιαίτερη αγάπη που έτρεφε για την Ελλάδα και τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, πέραν των εξορμήσεών του τόσο στις δυτικές επαρχίες της αυτοκρατορίας όσο και στις ανατολικές, θα πραγματοποιήσει τρία ταξίδια στην Ελλάδα, κατά την διάρκεια των οποίων θα επισκεφτεί τόσο την πόλη των Αθηνών, την οποία ξεχώριζε από τις υπόλοιπες, αλλά θα πραγματώσει και μια σύντομη περιοδεία στην Πελοπόννησο, κατά την διάρκεια τόσο της τελευταίας όσο και των υπολοίπων, θα ευεργετήσει σε μεγάλο βαθμό τους Έλληνες και τον ελληνικό πολιτισμό στο σύνολό του, θέτοντας σε εφαρμογή ένα εκτεταμένο σχέδιο κατασκευής πολεοδομικών και πολιτιστικών έργων.
Το 131 π.Χ., κατά την τρίτη και τελευταία επίσκεψη του Αντωνίνειου Αυτοκράτορα στην Αθήνα, έχουμε την αποπεράτωση του ναού του Ολυμπίου Διός, ενός έργου του οποίου η κατασκευή ξεκίνησε τον 6ο π.Χ. αιώνα από τους Πεισιστρατίδες και έληξε επισήμως από τον Αδριανό, την οποία συνόδευσε η ίδρυση εκ μέρους του Αυτοκράτορα του «Αττικού Πανελληνίου», μίας πανελλήνιας συνομοσπονδίας πολυάριθμων ελληνικών πόλεων-κρατών, οι οποίες θα λειτουργούσαν στην ουσία ως ενός είδους περιφερειακής βουλής, σκοπός της οποίας θα ήταν τόσο να εξάρει τις σχέσεις ανάμεσα στους Έλληνες και τους Ρωμαίους, όσο και να προάγει σε όλη την οικουμένη τον ελληνικό τρόπο ζωής, του οποίου τόσο μεγάλος θαυμαστής ήταν ο Αδριανός. Παράλληλα με την πολιτιστική χροιά ή υφή του «Πανελληνίου», ο Αδριανός στόχευε ενδεχομένως στην πρακτικότητα που θα έδινε η ίδρυση ενός τέτοιου σώματος, μέσω της αποστολής κοινής αντιπροσωπείας των Ελλήνων στην Ρώμη, αποφεύγοντας έτσι τον συνωστισμό και το μπέρδεμα που θα επέφεραν 500 διαφορετικοί πρόξενοι από κάθε ελληνική πόλη-κράτος.
Επιπλέον, είναι σημαντικό να τονιστούν τα πολιτικά κίνητρα πίσω από την ίδρυση του Πανελληνίου. Το Πανελλήνιον θα μπορούσε να πει κάποιος ότι πέραν της πολιτιστικής του πλευράς, η οποία στόχευε στην αναβίωση και εν τέλει στην εξάπλωση της ελληνικής κουλτούρας, πώς κάλλιστα λειτούργησε και ως μία σύσσωμη και σχετικά άμεση προσπάθεια απέναντι στα πρώιμα κύματα διάδοσης του χριστιανισμού, ήδη από την εποχή του Αποστόλου Παύλου και των τεσσάρων του ταξιδιών τα οποία θα λάβουν χώρα από το 47 έως και το 65 μ.Χ., κατά την διάρκεια των οποίων ο χριστιανισμός θα εξαπλωθεί σποραδικά τόσο στην Συρία, την Ιουδαία και την Αίγυπτο, αλλά και σε μεγάλο μέρος της Μικράς Ασίας και κομμάτια της Ελλάδας.
Επομένως, και σε άμεση συνάρτηση με τις εξεγέρσεις των Ιουδαίων ήδη από το 66 μ.Χ. έως και το 136 μ.Χ. με την τελευταία εξέγερση των εβραίων υπό τον Σίμωνα Βαρ Κόχμπα (“Bar Kohba Judean Revolt”), το «Πανελλήνιον» του Αδριανού μπορούμε σίγουρα να πούμε ότι λειτούργησε ως ένας μαχητικός πυρήνας προάσπισης και ενδυνάμωσης τόσο της ελληνικής πολυθεϊστικής παράδοσης και θρησκείας απέναντι στον ιουδαϊσμό και τον ανερχόμενο χριστιανισμό, όσο και του ευρύτερου φάσματος του Ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, τον οποίο προώθησε με τόσο ζήλο ο Αδριανός. Σχετικά με την ένταξη των πόλεων στην νέα αυτή συνομοσπονδία, τα βασικότερα κριτήρια αποτελούσαν τόσο την ανάγκη της κάθε πόλης-κράτους ξεχωριστά να αποδείξει την ελληνική της καταγωγή ή γενεαλογία αλλά και τις καλές τις σχέσεις με την ρωμαϊκή εξουσία.
Παρόλο που οι πηγές που διαθέτουμε σχετικά με τον ιδιόμορφο αυτό θεσμό είναι ελάχιστες, αν όχι μηδαμινές, γνωρίζουμε ότι εκτός των βασικότερων πόλεων-κρατών του κυρίως ελλαδικού χώρου οι οποίες εντάσσονταν αυτομάτως στο Πανελλήνιο, και αυτό λόγω της αδιαμφισβήτητης ελληνικότητάς τους (λ.χ. η Αθήνα, η Λακεδαίμονα, το Άργος, η Κόρινθος κ.α.), οι πόλεις οι οποίες εντάχθηκαν καταληκτικά στο «Αττικόν Πανελλήνιον» εδράζονταν κατά κύριο λόγο στην κυρίως Ελλάδα, τα παράλια της Μικράς Ασίας, την Θράκη και την Κρήτη-Κυρηναϊκή (σημερινή ΒΑ Λιβύη).
Με την κάθε πόλη-κράτος να στέλνει από έναν «Πανέλληνα» αντιπρόσωπο στην Αθήνα, έδρα του Πανελληνίου, ο οποίος διοριζόταν ως τέτοιος για έναν χρόνο, αλλά και με τον επικεφαλής του θεσμού να διορίζεται για τέσσερα έτη, οι Πανέλληνες συνεδρίαζαν από όσο ξέρουμε (με το συγκεκριμένο γεγονός να αμφισβητείται) σε μία βασιλική στο ανατολικότερο τμήμα του ρωμαϊκού “forum” (αγοράς) της Αθήνας, κατά την διάρκεια των οποίων συνεδριάσεων φανταζόμαστε ότι διοργανωνόταν και η τέλεση των «Πανελληνίων», των λατρευτικών αθλητικών αγώνων που δημιουργήθηκαν παράλληλα με τον θεσμό. Αυτό που είναι επίσης γνωστό είναι πως το πιο πιθανόν είναι το Πανελλήνιον να αποτελούσε και ένα είδος “personality cult” για τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Αδριανό, ο οποίος όπως γνωρίζουμε λατρευόταν ως Αδριανός Πανελλήνιος μαζί με τον Δία Πανελλήνιο και την Ήρα Πανελλήνια στον νεοϊδρυθέντα ναό του Ολυμπίου Διός της Αθήνας.
Κλείνοντας, είναι ορθό να αναφερθούμε στο κατασκευαστικό έργο του Αδριανού στην Αθήνα, στο οποίο έγινε αναφορά στην αρχή του άρθρου. Ο φιλελληνισμός του Αυτοκράτορα, για τον οποίο χαρακτηρίστηκε και ως «Γραικύλος» ή «μικρός Έλληνας» από την Ρωμαϊκή Σύγκλητο, τον οδήγησε τόσο στην κατασκευή του Αδριάνειου Υδραγωγείου, του μεγαλύτερου συστήματος ύδρευσης της ύστερης αρχαιότητας του οποίου η κατασκευή ξεκίνησε το 125 μ.Χ. και τελείωσε το 140 μ.Χ. υπό τον Αντωνίνο Ευσεβή, αλλά και της Βιβλιοθήκης του Αδριανού η οποία ολοκληρώθηκε το 131/2 μ.Χ., ακόμη και της γέφυρας της Ελευσίνας, μιας πετρόκτιστης γέφυρας στον σημερινό Σαρανταπόταμο. Αυτά, σε συνδυασμό όπως είδαμε με τον ναό του Ολυμπίου Διός στο κέντρο της Αθήνας για τον οποίο αξιοποιήθηκαν συγκεκριμένα 15.500 κομμάτια πεντελικού μάρμαρου και από τον οποίο σώζονται 15 κίονες, αλλά και την περίφημη αψίδα του Αδριανού η οποία ανεγέρθηκε κατόπιν της πρωτοβουλίας των ίδιων των Αθηναίων πολιτών για να τιμήσουν τον Αύγουστο για τις ευεργεσίες του, αποτέλεσαν μερικές από τις ευεργεσίες του Αδριανού στην πόλη των Αθηνών, δικαιώνοντας πλήρως τον χαρακτήρα του ως φιλέλληνα Αυτοκράτορα και παλινορθωτή της αρχαιοελληνικής παράδοσης και κουλτούρας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Πανελλήνιον, ime.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Το Αττικό Πανελλήνιο, 8gym-perist.att.sch.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Tο Aττικόν Πανελλήνιον, ngradio.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Hadrian, the emperor who worshiped Athens, yougoculture.com, Διαθέσιμο εδώ
- Hadrian’s Travels around the Roman Empire, brewminate.com, Διαθέσιμο εδώ
- Τηλεδιάλεξη: «Το Πανελλήνιον του αυτοκράτορα Αδριανού και το ανατολικό “σύνορο” του Ελληνισμού», Open University of Cyprus, Διαθέσιμο εδώ
